Dịp đầu Xuân, bà Nguyễn Thị Hà (Khâm Thiên, Hà Nội) cùng gia đình thường đến đền, chùa gần nhà thắp hương, viết lá sớ đầu năm, cầu sức khỏe, bình an cho mọi người trong gia đình, cho những người thân thích. Bà Hà cho biết: "Mỗi khi đi lễ chùa, tôi cảm thấy trong lòng rất thư thái, nhẹ nhõm". Ðến với khung cảnh đền, chùa, dường như làm cho mỗi người quên hết những mệt nhọc, vất vả của cuộc sống thường nhật, chỉ nghĩ đến những điều tốt đẹp, mong muốn hướng tới những việc thiện. Cũng như bà Hà, nhiều người cho rằng đi lễ chùa đầu năm không chỉ để cầu nguyện, mà đó còn là khoảng thời gian để con người tĩnh tâm hướng về cõi Phật. Mỗi người đến chùa với những mục đích khác nhau, người thì cầu tài, cầu lộc, cầu duyên; người thì cầu bình an, sức khỏe cho bản thân và gia đình. Cũng có những người đến chùa chỉ để tìm lấy những giây phút bình yên, nhằm xua tan đi những lo toan bộn bề trong cuộc sống. Và khi đến cửa Phật, mọi người đều mang theo tấm lòng thành kính, từ đó, họ tìm được đức tin, sự thanh thản, bình an trong tâm hồn. Chị Ðinh Thị Hạnh (Hoàn Kiếm, Hà Nội) cho biết: Dịp đầu Xuân, năm mới gia đình tôi thường đi lễ chùa, cả gia đình lên chùa Quán Sứ cầu phúc, lộc, bình an... mong một năm mới thuận buồm xuôi gió. Tôi cho rằng, lễ chùa đầu năm là một nét văn hóa độc đáo của người Việt, vậy nên tôi thường đưa các con đi cùng để các cháu hiểu biết thêm về văn hóa, truyền thống của dân tộc. Song, quan trọng hơn cả, là đến những chốn linh thiêng, mỗi người trong gia đình tôi đều tìm được sự thư thái cho tâm hồn sau một năm bộn bề, vất vả, bận rộn.
Còn với những người sống lâu năm tại Hà Nội, đi chùa đã trở thành nét văn hóa từ nghìn năm. Ði chùa không chỉ để cầu khấn mà còn là nơi để con người gửi gắm niềm tin, hy vọng hay đơn giản là tìm lại sự yên bình trong tâm hồn mình. Ðầu năm mới, nhiều ngôi chùa, đền nổi tiếng linh thiêng ở Hà Nội như chùa Hà, phủ Tây Hồ... lúc nào cũng nườm nượp khách hành hương, du Xuân đủ mọi tầng lớp và lứa tuổi.
Theo các nhà nghiên cứu về văn hóa, đi lễ đầu năm từ lâu đã là nét văn hóa truyền thống của người dân Việt Nam với mong ước cầu an, may mắn, sức khỏe cho gia đình và bản thân trong năm mới. Tuy nhiên, nhiều năm gần đây, nét đẹp văn hóa này đã ngày càng "biến tướng" khi tại rất nhiều lễ hội diễn ra sự ẩu đả, tranh giành, giẫm đạp, thậm chí đã xảy ra đổ máu chỉ để cướp các vật phẩm tượng trưng cho sự may mắn. Những nơi thờ tự cần sự tôn nghiêm, thành kính bỗng chốc trở thành nơi ồn ào, làm mất đi cảnh trang nghiêm vốn có ở đây. Một số hoạt động tín ngưỡng dân gian trong các lễ hội biến thành hoạt động tranh cướp và người ta buộc phải làm quen với cụm từ "cướp lộc", "cướp ấn", "cướp phết"... Trong dòng người hành lễ, người ta thi nhau khấn vái, dâng tấu sớ, cố gắng làm sao tiếng khấn vái của mình phải to hơn tiếng người bên cạnh để Phật chứng giám. Tiền thật, vàng mã quăng bừa bãi ở các gốc cây, giắt lên tay Phật, đeo vào cương ngựa gỗ… Người đi lễ chùa mặc sức hái, vặt trụi cây cối trong chùa đem về nhà làm lộc, với niềm tin được may mắn, tài lộc cả năm. Có những cô gái đi lễ chùa trong trang phục hở hang, vô tư thắp nhang lễ Phật bất kể đây là chốn tôn nghiêm.
Bên cạnh đó, nhiều cơ sở thờ tự buông lỏng trong khâu tổ chức lễ hội, tiếp tay cho sự biến tướng của văn hóa đi chùa. Sân chùa thành địa điểm kinh doanh, bày bán đủ thứ nhang, hoa, chim phóng sinh, sách kinh Phật, sách bói toán… Khách vào lễ chùa, người buôn kẻ bán mặc sức chèo kéo nhộn nhạo. Rồi hàng loạt các dịch vụ ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu của người đi lễ như trông giữ xe, viết sớ tấu, xóc quẻ, bán mâm lễ, khấn hộ… Dịch vụ nào cũng lấy cớ dịp Tết, tha hồ "chặt chém". Rồi tình trạng móc túi, cướp giật, cờ bạc trước cổng đền, chùa hay ngay trong sân đền, chùa, bói toán mê tín dị đoan… xuất hiện tràn lan, không thể kiểm soát.
Vạn vật như đang dần thay đổi, biến hóa trong những ngày đầu Xuân. Và con người cũng vậy, mỗi người một ý nguyện chân thành, mong muốn bày tỏ tấm lòng thành kính của mình với đức Phật, tổ tiên. Ðể tục lệ đi lễ đầu Xuân của người Việt trở thành một nét văn hóa tốt đẹp, cần có sự quản lý chặt chẽ hơn nữa của các cấp, các ngành, nhất là ý thức của du khách và các hộ kinh doanh. Có như thế đi lễ đền, chùa đầu năm mới trở thành một nét văn hóa đẹp ngày Xuân.
"Ðăng trà quả thực cúng dường nhưng cốt tâm phải thanh tịnh. Ðến chùa phải hỏi trụ trì trước rồi mới lên chùa lễ Phật, cứ thích thế nào làm thế đấy là không hiểu Phật pháp. Chùa là nơi cần trang nghiêm, vào chùa không nhất thiết phải mang theo lễ vật, nếu muốn dâng cúng Phật mọi người có thể chuẩn bị nhưng không cần quá cầu kỳ".
Hòa thượng THÍCH THANH NHÃ
(Giáo Hội Phật giáo Việt Nam Hà Nội)
"Giữ gìn nét đẹp văn hóa khi đi lễ đền, chùa cũng là cách để mỗi người dân trải nghiệm đời sống nội tâm sâu lắng hơn. Mỗi người dân, mỗi du khách hành hương khi đi lễ đều tìm hiểu về di tích nơi mình đến, cách hành lễ sao cho đúng nơi, đúng cách thì đó mới là nét đẹp văn hóa phương Ðông".
NGUYỄN TRẦN HÙNG
Nhà nghiên cứu văn hóa
