Méo mặt lo đám xứ làng quê

Tôi về thăm quê ở Thái Bình sau nhiều ngày đi xa. Gần đến bữa cơm mẹ tôi bảo: “Con ở nhà ăn cơm một mình. Mẹ phải sang nhà bà Lương ăn cỗ đám dựng nhà, còn bố sang nhà ông Biển ăn cỗ đám giỗ”. Thấy tôi thắc mắc sao nhiều đám thế, mẹ tôi mới kể: “Ở làng dạo này nhiều đám lắm. Bố mẹ cứ đi suốt, nay đám này, mai đám khác. Cũng tốn kém lắm”.

Đủ loại đám xứ

Hỏi ra mới biết ở làng quê bây giờ có việc gì người ta cũng tổ chức ăn cỗ. Từ ăn cỗ đám mừng thọ đến cỗ đám giỗ, đám tang, đám xây cất mồ mả, đám cưới, đám dựng nhà (tân gia), đám liên hoan con đỗ đại học.v.v.

Một đám mừng thọ gia chủ làm khoảng 40 đến 50 mâm cỗ mời bà con, anh em, họ hàng. Sau khi tổ chức ăn uống xong thì mới đến việc chúc thọ. Bà con đến chúc mừng và tặng quà. Người ta mừng bức trướng, bánh kẹo nhưng nhanh và nhiều nhất là mừng …phong bì. Từ mấy chục đến cả trăm, phong bì ở quê giờ cũng làm méo mặt biết bao người không như trước kia người đi giỗ chỉ mang hương, hoa, rượu, quả đến thắp hương. Đám giỗ không chỉ mời anh em, bà con láng giềng mà còn thêm bạn bè của con, của cháu đông vui nhộn nhịp với gần 20 mâm cỗ.

Với tiệc tân gia, theo tôi được biết, trước kia người trong làng dựng được một cái nhà là việc lớn nên anh em, họ hàng đến để chia vui. Người dân mang thúng gạo, bát đĩa, xoong nồi đến vừa là mừng vừa là giúp đỡ cho gia chủ. Nhưng nay dựng nhà cũng không còn là việc quá to tát thì người ta vẫn tổ chức ăn uống linh đình mời làng trên xóm dưới. Và người đến ăn cỗ cũng phải có quà mừng là những chiếc phong bì.

Trong các đám ở quê có lẽ tốn kém nhất là đám cưới và đám tang. Nhà có đám phải tổ chức ăn uống trong ít nhất hai ngày. Theo người dân ở quê thì: Lệ làng phải thế! Nếu đám cưới nhà nào thuê nấu cỗ và không có người đến giúp thì sẽ mất vui và người làng chê trách. Đối với đám tang, người ta cũng tổ chức ăn uống từ khi nhà có người mất đến khi đưa tang và đến tận bữa tối sau khi đưa tang để tổng kết và cảm ơn bà con làng xóm giúp đỡ. Qua tìm hiểu tôi được biết, cỗ đám tang xuất phát từ nguyên nhân ban đầu là nhà có tang làm cơm để con cháu trong nội bộ gia đình và dòng họ ăn uống phục vụ đám. Tuy nhiên đến nay nó đã trở thành những bữa cỗ linh đình với một đám tang khoảng 70 mâm cỗ. Người tham dự là người làng, anh em, họ hàng, bạn bè từ xa đến viếng đáp. Ở quê ngoại tôi nhà có đám tang còn phải đi mời từng người để còn lên danh sách đặt cỗ.

Nỗi lo của người tổ chức đám và người đi đám

Cô Vui sau khi tổ chức đám cưới cho đứa con trai đầu lòng mệt mỏi cho biết: Để tổ chức một đám cưới, gia đình cô phải lo lắng cả tháng trời từ lên danh sách mời, đi mời đến lo tổ chức đình đám, hát hò, nhưng lo nhất là tổ chức bữa tiệc cưới. Để chuẩn bị làm cỗ, gia đình cô phải đến từng nhà mời bà con hàng xóm sang họp bàn và phân công nhiệm vụ từ hai hôm trước.

Ở quê người làng thường tổ chức lễ ăn hỏi và lễ cưới vào hai ngày liền nhau nên từ sáng hôm ăn hỏi người làng đã đến làm cỗ, dựng rạp, rửa bát, đi chợ để làm cỗ ăn buổi trưa. Chiều họ lại đến giết lợn, thịt gà, nhặt rau để ăn bữa tối. Tối họ lại dọn dẹp, nấu nướng để ăn bữa đêm. Sáng hôm sau họ lại có vài mâm ăn uống để chuẩn bị làm cỗ cho bữa tiệc chính. Xong bữa tiệc chính họ lại dọn dẹp và làm bữa cỗ tổng kết.

Những bữa cỗ diễn ra liên tục khiến không chỉ gia chủ thấy chóng mặt vì lo tổ chức, lo chi phí mà người làm cỗ và người ăn cỗ cũng thấy nhiêu khê, mệt mỏi. Cô Vui cho biết sau những nỗi lo tổ chức tiệc cưới, những nhà có đám còn nỗi lo khó nói là lo…bù lỗ đám cưới. Dù nhận được tiền mừng nhưng cô bảo do tổ chức ăn uống trong hai ngày nên khá tốn kém, nếu không khéo thì phải bù thêm đến cả chục triệu đồng.

