Đảng Cộng sản Bồ Đào Nha (PCP) đã lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin làm cơ sở lý luận để xây dựng Cương lĩnh và khái niệm về chủ nghĩa xã hội cho Bồ Đào Nha theo tình hình thực tế và cụ thể của đất nước, và trên cơ sở thực tế đó cũng như sự bố trí lực lượng trong xã hội đã xác định các giai đoạn và các bước của cuộc đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội và các chính sách tương ứng của các liên minh chính trị xã hội. Đồng thời, PCP cố gắng học hỏi kinh nghiệm của phong trào cách mạng và cộng sản quốc tế mà mình là một bộ phận cấu thành và coi những phân tích, phản ánh của các đảng cộng sản khác là không thể thiếu để suy ngẫm về chính mình.
Về vấn đề này, theo quan điểm của chúng tôi, bài viết "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam" của đồng chí Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã góp phần quan trọng vào sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác và thực tiễn cách mạng của cuộc đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội.
Lịch sử đấu tranh giải phóng của công nhân và các dân tộc trong quá trình phát triển phức tạp và đầy mâu thuẫn của nó, được khẳng định trong thực tiễn tính khoa học của chủ nghĩa duy vật lịch sử và sự tồn tại của những quy luật chung trong cuộc đấu tranh cách mạng để bước qua chủ nghĩa tư bản và xây dựng xã hội mới, chẳng hạn những vấn đề liên quan đến Nhà nước, vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản, quyền làm chủ của xã hội đối với tư liệu sản xuất lớn, kế hoạch hóa nền kinh tế và trên hết là sự tham gia có ý thức, sáng tạo của quần chúng lao động. Điều này đã được nhấn mạnh trong các Hội nghị do PCP tổ chức nhân dịp kỷ niệm 200 năm Ngày sinh của C.Mác và Ph.Ăng-ghen, trong đó chân lý và tính thời sự của các nguyên tắc vĩ đại và luận điểm cơ bản được nêu bởi những người sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học đã được khẳng định. Đồng thời, PCP cho rằng không có cũng như không thể có “các mô hình” cách mạng, và mỗi đảng cộng sản, căn cứ vào thực tế cụ thể của đất nước mình, phải xác định con đường tiến bộ để hướng tới mục tiêu tối cao là xóa bỏ sự bóc lột của con người đối với con người, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Chính với những tiêu chí này, PCP đã xây dựng Cương lĩnh của mình phù hợp với bản chất giai cấp, phát triển hành động yêu nước và chủ nghĩa quốc tế của mình.
Trong đường lối và hành động thực tiễn của PCP, dân chủ và chủ nghĩa xã hội luôn gắn liền với nhau. PCP là lực lượng tiên phong của giai cấp công nhân, luôn đặt lợi ích và nguyện vọng của nhân dân Bồ Đào Nha làm trọng tâm, đấu tranh lật đổ chủ nghĩa phátxít và giành lấy tự do, dân chủ trước đây và ngày nay là bảo vệ chế độ dân chủ bắt nguồn từ Cách mạng Tháng Tư 1974, luôn khắc ghi mục tiêu xây dựng một xã hội xã hội chủ nghĩa ở Bồ Đào Nha. Quá trình làm cách mạng ở Bồ Đào Nha đã cho thấy, trong các giai đoạn phát triển khác nhau, giữa dân chủ và chủ nghĩa xã hội không những không có rào cản mà còn có mối quan hệ biện chứng nảy sinh từ những mâu thuẫn trong xã hội Bồ Đào Nha và giai đoạn lịch sử mà chúng ta sống, kỷ nguyên quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội.
Trong gần nửa thế kỷ, Bồ Đào Nha sống dưới chế độ phát-xít mà PCP mô tả là “chế độ độc tài khủng bố của các tổ chức độc quyền liên kết với chủ nghĩa đế quốc và địa chủ lớn”, trong đó việc xóa bỏ Nhà nước phát-xít và
giành lấy tự do đòi hỏi phải triệt tiêu quyền lực của các công ty độc quyền - thứ đã chống lưng cho chế độ độc tài. Đối với PCP, trái với những gì mà phe tự do và xã hội - dân chủ đối lập dự định, cuộc cách mạng chống phát-xít sẽ phải là một cuộc cách mạng xã hội, chống độc quyền, chống đại điền trang, chống đế quốc. Trong Cương lĩnh được thông qua năm 1965 tại Đại hội VI, PCP đã xác định giai đoạn của cuộc cách mạng là “dân chủ và dân tộc” - không phải là dân chủ tư sản hay xã hội chủ nghĩa, nhưng trong đó nhiều nhiệm vụ của giai đoạn này đã là nhiệm vụ của một cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa mà việc thực hiện sẽ, và thực tế đã diễn ra, đưa Bồ Đào Nha trên con đường chủ nghĩa xã hội.
Và chính theo hướng này, Cách mạng Tháng Tư 1974 đã được thúc đẩy. Với sự can thiệp mạnh mẽ của giai cấp công nhân và quần chúng nhân dân, những chuyển biến cách mạng sâu sắc đã được thực hiện: giải thể chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước, quốc hữu hóa, cải cách ruộng đất, quyền tự do dân chủ rộng rãi và quyền công nhân cùng những quyền khác, trong đó cần nêu bật sự chấm dứt các cuộc chiến tranh thuộc địa và sự công nhận nền độc lập của các dân tộc thuộc các thuộc địa của Bồ Đào Nha.
