Thực trạng này không chỉ gây mất trật tự an toàn xã hội, quan trọng hơn là ảnh hưởng đến đời sống, sức khỏe và quyền lợi người tiêu dùng.
Theo Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, năm 2023, trên tuyến biên giới, vùng biển, cửa khẩu, cảng biển, cảng hàng không, địa bàn nội địa, hoạt động mua bán, vận chuyển trái phép ma túy, pháo nổ, thuốc lá điếu, thuốc lá điện tử, khoáng sản, vàng, thực phẩm không rõ nguồn gốc… diễn biến phức tạp. Các đối tượng buôn lậu sử dụng một số phương thức, thủ đoạn mới, tinh vi, điển hình như:
“Không khai báo hoặc khai không đúng với thực tế hàng hóa; che giấu nguồn gốc, tuyến đường của lô hàng; hàng hóa vi phạm được cất giấu tinh vi, giấu lẫn trong hàng hóa không vi phạm, đánh tráo, rút ruột, thẩm lậu đối với hàng hóa quá cảnh; mua bán, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới thông qua sàn giao dịch điện tử và vận chuyển về Việt Nam qua đường chuyển phát nhanh.
Các đối tượng buôn lậu chủ yếu là cư dân các xã biên giới, lái xe, phụ xe chuyên vận chuyển thuê thường xuyên qua lại cửa khẩu để vận chuyển hành khách, giao nhận hàng hóa, các doanh nghiệp kinh doanh cửa hàng miễn thuế, tạm nhập tái xuất, chuyển cửa khẩu, mua gom hàng nông sản trên tuyến biên giới…
Trong thị trường nội địa, cùng với sự bùng nổ và phát triển mạnh mẽ về loại hình kinh doanh thương mại trên sàn điện tử tình trạng kinh doanh, buôn bán hàng giả, hàng nhái, hàng lậu qua các sàn thương mại điện tử (TMĐT), mạng xã hội trở thành vấn đề rất “nóng”. Số vụ vi phạm và xử lý không ngừng gia tăng, với tính chất và diễn biến phức tạp.
Nguy hiểm hơn, nhiều mặt hàng là thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, thuốc chữa bệnh… cũng bị làm giả với số lượng lớn để kinh doanh online, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Hiện có rất nhiều hình thức vi phạm liên quan đến TMĐT, với các mặt hàng giả là túi, ví, dây lưng, đồng hồ, quần áo, sản phẩm thời trang, mỹ phẩm... chủ yếu được sản xuất tại nước ngoài nhập lậu về Việt Nam.
Năm 2023, toàn ngành hải quan đã phát hiện, bắt giữ và xử lý hơn 14.600 vụ việc vi phạm với giá trị hàng hóa ước tính 11.520 tỷ đồng. Bên cạnh đó, cơ quan hải quan đã khởi tố 35 vụ và chuyển cơ quan khác kiến nghị khởi tố 166 vụ. Số tiền thu nộp ngân sách nhà nước là 474 tỷ đồng.
Cũng trong năm 2023, lực lượng quản lý thị trường cả nước đã phát hiện, xử lý 52.349 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách gần 500 tỷ đồng, giá trị tang vật thu giữ gần 204 tỷ đồng; chuyển cơ quan điều tra 170 vụ có dấu hiệu hình sự. Nhiều vụ việc, vụ án, đối tượng cầm đầu, đường dây ổ nhóm, tụ điểm phức tạp về buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trên cả nước đã được các lực lượng chức năng phát hiện, xử lý kịp thời, nghiêm minh, tạo sự răn đe,…
Theo Phó Cục trưởng Nghiệp vụ QLTT Nguyễn Đức Lê, một trong những nguyên nhân là do, các đối tượng buôn lậu, hàng giả, gian lận thương mại, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới hoạt động có tính tổ chức chặt chẽ theo đường dây, trên địa bàn rộng, liên tuyến, liên tỉnh, xuyên quốc gia với nhiều thủ đoạn ngày càng tinh vi, thường xuyên thay đổi, gây khó khăn trong việc phát hiện hành vi vi phạm.
Hoạt động TMĐT ngày càng phát triển cho nên việc xác minh, truy tìm cũng gặp nhiều khó khăn. Trên môi trường mạng, TMĐT, các đối tượng sử dụng cùng lúc nhiều tài khoản, các sàn TMĐT để ngay lập tức có thể xóa thông tin. Hàng lậu, hàng giả và gian lận thương mại không tập kết, bày bán công khai như trước đây, mà sau khi hàng qua biên giới, các đối tượng tập kết tại kho hàng ở khu vực ngoại thành, xa trung tâm, ít người qua lại hoặc để tại nhà riêng, các khu chung cư cao cấp, sau đó lợi dụng môi trường TMĐT để kinh doanh hàng hóa, hoạt động giao hàng được thực hiện chủ yếu qua đơn vị vận chuyển trung gian.
Trong khi đó, việc cung cấp thông tin, hỗ trợ phát hiện hàng giả của các doanh nghiệp và các hiệp hội còn hạn chế do chi phí giám định cao, thời gian kéo dài…
Dự báo, năm 2024, hoạt động buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả sẽ càng diễn biến phức tạp. Cùng với đó, các đối tượng buôn lậu, vi phạm pháp luật đẩy mạnh hoạt động, với nhiều phương thức, thủ đoạn mới. Do vậy, theo ý kiến của các chuyên gia, lực lượng chức năng cần tập trung lực lượng, đề cao cảnh giác; đẩy mạnh phòng chống buôn lậu, gian lận thương mại, vận chuyển trái phép hàng hóa.
