Khúc tráng ca đường 20 Quyết thắng

“Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”

Một ngày cuối tháng 7, tôi trở lại Trường Sơn theo đường 20 Quyết thắng, nơi mà đất đá trên mỗi cây số đường, mỗi con suối từng khét mùi bom đạn, trộn lẫn thép gang, mồ hôi và máu với đầy ắp những chiến tích và cả những hy sinh không sao diễn tả hết, nhất là ở các trọng điểm đánh phá của địch.

Đường 20 Quyết thắng hiện nay.

Chạm đất thị trấn Phong Nha, nơi bắt đầu km0 của đường 20, chúng tôi dừng xe để dâng hương trước tượng đài thanh niên xung phong nằm bên trái đường, đi thêm ít nữa là tới bên phà Xuân Sơn. Trong phảng phất khói hương, tôi hình dung dưới mưa bom bão đạn của kẻ thù, bến phà vẫn bảo đảm nhiệm vụ đưa người, các phương tiện vận chuyển hàng hóa, vũ khí, quân lương, quân trang qua sông Son, chi viện cho chiến trường.

Rời thị trấn Phong Nha, xe bắt đầu xuyên rừng, bỏ lại những vạt nắng loang lổ phía sau. Trên con đường rợp bóng cây rừng hôm nay, lần giở lịch sử mở đường của 56 năm trước, trong tôi dâng lên niềm cảm xúc.

Tài liệu của Hội truyền thống Trường Sơn đường Hồ Chí Minh Việt Nam cho biết, từ cuối năm 1964, bộ đội Trường Sơn bắt đầu chuyển từ gùi thồ sang vận chuyển cơ giới. Tuyến vượt khẩu cơ giới duy nhất lúc này là đường 12 từ Khe Ve, Mụ Giạ, nối với đường 128 trên đất Lào, qua Seng Phan, Lùm Bùm... nhập vào đường 9 tại Na Bo.

Thế nhưng, khó khăn là suốt mấy tháng mùa mưa Seng Phan lại trở thành túi nước, thành “tử huyệt” trên đường 128, cắt ngang tuyến vận tải. Chiến trường đang đợi. Mỗi cân gạo, mỗi khẩu súng đến đích kịp thời sẽ góp phần quyết định sự thắng bại của mỗi trận đánh. Trước tình thế đó, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 trình và được Quân ủy Trung ương chuẩn y kế hoạch mở trục đường ngang mới xuất phát từ Phong Nha, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình.

Ngôi đền thiêng trên đỉnh Trường Sơn.

Ngày 21/1/1966, đúng mồng 1 Tết Bính Ngọ, Phó Tư lệnh Đoàn 559 Nguyễn Tường Lân phát lệnh mở màn chiến dịch “Chọc thủng Trường Sơn, mở đường thắng lợi”. Tất cả các lực lượng được lệnh đồng loạt thi công từ hai hướng đông-tây. Tại dốc Ba Thang với vách núi đá dựng đứng, các chiến sĩ công binh phải treo mình trên vách đá, mồ hôi thấm ướt lỗ mìn. Sau 15 ngày đêm liên tục thi công với choòng tay và thuốc nổ, Tiểu đoàn 2 thuộc Trung đoàn 10 làm nên kỳ tích: “Hạ gục Ba Thang”. Mũi phía tây là công trường 128 thi công từ Lùm Bùm đến Ta Lê, tuy khối lượng công việc ít hơn nhưng cũng không kém phần vất vả do đoạn qua đèo Phu La Nhích dốc dựng đứng, đoạn qua các sông nước rất xiết.

Sau gần bốn tháng thi công, ngày 14/4/1966, hai cánh thi công đã gặp nhau ở khu vực “biên giới Việt Nam-Lào. Đường cơ bản thông, ngày 5/5/1966, đoàn xe 15 chiếc của Binh trạm 14 chở gạo đi qua.

Tháng 3/1973, cán bộ, chiến sĩ bộ đội Trường Sơn vinh dự đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thay mặt Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương vào thăm. Đứng trên trọng điểm ATP còn nguyên màu đất đỏ, Đại tướng nói: “Đường 20 xứng đáng là 'một kỳ công, kỳ tích, kỳ quan'”.

Đền tưởng niệm liệt sĩ Trường Sơn đường 20 Quyết thắng, trọng điểm Cà Roòng - ATP.

“Thân ngã xuống thành đất đai Tổ quốc, hồn bay lên hóa linh khí quốc gia”

Tài liệu của Hội truyền thống Trường Sơn đường Hồ Chí Minh Việt Nam cho biết, đường 20 là trục ngang có mật độ bom đạn trên 1km đường thuộc loại cao nhất Trường Sơn. Có thời điểm như khoảng cuối tháng 11/1969, suốt 15 ngày đêm, địch sử dụng B-52 kết hợp với máy bay cường kích F-105, F-4 đánh liên tục vào trọng điểm ATP (đoạn cua chữ A, ngầm Ta Lê và đèo Phu La Nhích).

