Giải quyết tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần

Yêu cầu đặt ra khi xây dựng các phương án về bảo hiểm xã hội một lần phải bảo đảm mục tiêu kép, là giảm tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần để thể chế hóa các mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội; vừa hài hòa quyền lợi của người lao động phù hợp thực tế của nước ta hiện nay là một bài toán cần đặc biệt quan tâm…

Trước khi thảo luận, Quốc hội đã nghe Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh báo cáo tiếp thu, giải trình và chỉnh lý dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi). Theo đó, về điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với trường hợp người chưa đủ tuổi hưởng lương hưu, không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội, chưa đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội và có yêu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần, tại kỳ họp thứ 6, Chính phủ trình Quốc hội hai phương án.

Đối với phương án 1: Người lao động được chia làm hai nhóm, gồm: Nhóm 1, người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến ngày 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm và có đề nghị thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định hiện hành (Nghị quyết số 93/2015/QH13). Nhóm 2, người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13.

Phương án 2: Người lao động được giải quyết một phần tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.

Đại biểu Trần Khánh Thu (đoàn Thái Bình) cho rằng, cả hai phương án được đưa ra trong dự thảo luật chưa phải là những phương án tối ưu vì chưa giải quyết được triệt để tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần và tạo được sự đồng thuận cao. Theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đến tháng 4, số người nghỉ việc hưởng Bảo hiểm xã hội một lần cao nhất từ trước đến nay.

Dự báo, nếu tăng tiếp tục thì đến năm 2024, ước có khoảng 1,4 triệu người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Ở giai đoạn năm 2016 đến 2021 trung bình mỗi năm chỉ có hơn 700.000 người và riêng năm 2022 có gần 900.000 người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Trong khi mục tiêu của Nghị quyết 28 đặt ra tỷ lệ bao phủ đạt 45% lực lượng lao động trong độ tuổi vào năm 2025 và bảo hiểm thất nghiệp đạt 35%.

Đại biểu cũng chỉ ra, số liệu của Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho thấy, đến năm 2023 số người tham gia bảo hiểm xã hội là 39,25% so với lực lượng lao động trong độ tuổi và có bảo hiểm thất nghiệp tỷ lệ 31,52%. Nhưng, số người hưởng các chế độ bảo hiểm cũng đều tăng, trong đó tính đến ngày 31/12/2023, số người nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng 20,58%. Điều này có nghĩa hàng triệu người lao động bị ra khỏi lưới an sinh và không được bảo đảm cuộc sống sau này.

Nhiều đại biểu cũng cho rằng, để bảo đảm an sinh xã hội cho người lao động, hạn chế tối đa việc người lao động phải lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần, thì dù lựa chọn phương án nào, Chính phủ cũng cần sớm có đề án hỗ trợ và ban hành quy định phù hợp để người lao động tham gia bảo hiểm xã hội được vay vốn tín dụng theo các cơ chế, chính sách đặc thù khi gặp khó khăn; tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện chính sách, pháp luật về lao động, việc làm để duy trì việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động, đẩy mạnh công tác truyền thông để người lao động hiểu được lợi ích của việc hưởng lương hưu hằng tháng thay vì lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần…

Về một số nội dung đại biểu quan tâm liên quan quy định hưởng bảo hiểm xã hội một lần, theo Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội, đây là vấn đề nhạy cảm nhất trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) và cũng là vấn đề phức tạp nhất. Trên cơ sở Nghị quyết số 28 của Trung ương, mục tiêu là phải bảo đảm an sinh xã hội lâu dài đất nước, để khi người già về hưu đều có lương và có bảo hiểm y tế. Người đang đóng được hưởng tiếp như phương án 1; người đóng sau này thì hưởng theo phương án 2. Tuy nhiên, sau khi xem xét, các chuyên gia thấy rằng, nếu cộng hai phương án thì “cộng nhược điểm nhiều hơn là cộng ưu điểm”.

Vì vậy, Chính phủ tiếp tục trình Quốc hội đề nghị cho lựa chọn một trong 2 phương án Chính phủ trình. Hơn nữa, từ Kỳ họp thứ 6 đến nay, cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra đã lấy ý kiến tác động rộng rãi, qua báo cáo của năm địa phương có tỷ lệ rút bảo hiểm xã hội một lần, tuyệt đại bộ phận ý kiến đều chọn phương án 1, rất ít người đề xuất phương án 2.