Dệt thổ cẩm của người Tày ở Tuyên Quang

Để tạo ra một sản phẩm dệt thủ công đẹp mắt phải sử dụng nhiều công cụ và trải qua nhiều công đoạn khác nhau. Người Tày có hai kiểu dệt: dệt trơn và dệt có hoa văn (dệt thổ cẩm).

Trước kia, dệt thổ cẩm bằng sợi bông nhuộm chàm hoặc sợi tơ tằm đã được nhuộm mầu. Ngày nay, người dệt thổ cẩm chuyển sang dùng len để dệt với các mầu: đen, đỏ, vàng, xanh...

Nghề dệt thổ cẩm đòi hỏi sự kiên trì, đôi bàn tay khéo léo cũng như sự sáng tạo của các nghệ nhân. Các mẫu hoa văn trên thổ cẩm của người Tày là sự kết hợp hài hòa giữa đường nét tinh xảo, mầu sắc bắt mắt và hoa văn độc đáo.

Các mầu sắc sáng, tối, nóng, lạnh được xử lý rất khéo léo trên nền chủ đạo là mầu trắng đục, tạo nên một bản sắc riêng của văn hóa truyền thống Tày khó nhầm lẫn với cách trang trí hoa văn của các dân tộc khác.

Thổ cẩm của đồng bào Tày có nhiều loại hoa văn khác nhau, chú trọng ở kỹ thuật phối mầu như hoa lê, hoa mận, hoa đào, hoa mai... và một số loại muông thú trong rừng.

Dụng cụ, máy móc để tạo ra những sản phẩm thổ cẩm đẹp mắt đó được làm hoàn toàn bằng tre, gỗ tự nhiên vô cùng thô sơ do chính người dân tạo ra.

Để dệt thành tấm vải phải trải qua nhiều thời gian, công đoạn như: Trồng bông, se bông, quay sợi và dệt. Trong đó, công đoạn xếp chỉ lên khung để dệt đòi hỏi sự tỉ mẩn nhất, cần sự giúp sức của nhiều người.

Những quả bông trắng muốt được kéo thành sợi, sau đó đem luộc ba tiếng với bột hạt lai, sáp ong, bột gạo và đem phơi khô. Sợi chỉ sau khi đã chắc được kéo thành suốt chỉ nhỏ. Các suốt chỉ được lồng vào khung gỗ để kéo xếp vào khuôn.

Phụ nữ Tày tranh thủ thời gian rảnh trong ngày để dệt vải nên một tấm vải dệt không tính theo ngày. Thành quả sẽ là tấm vải mầu trắng được dùng cho việc ma chay. Khi dùng để may áo hay đệm, chăn, người dân sẽ dùng chàm để nhuộm mầu xanh và thêu những hoa văn đầy mầu sắc.

Từ những dụng cụ thô sơ, tự tạo, thông qua các thao tác thủ công cùng bàn tay khéo léo, sự chăm chỉ của người phụ nữ đã tạo ra những sản phẩm dệt mầu sắc đẹp mắt, hoa văn phong phú, đa dạng, độc đáo, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa.

Để có được tư duy, kỹ thuật như vậy, người dệt phải trải qua quá trình lao động, sáng tạo và tích lũy lâu dài. Đó là nhân tố quan trọng góp phần quyết định sự tồn tại của nghề thủ công truyền thống này, tạo nên giá trị văn hóa của người Tày.

Nhiều năm trở lại đây, người dân một số huyện của tỉnh Tuyên Quang đã quan tâm đến việc khôi phục, phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc Tày như phụ nữ ở thôn Nặm Đíp, thị trấn Lăng Can đã thành lập được Hợp tác xã Thổ cẩm Lâm Bình, với gần 20 thành viên tham gia; tổ dệt thổ cẩm xã Thượng Lâm,... làm ra những sản phẩm thổ cẩm dần phong phú về mặt hàng cũng như mẫu mã như khăn, gối, chăn, mặt địu... đạt chất lượng cao, được nhiều du khách ưa chuộng.

Đây là cơ hội tốt để chị em có điều kiện học tập, hỗ trợ nhau trong quá trình dệt nên những tấm vải thổ cẩm đẹp, chất lượng tốt để cung cấp cho thị trường; qua đó, góp phần to lớn vào việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào các dân tộc trên địa bàn huyện, đồng thời tạo thêm việc làm và thu nhập cho chị em phụ nữ.