Chung quanh việc đặt trạm thu phí BOT cầu Bến Thủy

Với mục tiêu giảm ùn tắc và tai nạn giao thông cho thành phố Vinh, mở rộng hành lang phát triển khu vực phía tây thành phố, năm 2003, Bộ GTVT cho phép Tổng Công ty Công trình xây dựng giao thông 4 (CIENCO4) đầu tư dự án xây dựng tuyến tránh thành phố Vinh theo hình thức BOT. Tuyến đường dài 25,8 km, từ bắc thị trấn Quán Hành (Km 448+800, QL1) đến cầu Bến Thủy (1) (Km 467+056, QL1A), tổng mức đầu tư 378 tỷ đồng.

Tháng 6-2005, Bộ GTVT ra quyết định chỉ định chuyển giao Trạm thu phí Bến Thủy 1 đặt tại Km 467+100, QL1A (vốn trực thuộc Khu Quản lý đường bộ 4, Cục Đường bộ Việt Nam) cho nhà đầu tư BOT tuyến tránh Vinh khai thác, thu phí theo hình thức thu phí lượt để hoàn vốn cho dự án.

Mức thu phí được quy định theo Quyết định số 46, ngày 14-7-2005 của Bộ Tài chính.Tháng 12-2005, công trình hoàn thành và được đưa vào khai thác. Năm 2010, Cầu Bến Thủy 2 xây dựng và hoàn thành tháng 9-2012 bằng ngân sách nhà nước.

Cầu Bến Thủy 2 được xem như một đường ngang đấu nối vào tuyến tránh thành phố Vinh, làm giảm lưu lượng phương tiện và tác động đến kế hoạch hoàn vốn của nhà đầu tư.

Để đảm bảo Hợp đồng BOT đã ký, tháng 6- 2011, CIENCO4 có tờ trình gửi Bộ GTVT đề xuất ba phương án: Phương án 1, đặt trạm thu phí phụ ở đầu cầu Bến Thuỷ 2 để đảm bảo xe không bị thu trùng lặp, không gây áp lực lưu lượng lên một trong hai cây cầu, không thay đổi trạng thái ban đầu của dự án; Phương án 2, di chuyển trạm thu phí Bến Thủy 1 sang một địa điểm khác để tiếp tục thu phí hoàn vốn cho dự án. Nhà đầu tư đã tính đến ba vị trí có thể di dời gồm: trên Quốc lộ 1 phía bắc tuyến tránh thành phố Vinh hoặc phía nam tuyến tránh thành phố Vinh thuộc địa bàn tỉnh Hà Tĩnh; trên tuyến tránh TP Vinh.

Trong tờ trình có phân tích cụ thể, nếu đặt ở phía bắc dự án thì nằm trong Khu kinh tế Đông Nam, ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư và hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp. Nếu đặt ở Hà Tĩnh thì chỉ có thể đặt ở phía nam thị xã Hồng Lĩnh bởi Quốc lộ 1 đoạn Hồng Lĩnh - Nghi Xuân tồn tại hai nhánh song song Quốc lộ 1 cũ và Quốc lộ 1 mới (còn gọi là Quốc lộ 8B) vị trí này quá gần trạm thu phí Cầu Rác (~50 km). Phương án đặt trạm thu trên tuyến tránh thành phố Vinh sẽ dẫn đến khó kiểm soát tình trạng xe trốn trạm đi vào nội thành, làm sai mục đích giảm tải áp lực giao thông cho thành phố Vinh của dự án; Phương án 3, nhà đầu tư bàn giao dự án cho nhà nước, ngừng thu phí hoàn vốn. Nhà nước sẽ hoàn trả lại cho nhà đầu tư khoản kinh phí tính toán dựa trên các điều kiện trong hợp đồng, điều kiện thực tế và các quy định hiện hành.

Tờ trình của nhà đầu tư được Tổng cục Đường bộ Việt Nam thẩm định và có báo cáo thống nhất với Phương án 1. UBND tỉnh Nghệ An và Bộ Tài chính sau đó cũng có văn bản thống nhất ý kiến. Ngày 30-12-2011, Bộ GTVT chính thức ra văn bản đồng ý với Phương án 1, tức đặt trạm thu phí phụ cho dự án tuyến tránh thành phố Vinh ở phía bắc cầu Bến Thủy 2. Bộ giao cho Tổng cục Đường bộ Việt Nam và CIENCO 4 tính toán lại thời hạn Hợp đồng, phối hợp với các bên liên quan sớm triển khai thực hiện.

Hình thành hai trạm thu phí BOT ở cầu Bến Thủy 1 và 2, có ý kiến cho rằng nên di dời hoặc điều chỉnh mức thu phí. Tuy nhiên, vị trí đặt hai trạm thu như hiện nay có căn cứ pháp lý, còn việc di dời thì không có tính khả thi cao bởi hai lý do:

Thứ nhất, ngày 29-7-2015, trước phản ánh của người dân về mật độ trạm thu phí “dày đặc”, Chính phủ ra công văn hoả tốc số 1237/TTg-KTN (do Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải ký) yêu cầu Bộ GTVT khẩn trương hoàn thiện đề án quy hoạch trạm thu phí BOT trên các tuyến quốc lộ.

Trong thời gian đề án này chưa được phê duyệt, Bộ GTVT và các tỉnh phải tạm dừng việc bố trí mới các trạm thu phí không bảo đảm khoảng cách tối thiểu 70 km giữa hai trạm trên cùng một tuyến đường.

