Vào những năm 1990, những bộ sách văn học thiếu nhi nước ngoài gần như chiếm lĩnh thị trường, với những “Tứ quái TKKG”, “Harry Potter”… đình đám. Giám đốc NXB Kim Đồng khi đó là ông Nguyễn Thắng Vu đã đặt vấn đề với nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, đề nghị làm một bộ truyện thiếu nhi “thuần Việt”. Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho biết, khi đó ông nhận lời Giám đốc Nguyễn Thắng Vu, ban đầu chỉ nghĩ đó như một cuộc dạo chơi nho nhỏ, nhưng không hình dung về sau bộ sách đã đặt lên vai ông những áp lực lớn như thế nào.
Ròng rã bảy năm trời, mỗi tuần một tập, bìa của mỗi tập lại in bức tranh bìa và tóm tắt câu chuyện của tập kế tiếp. Chính những điều đơn giản này đã khiến cho việc viết “Kính vạn hoa” trở thành một áp lực, thậm chí một gánh nặng đối với tác giả. Nhà văn chia sẻ một câu chuyện vui, khi đó mỗi tuần ông viết một tập, xong tập trước cũng chưa hình dung ra tập sau sẽ viết gì, chỉ nghĩ tạm thời một vài chi tiết để tạo hình ảnh cho họa sĩ Đỗ Hoàng Tường vẽ minh họa trước. Ở tập “Xin lỗi mày, tay to”, ông tưởng tượng câu chuyện ở tập sau sẽ liên quan đến nhỏ Hạnh và con chó sẽ phải đối đầu với một tên trộm, và ông nói trước với họa sĩ Đỗ Hoàng Tường vẽ một cô bé đứng trên cầu thang với con chó, và đối đầu với tên trộm. Nhưng khi sách ra, họa sĩ Đỗ Hoàng Tường lại vẽ hai tên trộm. Nguyễn Nhật Ánh rất bất ngờ, và ông thắc mắc, thì họa sĩ bảo “Tôi muốn vẽ vậy cho cân xứng, đẹp hơn”. “Khi đó bản thảo đã cho vào bao thư chuẩn bị gửi ra Hà Nội để xuất bản, và tôi đã phải nghĩ nát óc để cho thêm một tên trộm nữa vào cho phù hợp với minh họa bìa. Thông thường, họa sĩ vẽ theo ý tưởng của tác giả. Nhưng ở đây, tôi lại phải viết theo ý của họa sĩ” – nhà văn kể lại.
Nhưng “Kính vạn hoa” cũng là lý do khiến họa sĩ Đỗ Hoàng Tường gắn bó với hầu hết các tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh kể từ đó đến nay. Họa sĩ cho biết, bên cạnh công việc chính là sáng tác, ông còn nhận làm tranh minh họa và một vài công việc khác liên quan. Nhưng sau này, ông đã lược bớt công việc, chỉ dành thời gian vẽ minh họa cho các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, ngoài thời gian sáng tác.
Ở thời điểm ra mắt, Kính Vạn Hoa đã tạo nên hiện tượng có một không hai trong làng xuất bản, xô đổ nhiều kỷ lục, làm kinh ngạc nhiều người: bộ truyện của tác giả Việt Nam nhiều tập nhất, tái bản nhanh nhất, có số lượng phát hành nhiều nhất, có nhiều nhân vật nhất (khoảng 200 nhân vật), thư bạn đọc gửi cho tác giả nhiều nhất (trên 10.000 bức thư)…
Là một trong những người đầu tiên tham gia công tác biên tập bộ sách từ những ngày đầu xuất bản, nhà văn Lê Phương Liên kể lại: “Khi đó, anh Nguyễn Thắng Vu trong vai trò Giám đốc NXB rất quyết tâm xây dựng một bộ sách thiếu nhi của Việt Nam. Chúng tôi đã đi tìm rất nhiều tác giả, và nhận thấy có một tác giả trẻ, rất sung sức, đầy triển vọng, có khả năng thực hiện được một bộ sách như vậy. Đó là anh Nguyễn Nhật Ánh. Khi đó anh còn trẻ và chưa có tiếng tăm nhiều. Tôi đã đi gặp anh Nguyễn Nhật Ánh tại Hội nghị người viết văn trẻ toàn quốc năm 1994, theo yêu cầu của anh Nguyễn Thắng Vu để mời anh viết cho Kim Đồng. Sau đó, anh Nguyễn Nhật Ánh viết năm tập đầu tiên để gửi ra in trước. Chúng tôi nhận được năm tập đầu này là bản thảo đánh máy, khi đó hầu hết các nhà văn đều viết tay. Cách viết của anh có rất nhiều nét mới, mặc dù anh từng viết cho Kim Đồng một vài tác phẩm trước đó”.
Một nhà văn trẻ ít tiếng tăm, lại có sách ra cùng đợt với các tác phẩm kinh điển, đình đám và được bạn đọc yêu mến từ xưa trong đợt in “Tủ sách vàng” của Kim Đồng, cho nên “Kính vạn hoa” của Nguyễn Nhật Ánh cũng khiến cho nhiều người đặt dấu hỏi. Nhà văn Lê Phương Liên chia sẻ, khi đó NXB Kim Đồng và ê-kíp biên tập phải đối diện với những áp lực từ dư luận. Nhưng ngược lại, cũng có những ý kiến cho rằng, một tác giả mới, một phong cách mới sẽ đem lại sức sống, sự trẻ trung cho Tủ sách vàng. “Kính vạn hoa” với bìa màu tím học trò, cùng với những cuốn sách nhiều màu khác đã trở thành một hiện tượng mới trong dòng văn học thiếu nhi lúc bấy giờ. Bộ sách đã tạo nên nhiều kỷ lục đáng kinh ngạc: Bộ sách của tác giả Việt Nam nhiều tập nhất, tái bản nhanh nhất, có số lượng phát hành nhiều nhất, có nhiều nhân vật nhất (khoảng 200 nhân vật), thư bạn đọc gửi cho tác giả nhiều nhất (hơn 10.000 bức thư)… Sức nóng của bộ sách cao đến mức, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh định “gác bút” từ tập 45, đã viết cả lời chia tay độc giả, nhưng cuối cùng lại chắp bút viết tiếp cho đến tập 54.
Qua ¼ thế kỷ, sức sống của bộ sách cũng vẫn còn rất mạnh mẽ. Thậm chí, khi những bộ truyện cũ không còn nhiều, hàng loạt bản sách lậu, sách giả của “Kính vạn hoa” đã được rao bán nhan nhản trên mạng. Kỷ niệm 25 năm xuất bản cuốn sách, Kim Đồng đã đáp ứng sự mong mỏi của bạn đọc với một bộ sách bìa cứng, có hộp rất đẹp. Ông Bùi Tuấn Nghĩa - Giám đốc NXB Kim Đồng chia sẻ: “Đây là bộ sách đặc biệt, với hơn 7.000 trang sách, sáng tác trong suốt hơn bảy năm. Bộ sách đạt kỷ lục phát hành hơn 1 triệu bản trong ngay lần đầu tiên…”. Và cũng chưa từng một bộ sách nào được cắt bánh, thổi nến mừng sinh nhật, như một con người.
