Trần Lam nguyên là Bí thư Tỉnh Ðoàn, Chủ tịch Hội Văn nghệ, Phó Trưởng ban Tuyên huấn, Trưởng ty Văn hóa - Thông tin, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang. Do vết thương cũ tái phát cùng với nhiều căn bệnh mạn tính, ông xin được nghỉ chức Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kiên Giang giữa nhiệm kỳ để chữa bệnh. Trong những ngày chữa bệnh đó, ông đến với nhiếp ảnh khi bước vào tuổi 55. Như có một phép mầu, nhiếp ảnh nghệ thuật giúp ông chống chọi và vượt qua được bệnh tật, khỏe mạnh lên...
Niềm đam mê nghệ thuật nhiếp ảnh khiến ông như trẻ lại, tràn đầy sức sống và "quên" đi những đau đớn do vết thương cũ và bệnh tật hoành hành. Say mê sáng tạo, với cái chất "văn" của một người từng giữ những cương vị chủ chốt trong ngành văn hóa đã làm nên một tên tuổi Trần Lam trong giới nhiếp ảnh Việt Nam và quốc tế. Liên tiếp giành được nhiều giải thưởng lớn, nhỏ tại các cuộc thi ảnh khu vực đồng bằng sông Cửu Long, rồi các cuộc thi ảnh quốc gia, quốc tế, Trần Lam trở thành hội viên Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam (Hội NSNAVN), được phong tước hiệu nghệ sĩ nhiếp ảnh của Hội NSNAVN (A.VAPA) và nghệ sĩ nhiếp ảnh xuất sắc của Liên đoàn Nhiếp ảnh Nghệ thuật quốc tế (E.FIAP)...
Năm 2002, NSNA Trần Lam "trình làng" triển lãm ảnh mang tên "Kiên Giang một góc nhìn". Cùng với triển lãm, cuốn sách ảnh "Kiên Giang quê tôi" cũng được phát hành - như một sự tri ân với quê hương thứ hai, nơi đã nuôi ông khôn lớn và trưởng thành. Và cũng là một sự tri ân với nhiếp ảnh - nghệ thuật đã cho ông niềm đam mê mới... NSNA Trần Lam đã từng được nhìn nhận và đánh giá cao trong hoạt động sáng tạo nhiếp ảnh nghệ thuật.
Cứ tưởng rằng, từ lúc này nhiếp ảnh sẽ chiếm trọn thời gian rảnh của ông, vậy mà ông lại có một niềm đam mê mới, mãnh liệt hơn: hết lòng vì người nghèo. Ðầu năm 2004, nhân dịp vào Cần Thơ tham dự trại sáng tác ảnh dành cho các nhà nhiếp ảnh đồng bằng sông Cửu Long, tôi nhận được tấm danh thiếp của nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Lam với chức danh Chủ tịch Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo Kiên Giang. Khi được hỏi vì sao ông lại dành nhiều tâm huyết, công sức quan tâm đến người nghèo nhiều như vậy, ông trả lời thật đơn giản: "Nghèo đã khổ, nhưng bệnh càng khổ hơn! Mình còn lành lặn, cuộc sống cũng không quá khó khăn, giúp được người nghèo cái gì thì giúp, theo tinh thần của người Việt Nam "tương thân, tương ái", "lá lành đùm lá rách"...".
Ðể ủng hộ cho Hội, nghệ sĩ Trần Lam không hề nhận lương, đã thế lại rất giỏi đi tìm nguồn tài trợ. Trần Lam không chỉ đi vận động ủng hộ ở trong nước, mà còn sang cả nước ngoài, tìm đến với bà con Việt kiều, các tổ chức, đoàn thể có tâm nguyện làm việc thiện như ông để vận động. Công việc bề bộn là thế, nhưng Trần Lam vẫn "không quên" nhiếp ảnh, tranh thủ những lần đi vận động xin tiền cho Hội, ông lại dành những khoảnh khắc hiếm hoi cho nghệ thuật. Chiếc máy ảnh vẫn là người bạn đồng hành thân thiết của Trần Lam trong mỗi chuyến đi. Có được tác phẩm ưng ý nào, ông lại phóng to 60 x 85 cm, lồng khung trang trọng treo tại trụ sở Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo Kiên Giang. Khách đến, thấy bức ảnh nào ưng ý, lại xin mua. Toàn bộ số tiền bán ảnh, Trần Lam ủng hộ hết cho quỹ của Hội.
Ra Hà Nội nhiều lần, Trần Lam luôn trăn trở, mong muốn làm được một cái gì đó để bày tỏ tấm lòng của người con miền nam đối với Bác Hồ. Nhiếp ảnh đã giúp ông thỏa ước nguyện - có được bức ảnh ưng ý, tâm đắc - đó là bức ảnh chụp hoàng hôn ở Lăng Bác. Bức ảnh này của ông đã được Chủ tịch Hội NSNAVN Chu Chí Thành gợi ý cho cái tên "Có một mặt trời trong Lăng sáng tỏa" (dựa ý thơ Viễn Phương).
Tại "Lễ tôn vinh những tấm lòng vàng", bức ảnh "Mặt trời trong Lăng sáng tỏa" có chữ ký của Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết của NSNA Trần Lam tặng cho Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo Kiên Giang được đem ra bán đấu giá gây quỹ để thực hiện 500 ca phẫu thuật cho trẻ em mắc bệnh tim bẩm sinh đã được Tập đoàn Tân Tạo mua với giá một triệu đô-la.
Ngày 15-5-2008, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết đã ký Quyết định số 597/QÐ-CTN về việc phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động trong thời kỳ đổi mới cho ông Trần Lam - Chủ tịch Hội Bảo trợ bệnh nhân nghèo tỉnh Kiên Giang, Phó Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty cổ phần Bệnh viện Bình An, tỉnh Kiên Giang vì đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong lao động, sáng tạo từ năm 1997 đến năm 2006, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc.
Giáo sư Vũ Khiêu, khi biết tin NSNA Trần Lam được phong tặng danh hiệu cao quý này đã đề tặng ông đôi câu đối:
"Lòng từ thiện trùm lên đại chúng
Chí anh hùng rực sáng từ tâm"
Chủ tịch Hội NSNAVN Chu Chí Thành trong thư chúc mừng gửi cho NSNA Trần Lam đã viết: "Hội NSNAVN rất tự hào có một hội viên cao tuổi vẫn không ngừng hoạt động xã hội và nghệ thuật đạt hiệu quả cao và có ý nghĩa to lớn... Những bức ảnh đẹp, chất lượng cao được sáng tác trong thời gian chữa bệnh đã đưa đồng chí tới tầm cao của nghệ thuật nhiếp ảnh, được Liên đoàn Nhiếp ảnh Nghệ thuật Quốc tế công nhận là nghệ sĩ nhiếp ảnh xuất sắc (E.FIAP). Ở Trần Lam, tâm hồn nghệ sĩ và việc làm từ thiện đã trở thành sức sống mạnh mẽ chiến thắng bệnh tật của bản thân và thiếu đói của người nghèo tại quê hương".
Bí thư Tỉnh ủy Kiên Giang Trương Quốc Tuấn tại một cuộc họp báo đã đánh giá cao những đóng góp của ông: "Trần Lam ở cương vị hoạt động nào cũng giỏi".