Thứ hai, chi phí xây dựng và giải phóng mặt bằng nếu di dời hai trạm thu phí ước tính hết 100 tỷ đồng. Trong điều kiện ngân sách hạn hẹp, chủ trương tranh thủ nguồn vốn xã hội hóa để đầu tư cơ sở hạ tầng như hiện nay thì đó là cả một bài toán khó cho ngân sách địa phương và T.Ư. Trong khi đó, những bất cập phản ánh về trạm thu phí ở cầu Bến Thủy 1 và 2 có thể giải quyết bằng phương án đó là điều chỉnh mức thu phí.

Cụ thể, có ý kiến cho rằng, giá vé mới điều chỉnh (thực hiện từ tháng 1-2016 quá cao, một số người dân sinh sống ở hai bên đầu cầu không tham gia giao thông trên Quốc lộ 1, tuyến tránh Vinh vẫn phải trả phí. Trên thực tế, việc điều chỉnh mức thu phí tại hai trạm BOT cầu Bến Thủy 1 và 2 được xây dựng lộ trình từ năm 2014.

Ngày 7-3-2014, Bộ Tài chính ban hành Văn bản 2895 xin ý kiến Bộ GTVT, UBND các tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh về dự thảo Thông tư thu phí sử dụng đường bộ trạm thu phí cầu Bến Thủy và trạm thu phí cầu Bến Thủy 2. Trong văn bản trả lời, Bộ GTVT và UBND hai tỉnh thống nhất các nội dung trong dự thảo để hoàn vốn cho dự án BOT tuyến tránh Vinh và dự án nâng cấp Quốc lộ 1 đoạn Nam Bến Thủy tránh thành phố Hà Tĩnh.

Tại Văn bản 970 ngày 14-3-2014 của UBND tỉnh Hà Tĩnh nêu rõ: “Tỉnh Hà Tĩnh cơ bản nhất trí với bố cục và các nội dung trong dự thảo của Bộ Tài chính”.

Trên cơ sở đó, ngày 24-4-2014, Bộ Tài chính ban hành Thông tư 51 cho phép CIENCO4 điều chỉnh mức thu phí qua trạm BOT cầu Bến Thủy 1 và 2. Nhưng chỉ đến khi việc tăng phí được triển khai vào đầu năm 2016 thì các địa phương mới có kiến nghị cho rằng mức phí mới quá cao.

Ngày 21-12-2015, UBND tỉnh Nghệ An ra văn bản số 9328 và ngày 6-1-2016, UBND tỉnh Hà Tĩnh ra văn bản số 35 gửi các cơ quan, ban ngành về đề nghị xem xét giảm giá vé cho các phương tiện và nhân dân trong vùng thường xuyên đi qua hai trạm thu cầu Bến Thủy 1 và 2.

Trước yêu cầu đó, CIENCO 4 đã có Nghị quyết về việc hỗ trợ vé tháng, vé quý cho tất cả các đối tượng có phương tiện trên địa bàn thành phố Vinh, huyện Hưng Nguyên tỉnh Nghệ An; huyện Nghi Xuân, thị xã Hồng Lĩnh tỉnh Hà Tĩnh (áp dụng từ ngày 1-1-2016).

Theo báo cáo của CIENCO4, tính đến ngày 31- 8-2016, đơn vị này đã bỏ ra tổng cộng 2,82 tỷ đồng để trợ giá cho gần 1.200 trường hợp được áp dụng giá vé hỗ trợ. Mới đây nhất, trên cơ sở đề xuất của Bộ GTVT, Bộ Tài chính có tờ trình số 8302/BTC - CST về các phương án giảm phí BOT. Cụ thể, kiến nghị xem xét giảm 10% - 20% phí với nhóm xe dưới 12 chỗ và xe đến 30 chỗ ngồi (xe nhóm 1, nhóm 2) tại 5 trạm áp dụng mức thu phí cao nhất, trong đó có hai trạm thu phí cầu Bến Thủy 1 và 2. Lãnh đạo CIENCO 4 cho biết đơn vị đang phối hợp với các cơ quan chức năng nghiên cứu lộ trình giảm giá vé cho người dân trong thời gian sớm nhất.

Cũng cần thấy rõ rằng, trong điều kiện ngân sách nhà nước hạn hẹp, việc thu hút và tranh thủ vốn BOT để xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng là giải pháp hiệu quả đang được áp dụng trên khắp cả nước. Bằng nguồn thu hoàn vốn từ một công trình BOT ban đầu, nhà đầu tư có thể tiếp tục thực hiện các dự án phục vụ dân sinh khác. Trong dự án BOT tuyến tránh thành phố Vinh, có thể kể đến các công trình khác được triển khai như cầu vượt Quốc lộ 46 giao cắt với đường sắt bắc - nam, tiểu dự án cầu vượt Quốc lộ 1 với Quốc lộ 8B, nâng cấp Quốc lộ 1 đoạn Nam Bến Thủy - tránh thành phố Hà Tĩnh…

Tuy nhiên, thời gian qua những bất cập trong mức phí tại hai trạm thu BOT cầu Bến Thủy 1 và 2 là có thật, cần có sự vào cuộc của các ban ngành, nhà đầu tư để sớm có sự điều chỉnh để hài hòa lợi ích của nhà đầu tư và người dân.