Đây cũng là thời điểm thích hợp để nhìn lại Năm Chủ tịch ASEAN-2020 của Việt Nam, ghi nhận nhiều nỗ lực và thành công của Việt Nam và cộng đồng nói chung, với tinh thần gắn kết và chủ động thích ứng, vượt qua rào cản không gian, thời gian lẫn hình thức tương tác, tạo động lực mới cho phát triển hiệu quả ASEAN.
Theo đó, “Gắn kết” thể hiện ý tưởng củng cố khối đoàn kết, thống nhất và sức mạnh nội tại của ASEAN, tăng cường kết nối về kinh tế, đề cao ý thức cộng đồng và bản sắc ASEAN, gắn bó người dân và lấy người dân làm trung tâm; “Chủ động thích ứng” phản ánh nhu cầu của ASEAN nâng cao tính chủ động, sáng tạo và khả năng thích ứng trước những thời cơ và thách thức do những chuyển biến lớn trong cục diện khu vực và thế giới.
Năm 2020 là một năm đặc biệt cho cả Việt Nam và thế giới. Đây là năm đầu tiên Việt Nam đồng thời đảm nhận sứ mệnh Năm Chủ tịch ASEAN (lần hai theo luân phiên) và Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (LHQ) (lần hai sau khi đã trúng cử với 192/193 phiếu bầu trong kỳ họp thứ 73 của Đại hội đồng LHQ năm tháng 6-2019).
Đặc biệt, năm 2020 là năm mà cả thế giới đối diện với thảm họa y tế và kinh tế toàn cầu do đại dịch Covid-19 gây ra, khiến hơn 50 triệu người mắc, hơn một triệu người tử vong. Đại dịch đã, đang và sẽ tiếp tục gây thiệt kinh tế-xã hội nghiêm trọng chưa từng có trong vòng 100 năm qua, với ước tính nhiều chục nghìn tỷ USD và những hệ lụy đa dạng khác không thể tính được bằng tiền. Hơn nữa, đến nay, lời giải kiểm soát dịch bệnh và phục hồi kinh tế vẫn chưa thực sự rõ ràng cho mỗi nước, cũng như cho toàn thế giới.…
Đảm nhận Năm Chủ tịch ASEAN 2020 với chủ đề “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng” trong bối cảnh đó đòi hỏi những kỹ năng và sáng tạo mới chưa từng có tiền lệ của ASEAN và cả thế giới.
Thực hiện tốt trách nhiệm của Chủ tịch ASEAN, Việt Nam đã tổ chức thành công dưới hình thức trực tuyến và bán trực tuyến tất cả các cuộc họp Cấp cao 36 và 37, cùng hơn 30 cuộc họp trực tuyến cấp bộ trưởng và tương đương; các cuộc họp tham vấn (SOM) ASEAN VIỆT NAM 2020 và Hội nghị đặc biệt của các quan chức cao cấp (SOM); Hội nghị Nhóm Đặc trách cấp cao về Hội nhập kinh tế ASEAN lần thứ 37; Các cuộc họp quan chức cấp cao ASEAN, Cuộc họp tham vấn và các cuộc họp liên quan; Hội nghị trực tuyến của Nhóm công tác liên ngành trực thuộc Hội đồng Điều phối ASEAN về Ứng phó các tình huống y tế công cộng khẩn cấp; Hội nghị trực tuyến liên ngành giữa các quan chức cao cấp ASEAN-Mỹ nhằm thúc đẩy phối hợp và hợp tác trong ứng phó với dịch bệnh Covid-19; Hội nghị trù bị Quan chức cao cấp ASEAN; Hội nghị Quan chức cao cấp về Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN lần thứ 28; Hội nghị Nhóm Công tác trực thuộc Hội đồng Điều phối ASEAN về ứng phó các tình huống y tế công cộng khẩn cấp lần thứ 2; Hội nghị Tham vấn chung ASEAN; Hội nghị trù bị Quan chức cao cấp ASEAN…
Trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã không chỉ tổ chức thành công các cuộc họp nội, ngoại khối, mà Việt Nam còn có nhiều sáng kiến, cùng các nước ASEAN và đối tác kiểm soát dịch Covid-19, triển khai Kế hoạch phục hồi tổng thể, trong đó tạo thuận lợi cho việc đi lại của các chuyên gia, nhà quản lý, nhà đầu tư để bảo đảm hoạt động của các chuỗi cung ứng, phân phối không bị gián đoạn, phục hồi sản xuất, tạo việc làm, thu nhập cho người lao động, hỗ trợ các doanh nghiệp khó khăn. Duy trì, phát triển tinh thần hợp tác ASEAN; Chủ động dẫn dắt sự hợp tác nội khối về chống dịch Covid-19 theo đúng tinh thần “gắn kết, chủ động và thích ứng”, góp phần ký kết RCEP…
Việt Nam cam kết hợp tác cùng các quốc gia thành viên ASEAN và các nước đối tác của ASEAN để tiếp tục có những chương trình hỗ trợ thiết thực cho doanh nghiệp trong khu vực, đặc biệt là trong những lĩnh vực chuyển đổi số; môi trường, xã hội và quản trị (ESG); công nghệ và tương lai việc làm trong khu vực; phát triển bền vững và bao trùm. Cùng nhau nỗ lực thực hiện mục tiêu chung đặt người dân và doanh nghiệp vào vị trí trung tâm của sự phát triển. Đồng thời, tranh thủ các cơ hội mới do sự dịch chuyển các chuỗi cung ứng, luồng vốn đầu tư toàn cầu hướng vào khu vực ASEAN.
Kinh tế-tài chính là một trong những nội dung quan trọng của hợp tác ASEAN và được củng cố thêm một bước trong năm 2020. Tuyên bố chung Hội nghị Bộ trưởng Tài chính và Thống đốc Ngân hàng Trung ương khu vực ASEAN lần thứ 6, ngày 2-10-2020, đã nhấn mạnh:
Hoan nghênh chủ đề ưu tiên của Việt Nam cho Năm Chủ tịch ASEAN 2020 về một “ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng”; hoan nghênh các sáng kiến của nước Chủ tịch trong việc tiếp tục thực hiện các mục tiêu thúc đẩy hội nhập và kết nối nội khối trong khu vực ASEAN, làm sâu sắc hơn sự gắn kết của khu vực với cộng đồng quốc tế vì hòa bình và phát triển bền vững, đồng thời nâng cao khả năng thích ứng và năng lực thể chế của ASEAN; cam kết thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tăng cường ổn định và hội nhập tài chính trong khu vực ASEAN, bất chấp những bất ổn do đại dịch Covid-19.
Các hoạt động hội nhập tài chính khu vực vẫn diễn ra mạnh mẽ đóng vai trò là bộ đệm giúp chống lại tác động của căng thẳng thương mại và địa chính trị kéo dài, trong bối cảnh các nước tiếp tục tăng cường hợp tác khu vực nhằm nhận thức và quản lý rủi ro về biến đổi khí hậu và an ninh mạng.
Đại dịch Covid-19 đã tác động tiêu cực tới nền kinh tế và sự ổn định tài chính khu vực ASEAN, là yếu tố dẫn tới tăng trưởng âm của ASEAN trong năm 2020. Những gián đoạn do đại dịch gây ra đã cho thấy tầm quan trọng của việc đảm bảo khả năng chống chịu của nền kinh tế khu vực của chúng ta trước các cú sốc.
Các nước đã nỗ lực đáng kể để giảm thiểu tác động của đại dịch và hỗ trợ phục hồi kinh tế bằng cách thực hiện các phương pháp đặc biệt, thông qua hỗ trợ tài chính, tiền tệ và tín dụng có mục tiêu cho nền kinh tế và hệ thống tài chính, tái khẳng định các cam kết bảo đảm dòng chảy liên tục của hàng hóa và dịch vụ; đoàn kết và hợp tác là chìa khóa giúp ASEAN chiến thắng đại dịch và khôi phục tăng trưởng khu vực.
Đặc biệt, Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 (12 đến 15-11-2020) được tổ chức thành công với 20 cuộc họp liên quan và hơn 80 văn kiện đã được thông qua. Đây là số văn kiện được thông qua cao nhất trong các kỳ họp ASEAN).
