Đồng bào Khmer Nam Bộ nói chung, ở Trà Vinh nói riêng có bản sắc văn hóa dân tộc phong phú, đa dạng, từ âm nhạc đến kiến trúc, hội họa, nghệ thuật dân gian truyền thống… Trong đó, loại hình múa Sa dam, hát Àday, ca kịch Rô băm, Dù kê… diễn viên thường đeo mặt nạ, đội mũ mão...
Chế tác mũ mão, mặt nạ đòi hỏi sự khéo léo, tinh tế vì nó có nét độc đáo riêng góp phần không nhỏ cho sự thành công bài biểu diễn. Nghệ nhân dân gian Lâm Phen là một trong những người có đôi bàn tay khéo léo trong việc chế tác mũ mão, mặt nạ góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc người Khmer. Sản phẩm của ông phục vụ đắc lực cho việc sinh hoạt văn hóa nghệ thuật không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Khmer.
Lâm Phen sinh ra và lớn lên trong một gia đình làm nghề thợ hồ. Ngay từ nhỏ, mỗi khi cùng cha đi làm hồ, xây dựng chùa, Lâm Phen được tiếp cận kiến trúc nghệ thuật, tập tành vẽ trang trí, điêu khắc ở các chùa Khmer. Vốn là người yêu thích đàn ca, nên đi tới phum, sóc hay ngôi chùa Khmer nào, Lâm Phen cũng hay để tâm tìm hiểu về các loại nhạc cụ, đạo cụ của những bài hát dân ca, dân vũ và nghệ thuật xây dựng, kiến trúc của chùa Khmer.
Đặc biệt là ba năm trong quân ngũ, tham gia chiến đấu ở chiến trường nước bạn Campuchia, những lúc rảnh rỗi, anh bộ đội Lâm Phen thường hay sang nhà một nghệ nhân gần nơi đóng quân để học nghề làm nhạc cụ, đạo cụ dân tộc, dần dà trở nên đam mê từ lúc nào không rõ; và nuôi chí theo đuổi nghề chế tác mũ mão, mặt nạ… từ đó.
Sau khi xuất ngũ trở về quê, Lâm Phen quyết tâm lập nghiệp, mưu sinh bằng nghề thợ mộc, chế tác. Với niềm đam mê của mình cùng với công phu học được từ nghệ nhân trên đất Chùa Tháp, năm 1991, Lâm Phen đã bắt đầu làm những loại nhạc cụ, đạo cụ văn hóa, văn nghệ truyền thống của dân tộc, trong đó có nghề chế tác mũ mão, mặt nạ phục vụ biểu diễn văn nghệ của đồng bào Khmer là chủ đạo. Sự tinh tế, sắc sảo và nét biểu cảm riêng phù hợp cho tính cách của các nhân vật khác nhau của mũ mão, mặt nạ do Lâm Phen chế tác, làm ông nổi tiếng khắp tỉnh Trà Vinh và khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
Lâm Phen nói: Nhờ yêu nghề và đam mê từ nhỏ cũng như có sự hiểu biết chút ít và tìm tòi học hỏi thêm từ những người lớn tuổi về những điểm nét đặc sắc của mỗi thể loại, như chằng Krông – Kriếp hình thức như thế nào? chằng Krap như thế nào? Từ đó mình nghĩ cách làm đúng theo cảm xúc của từng tuyến nhân vật; còn trong điệu múa của dân tộc Khmer thì rất đa dạng, phong phú thì mũ mão cũng khác nhau theo điệu múa.
Mũ mão dùng trong các điệu múa của đồng bào Khmer.
Nói về cái khó của nghề, Lâm Phen cho biết, trước đây, các nghệ nhân phải mất nhiều công sức và thời gian để tìm nguyên vật liệu cũng như thực hiện các công đoạn chế tác. Nhưng ngày nay, việc chế tác mũ mão, mặt nạ đã đơn giản hơn vì có thể dùng keo dán và sơn công nghiệp, một số công đoạn cũng có nhiều cải tiến, như thay vì đắp vải, một số nghệ nhân chuyển sang tận dụng giấy vé số, giấy ít thấm nước độ bền cao hơn. Khuôn đất cũng được thay bằng khuôn xi-măng để sử dụng được nhiều lần. Sau công đoạn lấy mũ mão, mặt nạ từ khuôn ra thì tiếp tục quét thêm một lớp sơn dầu để chống thấm, chống mối mọt và sau đó sơn thêm một lớp sơn để mũ mão có độ dày và trơn bóng dễ vẽ hoa văn.
Màu của từng chiếc mũ mão, mặt nạ nhằm thể hiện tính cách của từng nhân vật, do đó màu sắc và đặc điểm của mũ mão, mặt nạ cũng khác nhau. Trước đây, nghệ nhân tự sáng tạo màu các loại cây trái thiên nhiên; ngày nay màu vẽ, màu công nghiệp đa dạng, nhưng đòi hỏi nghệ nhân cần phải có kiến thức và am hiểu mới pha chế, phối trộn cho ra màu phù hợp.
Ở Trà Vinh, các nghệ nhân người Khmer am hiểu về các loại hình văn hóa nghệ thuật truyền thống của dân tộc như Lâm Phen đang ra sức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc của mình. Lâm Phen nói: Tôi cũng muốn truyền nghề lại cho thế hệ trẻ. Trong gia đình, tôi thuyết phục, động viên mấy đứa con nắm bắt những kinh nghiệm của nghề này để giữ và phát huy mãi mãi.
Hiện nay, trong gia đình ông Lâm Phen có người anh họ và hai người con đã được truyền nghề về chế tác mũ mão, mặt nạ và biết chơi các loại nhạc cụ dân tộc để phục vụ cho các loại hình nghệ thuật sân khấu và múa hát của đồng bào dân tộc Khmer.
Khi Bảo tàng văn hóa dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh được xây dựng, đi vào hoạt động năm 1997, Lâm Phen được mời tham gia chế tác, phục chế nhiều hiện vật đã gắn liền với đời sống văn hóa, phong tục tập quán của người Khmer Trà Vinh, như: nhà sàn, nhà Tha La, nhà thờ ông Tà, các loại nông, ngư cụ, nhạc cụ, mũ mão, mặt nạ….
Thời gian qua, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc; bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc Khmer đã và đang được khôi phục và phát triển mạnh. Các sản phẩm mũ mão, mặt nạ cũng như các hiện vật văn hóa dân tộc của nghệ nhân Lâm Phen đã được các chùa Khmer và các đơn vị bảo tàng, ngành văn hóa trong và ngoài tỉnh tìm đến đặt hàng với số lượng ngày càng nhiều. Những nỗ lực phấn đấu của nghệ nhân dân gian Lâm Phen cùng các nghệ nhân người Khmer khác trong tỉnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi để những nét văn hóa nghệ thuật độc đáo của dân tộc Khmer tiếp tục được giữ vững và phát triển.
