Hiện tượng mù quang hóa gây ô nhiễm không khí tại TP Hồ Chí Minh

Ô nhiễm tăng cao

Theo đó, ô nhiễm chất lượng không khí trên địa bàn TP Hồ Chí Minh trong thời gian qua chủ yếu là do bụi lơ lửng và mức ồn do các hoạt động giao thông gây ra, với 50,8% số liệu bụi lơ lửng và 93,9% số liệu mức ồn quan trắc được tại 19 vị trí giao thông vượt quy chuẩn cho phép. Nồng độ các chất ô nhiễm quan trắc được tại các vị trí Cát Lái, ngã tư Huỳnh Tấn Phát – Nguyễn Văn Linh, Gò Vấp, An Sương, Bình Phước luôn có giá trị cao và thường xuyên vượt quy chuẩn. Trong đó, vị trí Cát Lái (tại vòng xoay Mỹ Thủy) có nồng độ các chất ô nhiễm cao nhất với 99% số liệu bụi lơ lửng và 100% số liệu ồn quan trắc được trong 9 tháng đầu năm vượt quy chuẩn cho phép. Nồng độ các chất ô nhiễm quan trắc được tại 30 vị trí quan trắc trong 9 tháng cũng tăng so với 9 tháng đầu năm 2018.

Kết quả quan trắc tại 30 vị trí về hiện tượng mù quang hóa cũng cho thấy, có sự gia tăng đột biến các chất ô nhiễm (NO2, SO2, CO, bụi lơ lửng, PM10, PM2.5) trong các ngày 18-9 đến 20-9, cao nhất là ngày 20-9, với mức tăng các chất ô nhiễm lần lượt là: Bụi lơ lửng tăng 2,19 lần, NO2 tăng 1,41 lần, CO tăng 1,4 lần, PM10 tăng 1,9 lần, PM2.5 tăng 2,2 lần và nồng độ các chất ô nhiễm giữa thời điểm buổi sáng và buổi chiều không có sự chênh lệch cao. Đặc biệt các thông số bụi lơ lửng, PM10, PM2.5 có tỷ lệ vượt chuẩn tăng cao trong ngày 20-9 với các mức lần lượt là 50%, 25%, 50%.

Sở TNMT thành phố lý giải, hiện tượng mù quang hóa là một thuật ngữ được sử dụng để miêu tả một dạng ô nhiễm không khí xảy ra ở tầng đối lưu của khí quyển, sinh ra do ánh sáng mặt trời tác dụng lên các loại khí thải tạo nên những hợp chất có hại cho sức khỏe con người, làm giảm tầm nhìn. Tại TP Hồ Chí Minh, “mù quang hóa” thường được hình thành trong các ngày diễn ra hiện tượng nghịch nhiệt bức xạ mạnh mẽ làm giảm khả năng hòa trộn, phát tán ô nhiễm dẫn đến việc tích tụ ô nhiễm, đặc biệt trong khu vực nội thành. Hiện tượng này diễn ra theo chu kỳ vào khoảng tháng 9, 10 hoặc tháng 1 hàng năm, kéo dài trong khoảng 6-7 ngày; trong năm năm gần đây (2015 – 2019), hiện tượng mù quang hóa đã xảy ra vào các thời điểm như sau: Từ ngày 1-10-2015 đến 7-10-2015; từ ngày 12-10-2016 đến 15-10-2016; từ ngày 16 đến 18-1-2018 và hiện tại từ ngày 18-9 đến 25-9.

Hiện tượng mù quang hóa diễn ra là do hoạt động của dãy hội tụ nhiệt đới kết hợp với không khí lạnh khuyếch tán sâu xuống phía nam khiến thời tiết tại TP Hồ Chí Minh luôn ở trạng thái nhiều mây, không có nắng, nền nhiệt thấp, có mưa gián đoạn trên diện rộng, độ ẩm không khí cao và trong khí quyển có các hạt nhân ngưng kết khiến hơi nước bám vào nên xuất hiện sương mù. Ngoài ra, do trời không nắng, không có đủ bức xạ làm nóng mặt đất, tạo ra lớp nghịch nhiệt làm cho các khí ô nhiễm (phát thải từ hoạt động giao thông, công nghiệp và sinh hoạt của người dân...) nằm lớp sát mặt đất không phát tán lên cao được gây tích tụ ô nhiễm.