Tại Hội nghị, lãnh đạo các nước ASEAN đã thông qua Báo cáo đánh giá giữa kỳ các kế hoạch tổng thể thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025; nhất trí về sự cần thiết tiến hành rà soát triển khai Hiến chương ASEAN; khẳng định nỗ lực phát huy tích cực vai trò của ASEAN thúc đẩy hợp tác tiểu vùng gắn với tiến trình phát triển của ASEAN để mọi người dân, mọi vùng miền có được cơ hội đóng góp cho cộng đồng.
Hội nghị cũng thông qua Tuyên bố Hà Nội về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025 với kỳ vọng xây dựng nền tảng vững chắc cho con đường phát triển phía trước của Cộng đồng ASEAN. Lãnh đạo ASEAN khuyến khích treo cờ ASEAN và sử dụng bài hát ASEAN, đưa hình ảnh ASEAN gần với người dân và cộng đồng.
Lãnh đạo các nước cũng đã thông qua Bản Tường thuật về bản sắc ASEAN và ra Tuyên bố Hà Nội về tăng cường công tác xã hội hướng đến một Cộng đồng ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng.
Lãnh đạo các nước ASEAN đã trao đổi, thống nhất khẳng định cam kết mạnh mẽ với hợp tác đa phương, liên kết và tự do hóa kinh tế; nhất trí vai trò trung tâm của ASEAN cần được duy trì và tiếp tục phát huy, thúc đẩy đối thoại, hợp tác, ngăn ngừa xung đột, xây dựng lòng tin, kiến tạo cấu trúc khu vực rộng mở, minh bạch, bao trùm và dựa trên luật lệ.
Đồng thời, đưa ra nhiều biện pháp quyết liệt, thiết thực đẩy mạnh hợp tác ứng phó và vượt qua các thách thức mà ASEAN phải đối mặt, trong đó có dịch bệnh Covid-19, giữ vững đà hợp tác và đưa ra những định hướng lớn quan trọng tạo động lực mới cho quan hệ giữa ASEAN với các đối tác và cho Cộng đồng ASEAN phát triển ngày càng vững mạnh, thực sự trở thành hạt nhân của khu vực với người dân luôn ở vị trí trung tâm.
Hội nghị Thượng đỉnh Lãnh đạo nữ ASEAN lần đầu tiên được tổ chức, là cơ hội quý để phụ nữ các nước ASEAN đóng góp cho các nỗ lực phát triển và tăng trưởng bền vững của khu vực.
Nhiều sáng kiến của ASEAN về hợp tác ứng phó Covid-19 và các nguy cơ dịch bệnh được công bố và đưa vào triển khai, như Quỹ ASEAN ứng phó Covid-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp khu vực, Khung chiến lược ứng phó các tình huống y tế khẩn cấp của ASEAN và Trung tâm Y tế ASEAN ứng phó với các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi.
Lãnh đạo ASEAN cũng thông qua Khung phục hồi tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai đồng bộ trên cả ba trụ cột Cộng đồng nhằm hỗ trợ người dân và doanh nghiệp sớm khắc phục hậu quả dịch bệnh, ổn định đời sống kinh tế-xã hội ở các quốc gia.
Lãnh đạo ASEAN đã nhất trí mở rộng Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông-Nam Á (TAC) để Cuba, Columbia và Nam Phi tham gia, nâng tổng số các nước tham gia Hiệp ước này lên con số 43.
Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS-15) cũng thông qua các tuyên bố quan trọng, trong đó có Tuyên bố về 15 năm EAS và Tuyên bố EAS về hợp tác biển bền vững. Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN+3 về tăng cường năng lực tự cường kinh tế-tài chính trước các thách thức, một lần nữa khẳng định vai trò và thế mạnh của khuôn khổ ASEAN+3 trong ngăn ngừa và ứng phó các nguy cơ khủng hoảng kinh tế-tài chính ở khu vực.
Tại, Hội nghị Cấp cao ASEAN-LHQ lần thứ 11, Lãnh đạo các nước ASEAN và Tổng Thư ký LHQ ghi nhận việc hai bên thông qua Kế hoạch hành động ASEAN-LHQ giai đoạn 2021-2025.
Để triển khai kế hoạch hành động giai đoạn tiếp theo 2021-2025, hai bên nhấn mạnh cần tiếp tục dành quan tâm và nguồn lực nhiều hơn cho phối hợp liên ngành, thúc đẩy quyền năng, vai trò của phụ nữ đối với hòa bình, an ninh, nâng tầm hợp tác tiểu vùng, thu hẹp khoảng cách phát triển, tăng trưởng đồng đều và bao trùm, phát triển nguồn nhân lực bền vững, bảo đảm công bằng xã hội, thích ứng biến đổi khí hậu, phòng chống, giảm nhẹ thiên tai.
