Lễ hội chùa Keo Thái Bình diễn ra trong năm ngày (còn gọi là Lễ hội mùa Thu) với tục thờ Thiền sư Không Lộ. Đối với người dân Thái Bình, Ðức Thiền sư Không Lộ không chỉ là một vị thiền sư mà còn là vị Thánh có uy tín và có tầm ảnh hưởng lớn. Lúc sinh thời, ngài từng làm nghề đánh cá trên sông Cái (sông Hồng), đến năm 29 tuổi mới đi tu. Tương truyền, ngài từng chữa bệnh cho vua Lý nên được phong làm Quốc sư. Sau đó vua Lý đổi tên chùa thành Thần Quang Tự. Ngày nay, chùa vẫn giữ tên Thần Quang Tự, nhưng dân gian quen gọi là chùa Keo vì đặt trên đất thôn Keo, xã Duy Nhất (Vũ Thư, Thái Bình).
Lễ hội chùa Keo vừa mang tính chất lễ hội nông nghiệp, vừa mang tính chất của một lễ hội lịch sử. Hội là một bản diễn xướng lịch sử về hành trạng của Quốc sư Dương Không Lộ, trong đó những sinh hoạt văn hóa, văn nghệ dân gian hòa quyện vào các nghi thức tôn giáo. Trong khuôn khổ Lễ hội chùa Keo Thái Bình có nhiều nghi lễ, đáng chú ý là lễ rước kiệu Thánh nhằm biểu thị tấm lòng thành kính và ghi nhớ công lao đối với thánh thần và tổ tiên làng xã. Qua các nghi lễ đó, dân làng cầu mong thánh thần phù hộ độ trì, che chở cho mùa màng bội thu, cuộc sống an khang thịnh vượng, phát tài phát lộc.
 |
Bộ VH-TT-DL trao Bằng ghi danh Lễ hội chùa Keo là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia cho chính quyền địa phương.
Bên cạnh phần lễ là hoạt động vui hội, như: thi bơi chải, rước thuyền, bắt ếch, tung lưới, thổi cơm, bắt vịt, đập niêu… tạo nên không khí sôi nổi, thấm đượm nét văn hóa đồng quê Bắc Bộ. Cuối lễ hội còn có nghi lễ chầu thánh, nghi lễ đặc biệt chỉ có ở Lễ hội chùa Keo. Điệu múa chầu thánh là điệu múa cổ diễn tả bằng điệu chèo cạn và múa ếch vồ. Những động tác khỏe mạnh, dứt khoát hướng về phía thờ thánh, như muốn thể hiện cho thần thánh biết lòng biết ơn vô bờ bến của dân làng đối với ngài. Với những giá trị nổi bật và riêng có, Lễ hội chùa Keo Thái Bình đã được Bộ VH-TT-DL ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Tại buổi lễ khai mạc, bà Đặng Thị Bích Liên, Thứ trưởng VH-TT-DL đã trao Bằng ghi danh cho chính quyền địa phương.
Chùa Keo Thái Bình là một trong những ngôi chùa cổ ở Việt Nam được bảo tồn hầu như nguyên vẹn lối kiến trúc gỗ truyền thống có niên đại khoảng 400 năm tuổi. Công việc xây dựng chùa được bắt đầu từ năm 1630 và hoàn thành năm 1632 theo phong cách kiến trúc thời Lê. Từ đó đến nay, chùa được trùng tu nhiều lần vào các năm 1689, 1707, 1941… Lần trùng tu năm 1941 có sự giúp đỡ của Trường Viễn Đông Bác Cổ thuộc Pháp. Toàn bộ kiến trúc chùa Keo tỉnh Thái Bình rộng khoảng 58 nghìn m2 với 17 công trình, gồm 128 gian xây dựng theo kiểu “Nội công ngoại quốc”.
Kiến trúc tiêu biểu nhất là tòa gác chuông bằng gỗ cao 11,04m có ba tầng mái với 12 đao loan uốn cong dáng vẻ thanh thoát, mềm mại. Ở tầng một treo khánh đá cao 1,2m; tầng hai treo quả chuông đồng đúc năm 1686 cao 1,3m, đường kính 1m và tầng trên cùng treo hai quả chuông nhỏ đúc năm 1796.
Ông Phạm Công Diện, Phó Chủ tịch UBND huyện Vũ Thư, Trưởng Ban tổ chức lễ hội chùa Keo cho biết, năm nay, địa phương tổ chức bảo đảm tính tôn nghiêm theo đúng phong tục truyền thống, giữ gìn và bảo tồn các giá trị di sản văn hóa. Đây là cơ hội để quảng bá du lịch, giới thiệu mảnh đất và con người Vũ Thư với du khách gần xa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của địa phương.