Nhận diện ba nguyên nhân

Theo ông Cao Tung Sơn, Giám đốc Trung tâm quan chắc tài nguyên và môi trường (thuộc Sở TNMT) TP Hồ Chí Minh cho biết, có ba nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm không khí tại thành phố trong thời gian qua chủ yếu đến từ ba nguồn loại chính. Đó là ô nhiễm không khí do hoạt động giao thông. Bởi theo số liệu thống kê, trên địa bàn thành phố có khoảng gần 10 triệu phương tiện giao thông với hơn 7,6 triệu xe máy, 700 nghìn ô-tô và hơn 2 triệu phương tiện của người dân từ các khu vực khác mang vào thành phố để sinh sống. Trong đó, nhiều phương tiện cá nhân không thực hiện nghiêm túc chế độ bảo hành bảo dưỡng định kỳ là nguyên nhân làm tăng lượng khí phát thải ra môi trường với mức độ độc hại ngày càng lớn. Ngoài ra, trên địa bàn thành phố hiện vẫn tồn tại khoảng 37 điểm thường xuyên xảy ra ùn tắc giao thông gây ô nhiễm môi trường không khí, đặc biệt là vào các khoảng thời gian đi làm và tan tầm của người dân thành phố.

Nguyên nhân tiếp theo là do các hoạt động công nghiệp. Hiện nay thành phố có khoảng 1.000 nhà máy xí nghiệp quy mô lớn và hàng chục nghìn cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp. Trừ một số nhà máy xí nghiệp nằm trong các khu công nghiệp tập trung hoăc nằm tại khu vực xa dân cư, còn lại hầu hết các cơ sở sản xuất nhất là các cơ sở sản xuất tiểu – thủ công nghiệp đều nằm xen kẽ với khu vực dân cư nên khí thải từ các hoạt động sản xuất gây ô nhiễm không khí và ảnh hưởng đến đông đảo người dân đô thị.

Ngoài ra, các hoạt động xây dựng cũng là nguyên nhân khiến tình trạng ô nhiễm ra tăng. Bởi hiện nay TP Hồ Chí Minh đang ở vào giai đoạn xây dựng cải tạo, chỉnh trang đô thị vì vậy các hoạt động xây dựng diễn ra khắp nơi trong thành phố và hầu như hoạt động suốt ngày đêm. Các hoạt động phá dỡ, vận chuyển nguyên vật liệu, xây dựng, các thiết bị máy móc phục vụ hoạt động xây dựng… gây ra ô nhiễm không khí và tiếng ồn ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân thành phố.

Theo đại diện Sở TNMT, trong thời gian tới, Sở sẽ thực hiện đồng loạt các giải pháp nhằm giảm tình trạng ô nhiễm môi trường như: đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường không khí và ý thức chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường không khí; Tăng cường mật độ đường, tỷ lệ đất dành cho giao thông; tăng cường vận tải hành khách công cộng, nâng số lượng xe buýt; Kiểm kê các nguồn gây ô nhiễm môi trường không khí từ các hoạt động sản xuất, thương mại, dịch vụ; Kiểm tra, giám sát việc chấp hành quy định pháp luật về bảo vệ môi trường không khí và xử phạt nghiêm minh các hành vi vi phạm của các công trình, dự án xây dựng; triển khai có hiệu quả “Đề án phát triển mạng lưới quan trắc chất lượng môi trường TP Hồ Chí Minh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” và “Kế hoạch triển khai, thực hiện Đề án phát triển mạng lưới quan trắc chất lượng môi trường TP Hồ Chí Minh đến năm 2020” đã được Ủy ban nhân dân thành phố phê duyệt…

Trả lời câu hỏi: vì sao tình trạng ô nhiễm không khí diễn ra đã một tháng nhưng đến nay Sở TNMT mới công bố. Ông Sơn cho rằng, tình trạng quang hóa diễn ra nằm ngoài dự đoán của trung tâm quan chắc tài nguyên và môi trường. Bởi theo thông thường, tình trạng này diễn ra vào tháng 10 hàng năm, nhưng năm nay tháng 9 đã diễn ra. Thêm vào đó, việc quan trắc hiện nay chủ yếu làm bằng phương pháp thủ công nên cần có thời gian nhất định tìm ra kết quả. Cũng theo ông Sơn, phải đến sau năm 2020, TP Hồ Chí Minh mới có hệ thống quan trắc tự động.