Tại Hội thảo "Triển khai thực hiện Chương trình phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh” vào ngày 22-12 tại huyện Ngọc Lặc (tỉnh Thanh Hóa), Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ nhận định, những năm vừa qua, chất lượng nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc, miền núi tuy có cải thiện nhưng cơ bản còn thấp so với các khu vực khác. Theo báo cáo mới nhất của Tổng cục Thống kê năm 2020, tỷ lệ nhân lực trong độ tuổi lao động đã qua đào tạo ở những vùng đồng bào dân tộc, miền núi đạt 10,8%, trong khi trung bình của cả nước là 23,1%. Một số nhóm dân tộc thiểu số có tỷ lệ lao động đã qua đào tạo ở mức dưới 3%, thậm chí có những nhóm dân tộc thiểu số gần 100% lao động chưa qua đào tạo. Tỷ lệ người dân tộc thiểu số có trình độ đại học trở lên mới chỉ đạt 3,2%, trong khi trung bình của cả nước là 9,3%.
Riêng đối với ba tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh, tỷ lệ trong độ tuổi lao động qua đào tạo đạt gần 18,3% (thấp hơn 4,8% so với tỷ lệ chung cả nước); nhân lực trình độ đại học đạt khoảng 8,3% (thấp hơn 1% so với tỷ lệ chung cả nước).
Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, tại ba tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh, số thí sinh là người dân tộc trúng tuyển vào đại học, cao đẳng năm 2019 là 1.305 sinh viên, chiếm tỷ lệ 4,37% tổng số thí sinh của ba tỉnh trúng tuyển vào đại học, cao đẳng năm 2019, thấp hơn mức trung bình chung của cả nước là 5,53%.
“Chất lượng nguồn nhân lực là rào cản rất lớn trong phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi cả nước, trong đó, nhất là ở các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh” – Bộ trưởng nhận định. Để phát triển kinh tế - xã hội, giảm nghèo bền vững, nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, giải pháp căn cơ và bền vững là phải phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực này.
Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ khuyến nghị lãnh đạo tỉnh tham khảo một số giải pháp.
“Thứ nhất, thực hiện hiệu quả chính sách “cử tuyển”. Đây là giải pháp “truyền thống”, là một trong những chính sách quan trọng để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho các vùng dân tộc thiểu số và miền núi, nhất là đối với dân tộc thiểu số” - Bộ trưởng nhấn mạnh.
Tuy nhiên, để tránh gây lãng phí nguồn lực, ngân sách nhà nước và người học sau khi tốt nghiệp không bố trí được việc làm hoặc không làm được việc vì chất lượng kém, Bộ trưởng GD-ĐT đề nghị ba tỉnh này cần lựa chọn, giám sát chặt chẽ các đối tượng tham gia chính sách cử tuyển, phải thực sự cần thiết, xuất phát từ nhu cầu thiết thực của các huyện, xã, thôn/bản; chỉ nên thực hiện với con em vùng đồng bào dân tộc rất ít người và một số dân tộc có chất lượng nguồn nhân lực thấp, chưa có hoặc có rất ít người tham gia trong hệ thống chính trị của địa phương, đồng thời phải gắn liền với việc bố trí công việc sau khi tốt nghiệp cho người học để tránh lãng phí. Những đối tượng cử tuyển cần phải bảo đảm chất lượng đầu vào của các cơ sở đào tạo, trường hợp chưa đủ chuẩn phải học dự bị đảm bảo chuẩn mới được đào tạo. Bộ GD-ĐT sẽ chỉ đạo các cơ sở đào tạo tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ nhưng không "du di" về chất lượng để thực hiện tốt chính sách này.
Thứ hai, thông qua “đặt hàng” đào tạo và đào tạo lại nhân lực đang làm việc tại các huyện, xã, thôn bản của ba tỉnh. Tại các tỉnh này hiện có 20 trường đại học và cao đẳng, một phân hiệu Trường đại học Y Hà Nội tại Thanh Hóa, với tổng số gần 200 ngành đào tạo, quy mô đào tạo gần 50 nghìn sinh viên, có thể đáp ứng tốt nhu cầu học đại học của con em đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi của ba tỉnh này. Bộ GD-ĐT sẽ phối hợp với ba tỉnh chỉ đạo các cơ sở đào tạo thực hiện hiệu quả giải pháp này.
Các địa phương cần tính toán cụ thể nhu cầu từng loại nhân lực của huyện, xã, thôn/bản trong từng giai đoạn cụ thể, trên cơ sở đó các trường sẽ tiến hành đào tạo, đào tạo lại nhân lực cho địa phương. Việc đặt hàng này cũng phải tuân thủ các quy định chung về tuyển sinh của các trường để đảm bảo chất lượng đầu vào. Bên cạnh đó, các địa phương cần chủ động phối hợp với các trường trong quá trình đào tạo, nhất là việc tổ chức cho sinh viên thực hành, thực tập và làm quen với công việc của địa phương.
Thứ ba, để “ươm tạo tài năng” của các dân tộc thiểu số và tạo nguồn chất lượng cho các cơ sở đào tạo trên địa bàn, các địa phương cần tiếp tục quan tâm hơn tới việc đầu tư phát triển các trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú trên địa bàn. Các trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú có vai trò rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục vùng đồng bào dân tộc và miền núi. Đây không chỉ là cơ sở giáo dục đơn thuần, mà còn là mô hình giáo dục tập trung rất hiệu quả để thu hút, nuôi dưỡng, giáo dục và cung cấp nguồn đào tạo nhân lực có chất lượng cho đồng bào dân tộc, nhất là các dân tộc thiểu số.
Với nhiệm vụ được giao trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, Bộ GD-ĐT đã hoàn thiện việc xây dựng đề án chi tiết các hạng mục hỗ trợ để đổi mới hoạt động, củng cố phát triển các trường phổ thông dân tộc nội trú, trường phổ thông dân tộc bán trú; đầu tư bổ sung, nâng cấp cơ sở vật chất cho các trường chưa đạt chuẩn quốc gia để đảm bảo tốt việc tổ chức dạy - học, nuôi dưỡng và chăm sóc học sinh dân tộc bán trú, nội trú. Tới đây, Bộ GD-ĐT sẽ làm việc cụ thể với 3 tỉnh để triển khai có hiệu quả nhiệm vụ này. Sau đó sẽ tổng kết, nhân rộng ra các tỉnh/thành khác trong cả nước.
Thứ tư, các tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh đều có các vùng thuận lợi, kinh tế - xã hội phát triển hơn vùng dân tộc, miền núi trong tỉnh. Vì vậy, cần thúc đẩy các chương trình hợp tác giữa các trường, giữa các xã, huyện ở vùng thuận lợi và vùng khó khăn để hỗ trợ, giúp nhau cùng phát triển. Trong điều kiện ngân sách cho phép, các tỉnh cũng xem xét có chính sách học bổng hay hỗ trợ riêng đối với còn em vùng đồng bào dân tộc, miền núi trong quá trình học tập, nhất là các em được đào tạo cho các loại nhân lực như tôi đã nêu. Bộ GD-ĐT đang triển khai chương trình “kết nối thiện nguyện”, trong đó tìm kiếm các nguồn lực để hỗ trợ cho các cơ sở giáo dục và các em học sinh có điều kiện, hoàn cảnh khó khăn ở các tỉnh miền núi, đồng bào dân tộc thiểu số.
