Người già ở Tú Lệ vẫn kể cho con cháu nghe giai thoại về giống Tan Lả Tú Lệ: "Ngày xưa, đã lâu lắm rồi, tổ tiên của người Thái được tiên ông ban cho một giống thóc quý. Tiên ông dạy rằng: Hãy tìm một nơi thích hợp để gieo trồng, sẽ được loại nếp thơm ngon đặc biệt".
Nhưng rồi giống lúa ấy gieo ở khắp vùng Tây Bắc đều không có kết quả như ý, nơi thì thóc không nảy mầm, nơi thì lúa còi cọc bông lép. Chỉ khi tới chân đèo Khau Phạ (sừng trời), dừng chân bên con suối Mường Lùng, lúa gieo xuống bỗng xanh tốt lạ thường, ngay từ khi lúa còn con gái đã tỏa ra một hương thơm tinh khiết. Còn gạo nếp ấy thơm dẻo béo ngậy và ngọt đậm vô cùng. Con trai bản ăn giống nếp ấy khỏe mạnh dẻo dai, làm ruộng nương không biết mệt, tiếng khèn làm say lòng gái bản. Các cô gái Thái ăn giống nếp ấy, nước da trắng hồng mịn màng, mái tóc đen nhánh xuôn dài mềm mại, quay xa dệt vải, hoa văn như có hồn làm trai bản ngẩn ngơ thổn thức.
Giống Tan Lả quý ấy mang đi nơi khác trồng không còn giữ được hương vị tuyệt hảo đặc trưng dù vẫn làm cho thực khách gật gù thán phục.
Người sành điệu còn khẳng định rằng, chỉ ăn nếp Tan Lả nấu với nước suối Mường Lùng mới thấy hết cái thơm ngon.
Sau khi nghiên cứu kỹ về thổ nhưỡng, tiểu vùng khí hậu... Ban dự án về "Ứng dụng tiến bộ khoa học phục tráng giống lúa nếp Tú Lệ" của tỉnh Yên Bái cho biết, giống Tan Lả Tú Lệ có chất lượng vượt trội vì được trồng trên nền đất đặc biệt có tầng phong hóa mỏng với nồng độ ka-li cao. Thung lũng Tú Lệ lại nằm giữa ba ngọn núi cao là Khau Phạ, Khau Thán và Khau Song, tạo nên biên độ dao động nhiệt độ trong ngày lớn, đêm lại dài hơn ngày... Những yếu tố quan trọng đó là tăng mạch tinh bột Amino técpin, làm nên một phẩm chất tuyệt vời độc đáo của hạt gạo. Chưa nói rằng đất Tú Lệ rất tơi xốp, mầu mỡ, khí hậu trong lành thuận lợi cho cây lúa phát triển tự nhiên, nên nếp Tú Lệ đã thơm ngon, bổ dưỡng lại sạch tuyệt vời.
Giờ đây dự án "Phục tráng giống lúa nếp Tú Lệ" đã được Viện lúa quốc tế IRI cùng Trường đại học Nông nghiệp Thái Nguyên phối hợp nghiên cứu xây dựng vùng nguyên liệu 3.000 tấn/năm.
Những du khách đã từng đến Tú Lệ được thưởng thức các món ăn được chế biến từ gạo nếp Tú Lệ như: cốm, cháo cốm vịt, xôi nếp ngũ sắc, cơm lam...