Hai bên nhất trí triển khai hiệu quả Lộ trình tương hỗ thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và Chương trình Nghị sự LHQ về phát triển bền vững 2030, đóng góp thiết thực cho phát triển bền vững, không bỏ ai ở lại phía sau, nâng cao hiệu quả phòng, chống dịch bệnh và đối phó với các thách thức đang nổi lên. Hai bên khẳng định cam kết tiếp tục đóng góp ủng hộ nỗ lực củng cố hệ thống thương mại đa phương quốc tế minh bạch, hoạt động dựa trên luật lệ.
Hai bên khẳng định chia sẻ tầm nhìn và cam kết vì những mục tiêu chung là đề cao luật pháp quốc tế, thúc đẩy chủ nghĩa đa phương, và xây dựng trật tự khu vực và quốc tế dựa trên luật lệ; tái khẳng định tầm quan trọng của tinh thần trách nhiệm quốc gia trong xây dựng hòa bình, duy trì ổn định, bảo đảm an ninh, an toàn trong khu vực; nhấn mạnh mục tiêu phấn đấu xây dựng Biển Đông thành vùng biển hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn, sẵn sàng thúc đẩy đối thoại và xây dựng lòng tin, thực hiện ngoại giao phòng ngừa trong khu vực, trên các nguyên tắc của Hiến chương LHQ, luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước của LHQ về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).
Trên cơ sở đó, các nhà lãnh đạo kêu gọi thực hiện đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982 - khuôn khổ cho mọi hoạt động trên biển.
Trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN 37, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP) đã được ký kết ngày 15-11-2020 giữa 10 nước thành viên ASEAN cùng Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand, RCEP là hiệp định thương mại tự do có quy mô lớn nhất thế giới, có 2,2 tỷ dân, chiếm 30% dân số thế giới và gần 30% GDP toàn cầu.
Trong đó, riêng ASEAN, với dân số gần 640 triệu người và tổng GDP 2,57 nghìn tỷ USD, được dự báo sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 trên thế giới vào năm 2030. Đây là điểm nhấn của Năm Chủ tịch ASEAN 2020 và cũng là thông điệp mạnh mẽ khẳng định vai trò đi đầu của ASEAN trong việc ủng hộ hệ thống thương mại đa phương và phát triển chuỗi cung ứng hỗ trợ quá trình hồi phục sau đại dịch Covid-19..
Những nỗ lực của Việt Nam đã được tất cả các nước thành viên ASEAN ghi nhận và đánh giá cao. Tổng thống Nga Vladimir Putin đánh giá cao vai trò của EAS đối với các vấn đề an ninh khu vực và quốc tế, đồng thời bày tỏ nhất trí với nội dung chủ đạo của "Tuyên bố Hà Nội"; hoan nghênh và cam kết ủng hộ các sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam trong Năm Chủ tịch ASEAN 2020; đánh giá cao sáng kiến của Việt Nam tổ chức cuộc họp “Hợp tác giữa LHQ và các tổ chức khu vực và tiểu khu vực trong duy trì hoà bình và an ninh quốc tế: Vai trò của ASEAN” lần đầu tiên tại Hội đồng Bảo an LHQ vào tháng 1-2020 tại New York.
Có thể nói, cùng với sự nỗ lực của các cơ quan chức năng ASEAN, thành công của Việt Nam với vai trò Năm Chủ tịch ASEAN 2020 đã thực sự, trực tiếp và gián tiếp, góp phần tạo động lực mới để sau hơn 5 thập kỷ hình thành và phát triển, ASEAN tiếp tục khẳng định sức mạnh của tình đoàn kết, năng lực tự cường và khả năng thích ứng linh hoạt với các thách thức trong bối cảnh bình thường mới của mỗi nước và toàn thế giới.
Kỳ vọng về một ASEAN tự tin vững bước vào thập niên thứ 6, một chặng đường dài không ít thách thức, nhưng cũng đầy hứa hẹn đang dần mở ra.
