Vở diễn được NSƯT Bùi Như Lai đạo diễn dựa trên kịch bản của tác giả Lê Thế Song, xoay quanh nhân vật chính là vua Lý Thái Tông (Lý Phật Mã), vị vua thứ hai của triều Lý, cai trị trong 26 năm (1028-1054).
Ông nổi tiếng là vị vua tài giỏi, đã góp nhiều công lớn cho đất nước khi dẹp loạn các nước lân bang như Chiêm Thành, Ai Lao.
Ông là vị vua đầu tiên lấy của cải ban thưởng cho toàn dân, luôn giữ quan điểm trị nước chăm dân phải lấy nhân tâm làm trọng. Ông cũng là người đã cho xây dựng chùa Một Cột.
Liên quan nguồn gốc hình thành chùa không có nhiều tư liệu lịch sử, nhưng tác giả đã khéo léo hư cấu để có một cốt truyện hợp lý, đủ hấp dẫn thu hút người xem.
Thông qua khai thác những mâu thuẫn trong nội cung và âm mưu xâm chiếm của những kẻ ngoại bang, “Huyền tích chùa Một Cột” làm nổi bật hình tượng một vị vua nhân từ, đôn hậu, hết lòng thương dân và cũng vô cùng cảnh giác trước mưu đồ của những kẻ có ý định xâm chiếm đất nước. Xung đột lớn nhất của vở diễn được đẩy lên khi kẻ địch muốn lợi dụng sự ghen tuông, lòng tham của hoàng hậu để tìm cách chi phối nhà vua, cắm xuống huyết mạch quốc gia một chiếc cột lớn để trấn yểm long mạch và hiến tế những thanh niên trai tráng, khiến nước Đại Việt nhanh chóng suy yếu.
Tuy nhiên, là vị vua cơ trí, vua Lý Thái Tông đã sớm nhìn ra âm mưu của kẻ địch. Vua cho trừng trị những kẻ phạm tội, đồng thời biến nguy thành cơ, cho xây trên cột trụ một ngôi chùa mang hình dáng bông hoa sen tựa như trong giấc chiêm bao thường mơ thấy.
Vở diễn mang đến cảm nhận trọn vẹn cho người xem, khi bắt đầu bằng màn khai từ là giấc mơ của nhà vua trong tiếng chuông, tiếng mõ và kết thúc là hình ảnh ngôi chùa trong mơ đã trở thành hiện thực.
Từ đây, vở diễn chuyển những thông điệp đầy nhân văn, đồng thời mang đến hiểu biết đầy đủ hơn cùng niềm tự hào về chùa Một Cột - biểu tượng độc đáo mang đậm dấu ấn văn hóa Phật giáo Việt Nam. Khai thác đề tài lịch sử những câu chuyện về đạo trí quốc, về quan điểm lấy đức trị nhân, về đạo làm người và sức mạnh của tình đoàn kết, tinh thần cảnh giác để dẹp yên thù trong giặc ngoài đến nay vẫn còn nguyên giá trị thời sự.
Vào vai vua Lý Thái Tông và Hoàng hậu Thiên Cảm, nghệ sĩ Văn Hải cùng NSND Lệ Ngọc đã thể hiện kinh nghiệm diễn xuất dày dạn, kết hợp cùng dàn diễn viên trẻ giàu thực lực như: Anh Tuấn, Lâm Cương, Lưu Hoàng, Thu Phương... đã mang đến nhiều ấn tượng về dàn nhân vật có tính cách rõ nét, làm nên sự mạch lạc cho cốt truyện.
Ở buổi công diễn đầu tiên, tuy vẫn còn những lỗi như vấp lời thoại, màn khai từ còn dài, cần tiết chế hơn... nhưng đây là những yếu tố hoàn toàn có thể khắc phục trong những buổi diễn tiếp theo.
Một lần nữa, “Huyền tích chùa Một Cột” đã khẳng định được nỗ lực sáng tạo của sân khấu kịch xã hội hóa Lệ Ngọc khi liên tiếp cho ra mắt nhiều vở diễn mới với nhiều phong cách khác nhau, không chỉ là dân gian, đương đại mà còn cả lịch sử, chính luận...