Mỗi ngày khoảng 30 lần/B-52, khoảng 50 lần/máy bay cường kích vừa đánh bổ nhào, vừa rải thảm theo tọa độ, trút bom xuống biến toàn bộ khu vực này thành “sa mạc”. Cua chữ A biến mất để lại hàng trăm hố bom và cồn đất đỏ. Hai đầu ngầm Ta Lê bị bom xới để lại hàng trăm hồ nước. Đèo Phu La Nhích bị bóc hết cây cối, hàng ngàn mét đường bị khoét sâu vào taluy.

Trong 15 ngày, số bom Mỹ ném xuống ATP lên đến 17.625 tấn; trung bình 1km đường là 2.203 tấn (mỗi mét dài đường chịu 2,2 tấn bom). Đây là những con số vô cùng kinh khủng đối với bất kỳ cuộc chiến nào trên thế giới.

Nếu di tích quốc gia đặc biệt đường Trường Sơn đường Hồ Chí Minh có 46 điểm di tích thì riêng đường 20 Quyết thắng có 6 di tích là phà Xuân Sơn, hang Tám Cô, dốc Ba Thang, ngầm Cà Roòng, hang Thông tin, hang NH là di tích quốc gia đặc biệt; Trạ Ang là di tích quốc gia. Đoạn đường 20 nằm trên lãnh thổ Lào đang được các cơ quan chức năng lập hồ sơ để Nhà nước Lào công nhận là di tích quốc gia Lào.

Giờ đây, trên đất Quảng Bình, đường 20 Quyết thắng hiện chỉ dài khoảng 70km nhưng dày đặc tượng đài, đền tưởng niệm, bia đá khắc ghi chiến công và sự hy sinh anh dũng của các Anh hùng, liệt sĩ. Đây được coi là tuyến đường ngang linh thiêng nhất trong hệ thống đường Trường Sơn.

Các cựu chiến binh về viếng đồng đội.

Còn ông Dương Công Minh, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Him Lam- đơn vị tài trợ 42 tỷ đồng xây dựng Đền tưởng niệm Trường Sơn, trọng điểm Cà Roòng - ATP cũng xúc động cho biết, bố ông- liệt sĩ Dương Công Trình hy sinh năm 1970 ở mặt trận phía Nam.

Từ bấy đến nay, gia đình ông đã nhiều lần đi tìm hài cốt bố mà không thấy. “Thân xác của bố tôi, cũng như của các bác, các chú, các cô đã hy sinh trên mọi miền Tổ quốc và trên các trọng điểm của đường 20 Quyết thắng này, hóa thành đất đai Tổ quốc. Và linh hồn của họ đã hóa thành “linh khí quốc gia”. Do vậy, việc xây dựng đền thờ ở nơi núi rừng tận cùng biên giới này, thật sự có ý nghĩa. Ngôi đền, vừa là nơi hội tụ anh linh liệt sĩ, vừa là nơi ghi dấu mốc lãnh thổ quốc gia. Đây là địa chỉ để thế hệ trẻ bái vọng, nhớ về Trường Sơn huyền thoại và công lao các Anh hùng, liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc”- ông Minh xúc động nói.

Bia tưởng niệm liệt sĩ đường 20 Quyết thắng.

Đường 20 Quyết thắng hiện nay dù đã được nâng cấp nhưng vẫn còn hẹp, đèo dốc ngoằn ngoèo, khá hiểm trở. Nơi tận cùng con đường lịch sử ấy, trên đỉnh Trường Sơn, một ngôi đền thiêng vừa được xây dựng với tổng diện tích 1,8ha. Đền thờ chính rộng hơn 235 m2, thiết kế mặt bằng hình chữ “đinh”, gồm tiền tế và hậu cung; nền lát gạch gốm; mái lợp ngói vảy mũi hài màu nâu đỏ. Riêng chiếc chuông ở ngôi đền nặng 1,5 tấn được đúc ở một làng nghề nổi tiếng từ tỉnh Nam Định. Một tấm bia đá nguyên khối cao 2,1m ghi lại lịch sử, địa danh, sự tích và tri ân các Anh hùng liệt sĩ đã chiến đấu, hy sinh trên con đường và mảnh đất này.

Từ bản Cờ Đỏ, xã Thượng Trạch bên đường 20 Quyết thắng, phóng tầm mắt ra xa, ngôi đền tọa lạc trên dãy Trường Sơn hùng vĩ, án ngữ bên một ngọn núi như là điểm tựa trấn ải miền biên viễn Tổ quốc trông rất bề thế, uy nghiêm. Giữa thinh không của núi rừng Trường Sơn “một tiếng chuông ngân/núi rừng đồng vọng/đất trời chuyển động/liệt sĩ hiển linh”.