Bảo đảm tối đa quyền được trợ giúp pháp lý cho các đối tượng yếu thế

Theo Bộ Tư pháp, sau gần 8 năm thi hành Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, công tác trợ giúp pháp lý trên cả nước đã đạt được nhiều kết quả tích cực.

Tuy nhiên, quá trình triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 cũng bộc lộ một số khó khăn, bất cập như sau: Người khuyết tật thuộc nhóm người “yếu thế”, gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống nhưng hiện nay chỉ người khuyết tật có khó khăn về tài chính mới thuộc diện được trợ giúp pháp lý. Theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 thì nhóm thân nhân của người có công với cách mạng (gồm cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ), người nhiễm chất độc da cam cần có điều kiện “có khó khăn về tài chính” mới thuộc diện được trợ giúp pháp lý. Bị hại trong vụ án hình sự đang chỉ giới hạn ở nhóm người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi có khó khăn về tài chính…

Mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý

Tại dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 đang được Bộ Tư pháp chủ trì soạn thảo, một trong những nội dung đáng chú ý là mở rộng diện người được trợ giúp pháp lý nhằm bảo đảm tối đa quyền được tiếp cận pháp luật, trợ giúp pháp lý cho các đối tượng yếu thế, phù hợp với thông lệ quốc tế và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và các luật khác đã được Quốc hội ban hành.

Cụ thể, đối với nhóm người khuyết tật, dự thảo Luật bỏ điều kiện phải “có khó khăn về tài chính”, theo hướng tất cả người khuyết tật đều được hưởng trợ giúp pháp lý, bởi vì người khuyết tật có những khiếm khuyết nhất định về thể chất, trí tuệ hoặc tâm thần nên thường gặp khó khăn trong các lĩnh vực của đời sống xã hội cũng như khi tiếp cận và sử dụng các dịch vụ xã hội, trong đó có dịch vụ pháp lý.

Đồng thời, sửa đổi mở rộng nhóm đối tượng “cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ có khó khăn về tài chính” thành “cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ” (không yêu cầu điều kiện phải có khó khăn về tài chính) do họ là thân nhân của người có công với cách mạng, là đối tượng đặc thù ở Việt Nam, được hưởng chính sách ưu đãi của Nhà nước dựa trên tư cách thân nhân hoặc cống hiến của họ.

Cần thiết bỏ điều kiện “khó khăn về tài chính” đối với nhóm yếu thế đặc thù

Tại Hội nghị góp ý dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 do Bộ Tư pháp vừa tổ chức, Cục trưởng Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý Lê Vệ Quốc nhấn mạnh, dự thảo Luật đã mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý theo hướng nhân văn, phù hợp thực tiễn và chủ trương của Đảng, Nhà nước, qua đó tạo điều kiện để các nhóm yếu thế có cơ hội tiếp cận pháp luật tốt hơn.

Thống nhất đề xuất bổ sung và bỏ điều kiện khó khăn tài chính đối với thân nhân liệt sĩ và người nhiễm chất độc da cam, Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Ngô Anh Tuấn nhấn mạnh đây là những nhóm yếu thế đặc thù và chính sách cần thể hiện rõ tính tri ân, nhân văn.

Đồng quan điểm, đại diện Sở Tư pháp tỉnh Quảng Trị cho biết, chúng ta đang làm tốt công tác tri ân về mặt trợ giúp pháp lý với những đối tượng này. Đồng thời, đề nghị bổ sung thêm đối tượng hộ cận nghèo (không phải chứng minh tài chính) là bị hại vào đối tượng được trợ giúp pháp lý.

Liên quan đến điều kiện “khó khăn về tài chính”, chuyên gia Nguyễn Thị Minh cho rằng luật chỉ nên quy định ở mức nguyên tắc; còn tiêu chí, mức chuẩn và thủ tục chứng minh nên giao Chính phủ quy định linh hoạt theo từng giai đoạn, tránh “đóng khung” cứng trong luật gây vướng mắc khi thực thi.

Quan tâm đến quy định mở rộng thêm đối tượng là người khuyết tật, người nhiễm chất độc hóa học da cam được hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý, đại diện Bộ Nội vụ cho hay, những người nhiễm chất độc da cam chủ yếu là con thương binh tham gia chiến tranh và là con của người dân ở vùng bị rải chất độc hóa học. Họ là những người “chắc chắn” thuộc diện khó khăn về sức khỏe nên không cần phải xét thêm hoàn cảnh.

Tuy nhiên, với đối tượng là người khuyết tật cần phải xem xét lại, bởi có nhiều trường hợp dù khuyết tật nhưng họ vẫn lao động, thậm chí có người dư giả về tài chính có thể tự thuê luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Do đó, nếu chúng ta quyết định mở rộng đối với tất cả người khuyết tật là không phù hợp vì hiện nay điều kiện kinh tế đã khác.

Từ thực tiễn công tác, bà Nguyễn Tú Anh, Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước thành phố Hà Nội cho hay, trong Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, điều kiện để chứng minh khó khăn về tài chính phải là quyết định được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng hoặc giấy chứng nhận hộ nghèo, việc này dẫn đến thực tiễn để người khuyết tật, nhiễm chất độc da cam làm dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí phức tạp hơn. Chính quyền cấp xã dù có một loạt danh sách đối tượng nhưng họ không phát các quyết định đó hoặc nếu có phát quyết định được hưởng trợ cấp chưa chắc người dân giữ được. Do đó, bà Tú Anh bày tỏ mong muốn trong lần sửa Luật này phải giải quyết triệt để vấn đề này.

Còn đại diện Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Quảng Trị kiến nghị Ban soạn thảo bổ sung thêm đối tượng thuộc diện hộ cận nghèo không cần chứng minh tài chính được trợ giúp pháp lý. Bởi thực tế, những người cận nghèo ở địa phương như Quảng Trị vẫn rất khó khăn, lại thiếu trình độ, kiến thức, không thể tự bảo vệ mình…