Lợi dụng thương mại điện tử để gian lận, buôn lậu

Thực tế cho thấy, nhiều sàn thương mại điện tử mải chạy theo việc thu hút người bán tham gia mà chưa chặt chẽ các khâu kiểm soát, xác minh các loại hàng hóa, tạo nhiều kẽ hở cho hàng giả, hàng kém chất lượng chen chân, có đất sống. Do đó, các cơ quan chức năng cần có chế tài mạnh hơn nữa để bảo vệ doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh chân chính cũng như quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng.

Sân chơi lớn đang bị lợi dụng

Trong những năm gần đây, thương mại điện tử được xem là xu hướng mua sắm đa kênh, tiện lợi, đang có sự tăng trưởng mạnh mẽ và Việt Nam hiện cũng đang nằm trong tốp 3 quốc gia có tốc độ tăng trưởng thị phần bán lẻ trực tuyến cao nhất khu vực Đông Nam Á.

Thống kê của Bộ Công thương cho thấy, trong năm 2021, doanh thu thương mại điện tử của Việt Nam đạt 13,7 tỷ USD (tăng 16% so năm 2020) và có tốc độ tăng trưởng thị phần bán lẻ trực tuyến cao nhất khu vực Đông Nam Á. Dự báo, tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử Việt Nam năm 2022 sẽ có thể ở mức cao nhất từ trước tới nay và đến năm 2025, quy mô thị trường thương mại điện tử Việt Nam sẽ đạt mức 35 tỷ USD, tương đương với việc mỗi người dân sẽ chi tiêu khoảng 600USD/năm thông qua mua sắm online.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, đây cũng là “miếng bánh” béo bở để các đối tượng lợi dụng các kẽ hở trong kiểm soát của các sàn thương mại điện tử hoặc trong khâu vận chuyển để kinh doanh các mặt hàng cấm, hàng giả, hàng nhái, hàng nhập lậu hòng trục lợi. Trong năm 2021, lực lượng quản lý thị trường cả nước đã thực hiện kiểm tra hơn 3.000 vụ việc lợi dụng thương mại điện tử để kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng không rõ nguồn gốc, xuất xứ và mua bán không có hóa đơn chứng từ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ với số tiền xử phạt lên tới hơn 20 tỷ đồng.

Cùng với đó, các đơn vị chức năng của Bộ Công thương cũng đã yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử rà soát và gỡ bỏ gần 14 nghìn sản phẩm, thiết bị hỗ trợ điều trị Covid-19 có dấu hiệu vi phạm trên gần 4.300 gian hàng, trong đó, sáu tháng đầu năm 2022, đã kiểm tra 45 vụ việc, xử lý 42 vụ vi phạm, xử phạt hơn 700 triệu đồng, trị giá hàng vi phạm gần 1,2 tỷ đồng với các hành vi vi phạm do kinh doanh hàng hóa nhập lậu, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và gian lận thương mại.

Tổng cục trưởng Quản lý thị trường (Bộ Công thương) Trần Hữu Linh đánh giá, tình trạng gian lận thương mại trên các sàn thương mại điện tử đang là vấn đề nhức nhối đối với cơ quan chức năng, các đối tượng có nhiều thủ đoạn mới để đối phó, khiến việc phát hiện các vi phạm của lực lượng chức năng gặp nhiều khó khăn. Trước đây, thương mại điện tử chỉ là bán hàng trên các trang web thì hiện nay có thể bán trên các mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok, Instagram,...

Ngoài ra, sau nhiều đợt truy quét quyết liệt, hoạt động của các đối tượng này ngày càng tinh vi hơn khi sử dụng nơi bán hàng, nơi quảng cáo, chốt đơn, kho hàng ở nhiều khu vực khác nhau, gây khó trong việc theo dõi, triệt phá. Nguy hiểm nhất là việc một số đối tượng tìm cách đưa hàng hóa nhập lậu, hàng cấm vào Việt Nam để tiêu thụ thông qua hình thức vận chuyển quốc tế, do tính chất của thương mại điện tử là không có biên giới.