Việc tổ chức ăn uống linh đình, kéo dài và không chú trọng khâu vệ sinh an toàn thực phẩm còn gây nên tình trạng mất vệ sinh trong các đám xứ ở làng quê. Đã có không ít vụ ngộ độc thực phẩm tập thể trong các đám xảy ra mà người dân quê tôi mỗi khi nhắc đến vẫn còn ám ảnh. Họ kể cho tôi về vụ ngộ độc tại đám cưới nhà bà Lĩnh. Nhà bà có con gái đi lấy chồng, người làng đến từ hôm trước làm cỗ và ăn cỗ rất đông đúc nhưng xô bồ và lộn xộn. Sau đám cưới thì có đến gần nửa làng đi cấp cứu với tình trạng đau bụng và nôn mửa liên tục. Công an xã đến kiểm tra đã xác định nguyên nhân là do mất vệ sinh trong khâu chế biến thực phẩm. Gia đình bà Lĩnh đã bị công an xã lập biên bản xử lý hành chính.

Hậu quả để lại không chỉ cho những người dân đi ăn cỗ cưới mà ngay chính bà cũng cảm thấy mang tiếng, xấu hổ với xóm làng. Ngoài ra, tình trạng mất an ninh trật tự ở các đám cũng là điều đáng nói hiện nay. Những bộ loa đài mở hết công suất đến tận đêm khuya đã gây ra không ít phiền toái cho người dân sống xung quanh. Những người dự tiệc ăn nhậu say sưa thì chỉ cần kích động là có thể gây ra xô xát. Có nhiều đám cuộc vui trở thành cuộc ẩu đả và gây nên những hậu quả đau lòng.

Nếu người tổ chức đám có bộn bề nỗi lo thì người đi dự đám cũng mang những nỗi lo riêng. Được mời đến buổi liên hoan, người trong làng cũng thấy vui cho gia chủ. Nhưng tiền mừng đám cũng khiến cho họ cảm thấy căng thẳng, nhất là những người quê thu nhập thấp. Cuộc sống của họ vốn đã khó khăn nay vì khoản tiền đi đám lại càng thấy khó sống.

Cô Thanh, người phụ nữ sống độc thân trong làng cho biết: “Chắc sắp tới cô phải lên Hà Nội kiếm việc làm, chứ ở quê trông chờ vào cây lúa, mớ rau mà đi đám xứ suốt thì không đủ ăn”. Cô kể có khi một tuần cô đi dự hai, ba đám liền. Ông bà hàng xóm nhà cô con cái gửi tiền về dưỡng già nhưng do đi đám nhiều nên giờ không có đủ tiền lo thuốc thang.

Ăn uống trong các đám xứ đã trở thành cái lệ nơi làng quê và càng ngày người ta lại càng làm cho nó mất dần ý nghĩa của đám. Giờ đây do không còn thiếu ăn và cũng do phải đi ăn cỗ quá nhiều nên người dân nông thôn cảm thấy đi ăn cỗ không còn là niềm vui mà trở thành sự bắt buộc. Ăn uống trong các đám xứ đã vô tình thành gánh nặng cho người dân nhưng họ cũng chưa biết làm cách nào để không phải tuân theo cái luật lệ bất thành văn đó.

Cần những biện pháp thiết thực

Đối với những người nông thôn, đám xứ là nơi để họp mặt sau những ngày làm việc vất vả để chúc mừng, chia vui hoặc chia buồn cho những gia đình có việc. So với những xa xỉ, hưởng thụ ở thành phố, những bữa tiệc của người nông thôn cũng chưa phải là chuyện quá lớn. Tuy nhiên, để những buổi tiệc nơi làng quê trở thành ngày vui thật sự thì việc tổ chức cần phải thực hiện một cách tiết kiệm, có văn hóa và phù hợp với thu nhập, mức sống của người nông thôn. Mặc dù được biết hiện nay, các địa phương đã có biện pháp tuyên truyền về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội nhưng dường như những biện pháp đó vẫn chưa đủ để nâng cao nhận thức của người dân. Thiết nghĩ, chính quyền các địa phương cần có biện pháp thiết thực, cụ thể hơn nữa như nêu gương điển hình trong việc tổ chức đám, vận động, nhắc nhở những gia đình tổ chức đám lãng phí, rườm rà, nghiên cứu những mô hình tổ chức đám phù hợp ở nông thôn. Đồng thời cần chú trọng vai trò của các tổ chức đoàn thể như Đoàn Thanh niên, Hội phụ nữ để nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động.

Một nhà văn Trung Quốc từng nói: “Trái đất vốn chẳng có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi”. Đối với những vùng quê hiện nay, việc tổ chức đám xứ cũng đang cần có những biện pháp nhằm thay đổi thói quen để người nông thôn đi theo con đường mới tiến bộ hơn.

Đi ăn cỗ bị ngộ độc (ảnh: internet)