Em nguyên sơ như đất
em nguyên sơ như cây
em nguyên sơ như nắng
như gió cao nguyên nàyMột mầu da của đất
một cái nhìn của cây
một tâm hồn của nắng
của gió cao nguyên này
Giặc đến đất rung chuyển
thành miệng núi lửa phun
giặc đến cây tự biến
thành muôn ngàn mũi tên
giặc đến nắng và gió
là lũy thành lòng em
Hết giặc rồi em gái
lại trở về chính mình
lại nguyên sơ như đất
lại nguyên sơ như cây
lại nguyên sơ như nắng
như gió cao nguyên này
Em tự quên chính mình
những phút thành dũng sĩ
như núi rừng tự quên
những phút thành chiến lũy
lại trở về nguyên sơ
cái mầu xanh bình dị.NGUYỄN THỊ HỒNG
Lời bình của Văn Công Hùng
Bây giờ thì bài thơ "Bình dị" của nhà thơ Nguyễn Thị Hồng đã quá nổi tiếng. Nó đã được giải thưởng trong một cuộc thi của Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Cao hơn, nó được rất nhiều bạn đọc nhớ và chép vào sổ tay.
Tôi là người may mắn được chứng kiến chị Hồng làm bài thơ này. Bài thơ viết cụ thể về chị Hơ Noanh, một nhân vật có thật ở tại một ngôi làng rất đẹp có tên là làng Bạc.
Hồi ấy, khoảng năm 1983, hai năm sau khi lên nhận công tác tại Gia Lai, tôi được tham gia một đoàn công tác do Nxb Phụ nữ tổ chức, đi thâm nhập thực tế các huyện trong tỉnh để viết một cuốn sách về phụ nữ Gia Lai.
Đoàn gồm các nhà văn Nguyễn Sinh, Phó giám đốc Nxb, nhà thơ Nguyễn Thị Hồng, trưởng phòng Biên tập Nxb, nhà văn Vũ Thị Hồng, khi ấy đang là cán bộ Nxb Quân đội Nhân dân chứ chưa sang làm "Tư lệnh các nữ binh" như bây giờ, nhà văn Trung Trung Đỉnh và vài nhà báo, do hai cán bộ tỉnh hội phụ nữ Gia Lai dẫn đường. Khi ấy đường xá về huyện chưa như bây giờ. Cuồn cuộn bụi đỏ chui vào xe vào người. Fulro là nỗi ám ảnh với các chuyến xe chở cán bộ. Dằng dặc hoa quỳ và miên man đất đỏ.
Mùa khô rét cắt ruột, cả đoàn ngủ tại một ngôi làng thông thống gió. Đêm khuya, lạnh đến quắt tai, lộng óc, không ngủ được cả đoàn ngồi dậy đốt lửa rì rầm trò chuyện.
Trong bất tận những câu chuyện ấy, một chị cán bộ phụ nữ huyện Chư Prông đã kể chuyện về chị Hơ Noanh, một trung đội trưởng du kích rất giỏi, rất nổi tiếng thời chống Mỹ và cũng có số phận cực kỳ éo le. Chồng là đội viên du kích của chị, trong một trận chống càn đã anh dũng hy sinh. Nén đau thương, chị tiếp tục chỉ huy du kích chiến đấu, và theo phong tục, chị nối dây với người em chồng cũng là du kích trong đội chị chỉ huy. Và người em chồng này lại cũng tiếp tục hy sinh trong một trận chặn xe, để lại cho chị những đứa con và một bà mẹ chồng già yếu. Sau giải phóng, chị lặng lẽ trở về làm rẫy nuôi con. Chị làm một ngôi nhà ngay bên cạnh bà mẹ chồng, nhường toàn bộ tiêu chuẩn của cả hai liệt sĩ cho bà mẹ chồng, còn mình sống bằng làm rẫy nuôi heo...
Câu chuyện đã làm xúc động tất cả mọi người và hôm sau họ đòi thay đổi lịch trình đến thăm chị cho bằng được... Nhá nhem tối hôm sau thì chúng tôi gặp chị sau khi ngồi đợi khá lâu vì rẫy nhà chị ở rất xa. Gần như sau chuyến đi, ai cũng viết về chị Hơ Noanh.
Mới đây tôi còn đưa hẳn đạo diễn Đoàn Huy Giao đến làm phim về chị. Riêng Nguyễn Thị Hồng, khi đến Ayun Pa thì chị hoàn thành bài thơ, ban đầu có tên là Hơ Noanh. Nghe chị đọc bài thơ ai cũng xúc động và thấy rằng nó hay, nhưng hình như cái tên thì không ổn, bởi nếu lấy tên như thế thì lại phải có một cái chú thích và tóm tắt lại Hơ Noanh là như thế nào?
Bàn cãi một hồi có người đề xuất lấy tên là "Mầu xanh bình dị", câu cuối của bài thơ. Ai cũng thấy đắc địa, nâng cốc chúc mừng rồi hể hả đi ngủ. Nhưng đến sáng hôm sau thì nhà thơ Nguyễn Thị Hồng tuyên bố với mọi người rằng: Tên chính thức của bài thơ là "Bình dị". Khoảng một tháng sau thì Tạp chí Văn nghệ Quân đội in bài thơ này với lời đề "Tặng chị Hơ Noanh" và vài tháng sau nữa thì nó đoạt giải, tôi không nhớ là giải mấy, cuộc thi thơ VNQĐ.
Khai thác cuộc đời một nhân vật có thật đưa vào một bài thơ, Nguyễn Thị Hồng đã vượt qua những chi tiết cụ thể để đạt đến tầm khái quát rất cao, ấy là cái bình dị của những người anh hùng không phong lẩn vào cái bình dị của dân tộc anh hùng.
Bài thơ rất trữ tình cụ thể mà lại đạt đến độ hào sảng và bay bổng. Nói những điều tầm vóc mà lại thủ thỉ nhẹ nhàng. Kiệm lời mà lại sâu xa. Hóa thân mà tách bạch. Đa chiều trong một mạch thống nhất.
Cũng chẵn hai chục năm rồi, bài thơ trở thành một cái mốc quan trọng trong đời thơ của nhà thơ Nguyễn Thị Hồng. Nó là một trong không nhiều bài thơ hay về Tây Nguyên cho đến bây giờ.