Vì vậy, Tổng cục đã yêu cầu lực lượng quản lý thị trường ở địa phương tăng cường rà soát, kiến nghị cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật nhằm khắc phục những bất cập, sơ hở để hoàn thiện các quy định pháp luật về thương mại điện tử phù hợp tình hình hiện nay. Kiên quyết xử lý nghiêm các vi phạm nhằm tạo môi trường lành mạnh cho doanh nghiệp chân chính và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Chủ động phát hiện, đấu tranh ngăn chặn kịp thời

Mới đây, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Phạm Bình Minh, Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả đã yêu cầu các đơn vị tăng cường quản lý, đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong thương mại điện tử.

Trong đó, tập trung phát hiện, đấu tranh ngăn chặn kịp thời, hiệu quả tình trạng vi phạm, góp phần làm trong sạch môi trường kinh doanh, tạo niềm tin cho người tiêu dùng, thúc đẩy thương mại điện tử phát triển bền vững, hạn chế đến mức thấp nhất những kẽ hở, không để các đối tượng lợi dụng để thực hiện các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Đồng thời, chủ động nắm chắc diễn biến tình hình, tăng cường kiểm tra, kiểm soát hoạt động quảng cáo, giới thiệu, vận chuyển, giao nhận hàng hóa; đẩy mạnh ứng dụng khoa học-công nghệ để kịp thời phát hiện, xử lý các hành vi kinh doanh hàng cấm, hàng nhập lậu, hàng giả qua mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử.

Cần tăng cường công tác phối hợp giữa các đơn vị, lực lượng chức năng trong quá trình thực thi nhiệm vụ; kịp thời phát hiện những bất cập, sơ hở, chồng chéo để thống nhất kiến nghị, đề xuất cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan.

Thương mại điện tử đang là xu thế tất yếu của thời đại công nghệ nhưng lại là thách thức lớn cho công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Dự báo trong hai đến ba năm tới, tỷ lệ gian lận trên thương mại điện tử sẽ chiếm từ 50% đến 60% so với tổng thể các hình thức gian lận thương mại nói chung.

Vì vậy, công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong hoạt động kinh doanh thương mại điện tử là hết sức quan trọng, đòi hỏi sự quyết liệt, phối kết hợp giữa các ngành chức năng trong việc thanh tra, kiểm tra để ngăn chặn, giải quyết triệt để. Bởi các vi phạm trong lĩnh vực này có tính ẩn danh rất cao, dễ giả mạo, thay đổi, che giấu nhân thân lý lịch người thực hiện; dễ tẩy xóa, sửa chữa, thay đổi dấu vết, chứng cứ để che giấu hành vi phạm tội, đối phó với cơ quan chức năng, không phân biệt ranh giới, khu vực...

Trong khi thẩm quyền của lực lượng quản lý thị trường không thể đề nghị trích xuất các sao kê ngân hàng để theo dõi giao dịch tài chính của đối tượng mà phải thông qua cơ quan công an.

Có thể nói, cuộc chiến chống hàng giả, hàng lậu trên sàn thương mại điện tử không chỉ giải quyết ngày một ngày hai. Tuy nhiên, để công tác này có sự chuyển biến căn bản, việc phát huy sức mạnh tổng hợp của cả xã hội và cả hệ thống chính trị, trong đó người dân và các doanh nghiệp có vai trò quyết định.

Bản thân người tiêu dùng cũng cần nâng cao ý thức trong hoạt động mua bán trên các sàn thương mại điện tử, có ý thức tố giác tội phạm, không tiếp tay cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng lậu. Mặc dù vậy, chủ công vẫn là các lực lượng chức năng như quản lý thị trường, công an, hải quan nhằm kịp thời phát hiện, bắt giữ và xử lý các vi phạm. Các lực lượng này cần tăng cường trao đổi, phối hợp để có những đề xuất, giải pháp hỗ trợ, nhằm nâng cao năng lực thực thi pháp luật về thương mại điện tử cho đội ngũ làm công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về thương mại điện tử trong thời gian tới.