Tôn vinh những thành tựu đã đạt được trong thời kỳ cách mạng đi lên, Hiến pháp của Cộng hòa Bồ Đào Nha đã chỉ ra rõ ràng mục tiêu xã hội chủ nghĩa của cuộc cách mạng, một mục tiêu mà thậm chí ngày nay vẫn được nêu trong phần mở đầu, bất chấp bước tiến của phe phản cách mạng và những sửa đổi cắt xén liên tục. Nếu đây không phải là con đường đã đi, mặc dù ở một thời điểm nhất định quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa đã có ý nghĩa quyết định, nhưng vì phong trào quần chúng nhân dân có sức mạnh để xây dựng nền tảng cho những thành tựu dân chủ to lớn nhưng không có sức mạnh để xây dựng quyền lực cách mạng (và vấn đề Nhà nước là vấn đề trung tâm của mọi cuộc cách mạng) và chính từ quyền lực chính trị đã phát triển quá trình tái lập các tập đoàn kinh tế lớn và phục tùng chủ nghĩa đế quốc, thể hiện qua việc tham gia vào NATO và trong Liên minh châu Âu.
Với diễn biến của tình hình Bồ Đào Nha và cả tình hình quốc tế, trong đó sự sụp đổ có ý nghĩa quyết định của chủ nghĩa xã hội vào đầu những năm 1980, cuộc đấu tranh cách mạng của PCP nhất thiết phải xây dựng một Cương lĩnh mới phù hợp với giai đoạn hiện nay của cuộc cách mạng Bồ Đào Nha là của một nền dân chủ tiên tiến - một nền dân chủ đồng thời là chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa trong khuôn khổ chủ quyền quốc gia - mà sau cuộc Cách mạng Tháng Tư 1974 chưa hoàn thành của chúng tôi, cũng là một bộ phận hợp thành và không thể tách rời của quá trình quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Đó là lý do tại sao chúng tôi đặt tên cho Cương lĩnh của mình là “Nền dân chủ tiên tiến - Giá trị của Tháng Tư trong tương lai của Bồ Đào Nha”.
Đương nhiên, trong cuộc đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội trên cơ sở thực tiễn cụ thể của Bồ Đào Nha, chúng tôi cố gắng học hỏi kinh nghiệm của phong trào cộng sản và cách mạng quốc tế và chúng tôi coi cuộc đấu tranh của mình là một bộ phận hợp thành quá trình phổ quát của cuộc đấu tranh giải phóng công nhân và các dân tộc. Sau thất bại đau thương của chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu, chúng ta đang sống trong thời kỳ kháng chiến và tập hợp lực lượng.
Cuộc khủng hoảng có tính cấu trúc của chủ nghĩa tư bản ngày càng trở nên sâu sắc và mặc dù hoàn cảnh có đa dạng, sự chín muồi trên bình diện thế giới của các điều kiện khách quan đối với chủ nghĩa xã hội không tương ứng với tình trạng phát triển hiện nay ở cấp độ chủ quan, và cuộc phản công xâm lược và bóc lột của chủ nghĩa đế quốc tạo ra nguy cơ rất lớn làm thoái trào văn minh và chiến tranh với quy mô khốc liệt. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng những nguy cơ to lớn cùng tồn tại với tiềm năng to lớn cho sự phát triển tiến bộ và cách mạng.
Và nhiệm vụ chính của chúng tôi ở cấp độ quốc gia là củng cố Đảng và sự liên kết của Đảng với giai cấp công nhân và quần chúng, và ở cấp độ quốc tế, góp phần vào sự đoàn kết và củng cố phong trào cách mạng và cộng sản quốc tế. Như đồng chí Álvaro Cunhal đã nêu, “chúng tôi coi đây là một bộ phận không thể tách rời của cuộc đấu tranh vì chủ nghĩa xã hội nhằm phổ biến kinh nghiệm và thành tựu của các nước xã hội chủ nghĩa và củng cố tình đoàn kết hữu nghị với các nước xã hội chủ nghĩa, với giai cấp công nhân và các đảng anh em của tất cả các nước”.
Được thành lập vào tháng 3/1921 bởi giai cấp công nhân Bồ Đào Nha trong cao trào cách mạng của Cách mạng Tháng Mười Nga, với niềm tự hào về quá khứ cách mạng của mình, PCP đã tổ chức Lễ kỷ niệm 100 năm Ngày thành lập Đảng với niềm tin vào tương lai của chủ nghĩa xã hội ở Bồ Đào Nha và trên thế giới. Chúng tôi xin bày tỏ sự tin tưởng rằng bài viết của đồng chí Nguyễn Phú Trọng đã truyền tải và có tầm quan trọng đối với sự phản chiếu của chúng tôi. Chúng tôi xin chúc Đảng Cộng sản Việt Nam và nhân dân Việt Nam anh hùng nhiều thành công tốt đẹp trong công cuộc xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa.
