Nỗ lực cải cách, phát triển nền kinh tế từ năm 1986 đến nay đã đưa Việt Nam từ một nước kém phát triển thành quốc gia có quy mô GDP nằm trong nhóm 30 nền kinh tế lớn nhất thế giới. Đây là thời điểm quan trọng để Việt Nam xem xét các bước đi thích hợp để chuẩn bị tốt cho giai đoạn thuộc nhóm thu nhập trung bình cao.
Những điểm nghẽn cần tháo gỡ
Theo số liệu thống kê của Ngân hàng Thế giới (WB), thu nhập bình quân đầu người (GNI/đầu người) của Việt Nam năm 2021 ước đạt 3.590 USD. Với mức thu nhập này, Việt Nam đang tiến sát đến ngưỡng khởi đầu của nhóm các nước thu nhập trung bình cao.
Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, phần lớn các quốc gia khi chạm đến ngưỡng này thì tốc độ tăng trưởng sẽ chậm dần. Cùng với đó là nhiều bất ổn kinh tế xuất hiện mang tính cơ cấu rất khó giải quyết dứt điểm trong khi phải đối mặt với nhiều vấn đề về già hóa dân số, an sinh xã hội, suy thoái môi trường, cạn kiệt tài nguyên...
Hệ quả là chỉ rất ít các quốc gia vượt qua được bẫy thu nhập trung bình để trở thành nước phát triển, có thu nhập cao. Trong số 101 quốc gia có mức thu nhập trung bình trong thập niên 1960, chỉ có 13 quốc gia trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2008. Để biến khát vọng thịnh vượng thành hiện thực, Việt Nam phải tiếp tục con đường đã chứng tỏ mang lại thành công trong hơn 35 năm đổi mới. Đó là phát triển kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế.
GS, TS Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng Trường đại học Kinh tế quốc dân cho biết, hiện Việt Nam đã cơ bản là một nền kinh tế thị trường hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu. Chúng ta đã liên tục xây dựng và điều chỉnh hệ thống pháp luật để phù hợp với các hiệp định thương mại tự do đã ký kết theo hướng tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư...
Từ năm 2014, Chính phủ đều ban hành Nghị quyết 19/NQ-CP (sau này là Nghị quyết 02/NQ-CP và Nghị quyết 01/NQ-CP) nhằm đưa ra những nhiệm vụ, giải pháp cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Những nỗ lực xây dựng thể chế kinh tế thị trường trong suốt chặng đường vừa qua đã góp phần quan trọng đưa Việt Nam từ một nước có thu nhập bình quân đầu người chỉ khoảng 200 USD vào đầu những năm 1990 tăng lên 3.590 USD vào năm 2021.
Tuy nhiên, GS, TS Phạm Hồng Chương cũng chỉ ra thực tế vận hành của nền kinh tế Việt Nam cũng bộc lộ một số hạn chế cần khắc phục như việc vẫn còn can thiệp nhiều vào cơ chế giá thị trường; khu vực doanh nghiệp nhà nước vẫn còn lớn trong khi tiến độ cổ phần hóa những năm vừa qua bị chững lại; hệ thống văn bản pháp luật chồng chéo; bản thân cán bộ nhà nước cũng gặp nguy cơ vi phạm pháp luật nếu hiểu sai các quy định, dẫn đến hiện tượng chậm trễ trong việc xử lý các thủ tục hành chính, gây khó khăn cho hoạt động của doanh nghiệp...
“Chìa khóa” cho khát vọng thịnh vượng
Theo các chuyên gia kinh tế, thực tiễn từ những lần khủng hoảng kinh tế trước đây cho thấy không phải các chương trình kích cầu, đầu tư công mang lại thành tựu phát triển kinh tế trong những năm tiếp theo. Thay vào đó, cải cách thể chế kinh tế mới là “chìa khóa” cho sự phát triển.
Từ năm 2011 đến nay, Chính phủ đã kiên trì cải cách thể chế kinh tế theo hướng ưu tiên ổn định kinh tế vĩ mô, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, tăng cường hội nhập quốc tế. Sự nhất quán này đã đem lại cho Việt Nam một thể trạng kinh tế khỏe mạnh hơn bao giờ hết, thể hiện ở dự trữ ngoại hối ở mức cao, tỷ lệ nợ công/GDP thấp, đầu tư nước ngoài và kim ngạch xuất khẩu liên tục tăng theo xu hướng năm sau cao hơn năm trước...
Những bài học từ quá khứ cho thấy, trong bối cảnh khó khăn hiện nay, Việt Nam cần phải tiếp tục nhận diện những điểm nghẽn quan trọng về thể chế kinh tế để tháo gỡ, mang lại niềm tin cho doanh nghiệp và nhà đầu tư trong bối cảnh cần chuẩn bị tốt cho quá trình gia nhập nước có thu nhập trung bình cao.
Tiến sĩ Fred MCMahon, Viện Nghiên cứu Fraser (Canada) nhận định: Là một quốc gia vừa chạm ngưỡng có thu nhập trung bình cao, Việt Nam có lợi thế dễ dàng bắt kịp các nền kinh tế hiện đại nhờ thúc đẩy các cải tiến và cơ chế mới với chi phí thấp, tiền công thấp mà vẫn thu hút được đầu tư.
Bên cạnh đó, Việt Nam duy trì được mức tăng trưởng mạnh mẽ hơn 6% liên tục trong 10 năm qua trong khi các quốc gia giàu hơn sẽ tăng trưởng chậm lại. Thúc đẩy tự do kinh tế là giải pháp chính để Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình, duy trì tốc độ tăng trưởng nhanh và trở nên giàu có hơn.
Cho rằng, cải cách thể chế kinh tế chính là “chìa khóa” để hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng của đất nước ở tầm nhìn đến năm 2045, Tiến sĩ Đinh Tuấn Minh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giải pháp thị trường cho các vấn đề kinh tế-xã hội (Massei) đưa ra cách tiếp cận mới để xác định bất cập trong thể chế kinh tế hiện nay. Đó là “đo” bằng bộ chỉ số được quốc tế công nhận để so sánh Việt Nam với các quốc gia khác, từ đó xem xét những điểm thua kém nhằm đề ra giải pháp cải cách để cải thiện thứ hạng.
“Vấn đề lớn của kinh tế Việt Nam hiện nay không phải là dựa vào thu hút đầu tư trên cơ sở lao động giá rẻ như giai đoạn trước. Trọng tâm chính sách trong giai đoạn tới phải làm sao để nguồn lực có thể tìm đến địa chỉ tốt để sinh lời thông qua môi trường đầu tư an toàn và các kênh đầu tư có độ mở”, Tiến sĩ Đinh Tuấn Minh nói.
