Lập danh sách cử tri

Quyền bầu cử là một trong những quyền cơ bản của công dân. Ðiều 2 Luật bầu cử đại biểu HÐND quy định: Công dân nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, thời hạn cư trú, đủ mười tám tuổi trở lên có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử đại biểu HÐND theo quy định của pháp luật. Vì vậy, việc lập danh sách cử tri có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình chuẩn bị cho cuộc bầu cử.

Trong thời gian lập danh sách cử tri, những công dân có quyền bầu cử đại biểu HÐND đều được ghi tên vào danh sách cử tri và mỗi cử tri chỉ được ghi tên vào một danh sách cử tri nơi mình cư trú. Luật bầu cử đại biểu HÐND năm 2003 so với Luật bầu cử đại biểu HÐND năm 1994 đã quy định rõ hơn việc ghi tên vào danh sách cử tri đối với những trường hợp công dân thay đổi nơi cư trú ở đơn vị hành chính này sang đơn vị hành chính khác. Cụ thể là, trong thời gian lập danh sách cử tri, những người thay đổi nơi cư trú trong phạm vi một đơn vị hành chính cấp huyện được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu đại biểu HÐND cấp huyện, cấp tỉnh; thay đổi nơi cư trú trong phạm vi một đơn vị hành chính cấp tỉnh được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu đại biểu HÐND cấp tỉnh.

Luật mới cũng quy định cụ thể việc ghi tên vào danh sách cử tri đối với những trường hợp cử tri ở các trường chuyên nghiệp, trường đại học, trường cao đẳng, trường trung học chuyên nghiệp và các đơn vị vũ trang nhân dân. Theo đó, cử tri là sinh viên, học sinh, học viên ở các trường chuyên nghiệp, trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và cử tri là quân nhân ở các đơn vị vũ trang nhân dân được ghi tên vào danh sách cử tri để bầu đại biểu HÐND cấp tỉnh và cấp huyện ở nơi tạm trú hoặc đóng quân.

Những người đang bị tước quyền bầu cử theo bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật, người đang phải chấp hành hình phạt tù, người đang bị tạm giam và người mất năng lực hành vi dân sự thì không được ghi tên vào danh sách cử tri. Nếu đến trước thời điểm bắt đầu bỏ phiếu hai mươi bốn giờ mà được khôi phục lại quyền bầu cử, được trả tự do hoặc được cơ quan có thẩm quyền xác nhận không còn trong tình trạng mất năng lực hành vi dân sự thì được bổ sung vào danh sách cử tri và được phát thẻ cử tri. Người đã có tên trong danh sách cử tri mà đến thời điểm bắt đầu bỏ phiếu bị tòa án tước quyền bầu cử, phải chấp hành hình phạt tù, bị bắt tạm giam hoặc bị mất năng lực hành vi dân sự thì UBND cấp xã xóa tên người đó trong danh sách cử tri và thu hồi thẻ cử tri.

Danh sách cử tri do UBND cấp xã lập theo khu vực bỏ phiếu. Trong các đơn vị vũ trang nhân dân, danh sách cử tri do Ban chỉ huy đơn vị lập theo khu vực bỏ phiếu; quân nhân có hộ khẩu thường trú ở địa phương thì được ghi tên vào danh sách cử tri nơi mình cư trú.

Pháp luật quy định rõ thời gian niêm yết danh sách cử tri như sau: Chậm nhất là ba mươi lăm ngày trước ngày bầu cử, cơ quan lập danh sách cử tri niêm yết danh sách đó tại trụ sở UBND cấp xã và tại những nơi công cộng của khu vực bỏ phiếu; đồng thời thông báo rộng rãi danh sách cử tri và việc niêm yết để nhân dân kiểm tra. Khi kiểm tra danh sách cử tri nếu thấy có sai sót thì trong thời hạn 25 ngày kể từ ngày niêm yết, mọi người có quyền khiếu nại bằng miệng hoặc bằng văn bản với cơ quan lập danh sách cử tri. Cơ quan lập danh sách cử tri phải ghi vào sổ những khiếu nại đó. Trong thời gian năm ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại, cơ quan lập danh sách cử tri phải giải quyết và thông báo cho người khiếu nại biết kết quả giải quyết. Nếu người khiếu nại không đồng ý về cách giải quyết đó thì có quyền khiếu nại lên tòa án nhân dân cấp huyện. Trong thời hạn năm ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại, tòa án nhân dân phải giải quyết xong. Quyết định của tòa án nhân dân là quyết định cuối cùng.

ÐỂ tạo điều kiện cho cử tri thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân của mình trong bầu cử, pháp luật về bầu cử còn quy định: Từ khi niêm yết danh sách cử tri cho đến ngày bầu cử, nếu cử tri nào thay đổi nơi cư trú thì có quyền xin giấy chứng nhận của UBND cấp xã nơi đang cư trú để được ghi tên vào danh sách cử tri và tham gia bỏ phiếu ở nơi cư trú mới. Khi cấp giấy chứng nhận, UBND phải ghi ngay vào danh sách cử tri bên cạnh tên người đó "Ði bỏ phiếu nơi khác".