Tôi đã nhiều lần được nghe nhà thơ Trần Ninh Hồ, người con quê hương Bắc Giang, hào hứng đọc và giảng giải về bài thơ khúc tưởng niệm minh đế triều Trần, như sau: “Quét lưới dọc bể đông/Tự ngẫm trầm luân sóng/Một ngày trước bệ rồng/Biết rồng không là cá/20 tuổi trị vì/Thấy mình là thiên hạ/Dẹp giặc dựng thái bình/Đời hỏi còn chi lạ/40 tuổi lên đây/Xuống tóc hóa nghìn tuổi/Ngọc tỷ chửa rời tay/Đã xem như đá cuội/Bao thế kỷ gập ghềnh/Khúc khuỷu những sự tích/Khói sương nào là đích/Đã khuất cả vào mây”.
Với những nghiên cứu của mình về Trần Nhân Tông, nhà thơ Trần Ninh Hồ đúc kết, đó là danh nhân kiệt xuất: “Khi làm vua là minh đế, khi cầm quân là danh tướng, đi tu là phật tổ, làm thơ là đại thi sĩ”.
Đức Vua Trần Nhân Tông, tên húy là Trần Khâm, sinh năm Mậu Ngọ 1258. Ngài là con trưởng của Vua Trần Thánh Tông và Nguyên Thánh Thiên Cảm Hoàng hậu. Năm 16 tuổi, Ngài được lập làm Hoàng Thái tử và được truyền ngôi vua khi chưa đầy 20 tuổi. Khi giặc Nguyên-Mông xâm chiếm nước ta, Vua Trần Nhân Tông đã trực tiếp lãnh đạo quân dân Đại Việt hai lần chiến thắng giặc phương Bắc vào các năm 1285 và 1288. Hào khí Đông A quật cường, Ngài đã cảm hứng bằng hai câu thơ để cổ vũ quân dân: “Xã tắc hai phen bon ngựa đá/Non sông muôn thuở vững âu vàng”.
Sau khi đánh đuổi giặc ngoại xâm, xã tắc thanh bình, dân chúng an cư lạc nghiệp, năm 1293, Vua Trần Nhân Tông nhường ngôi cho con là Trần Anh Tông để làm Thái Thượng Hoàng, xin xuất gia cầu đạo, khởi đầu cho sự nghiệp tu hành. Kể từ đó cho tới khi nhập diệt tại đỉnh Ngọa Vân, Yên Tử vào năm 1308, thọ thế 51 năm, Ngài chống gậy trúc dạo đi khắp các xóm làng trong nước để khuyến khích muôn dân giữ gìn năm giới, tu hành thập thiện, xây dựng chính tín. Trong thời gian ấy, Ngài thường lui tới chùa Vĩnh Nghiêm tại Yên Dũng, Bắc Giang ngày nay để giảng kinh, thuyết pháp. Đây là ngôi chùa tọa lạc nơi hợp lưu của sông Lục Nam và sông Thương. Chùa nhìn ra ngã ba sông, là cửa ngõ ra vào núi Yên Tử. Đây là trung tâm, nơi đào tạo tăng đồ cho cả nước, nơi phát tích Tam Tổ phái Thiền Trúc Lâm của Phật giáo Việt Nam.
Có thể thấy, từ ngôi chùa Vĩnh Nghiêm linh thiêng, huyền diệu, con đường hoằng dương Phật pháp của các Phật tổ bắt đầu khai mở và phát triển huy hoàng. Câu ca mà đọc lên thấy ngay không khí Phật giáo triều Trần chính là: “Ai qua Yên Tử-Quỳnh Lâm/Vĩnh Nghiêm chưa đến, thiền tâm chưa đành”.
Đáng chú ý, qua nhiều năm điền dã, các nhà nghiên cứu đã chứng minh được mối liên hệ giữa chốn tổ Vĩnh Nghiêm với đỉnh thiêng Tây Yên Tử qua hệ thống chùa, tháp dọc sườn Tây Yên Tử, những nơi đó đều in đậm dấu chân Phật hoàng Trần Nhân Tông.
Vì vậy, “Theo dấu chân Phật hoàng” là gợi mở về một sản phẩm du lịch, nằm trong sản phẩm du lịch được tỉnh Bắc Giang xác định là chủ lực, du lịch văn hóa-tâm linh. Thực tế, du lịch văn hóa-tâm linh đã và đang là sản phẩm tạo ra bước đột phá cho phát triển du lịch của tỉnh Bắc Giang trong những năm gần đây mà trọng điểm là vùng Tây Yên Tử linh thiêng.
Xác định phát triển du lịch có trọng tâm, trọng điểm, tỉnh Bắc Giang đã tập trung xây dựng hình thành không gian du lịch Tây Yên Tử gắn với “Con đường hoằng dương Phật pháp” của các Phật tổ Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Từ năm 2018, tỉnh Bắc Giang bắt đầu tổ chức lễ hội Tây Yên Tử và Tuần Văn hóa-Du lịch hằng năm từ tháng Giêng. Năm nay, tuần lễ có chủ đề “Linh thiêng Tây Yên Tử” với 15 hoạt động chính và các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch hưởng ứng của các địa phương trong tỉnh. Địa bàn trọng tâm là tại các huyện: Sơn Động, Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn. Sự kiện được tổ chức từ ngày 1/2 đến ngày 6/2 (ngày 11 đến 16 tháng Giêng âm lịch).
 |
(Ảnh: Trần Ngọc Hoan) |
Một điểm nhấn của Tuần Văn hóa-Du lịch Bắc Giang năm 2023 là chương trình đêm nhạc Phật với chủ đề “Vĩnh Nghiêm-Hào quang trí tuệ”, lần đầu được tổ chức tại chùa Vĩnh Nghiêm. Chương trình được tổ chức theo hình thức mới lạ, đặc sắc, giới thiệu về thân thế, sự nghiệp cũng như quá trình giác ngộ của Phật hoàng Trần Nhân Tông và sự hình thành, phát triển Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử trong đời sống tâm linh và Phật giáo Việt Nam; chia sẻ về vị thế của chùa Vĩnh Nghiêm trong Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Tiếp đó, là Lễ rước Mộc bản “Cư Trần lạc đạo phú” từ chùa Vĩnh Nghiêm huyện Yên Dũng lên chùa Thượng Tây Yên Tử, huyện Sơn Động. Lễ rước đã được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận có “Đoàn rước lễ lớn nhất Việt Nam”.
Đến Tây Yên Tử hiện nay, có thể cảm nhận được du lịch nơi đây đang từng ngày khởi sắc. Từ chốn thâm sơn cùng cốc xưa, nay cả bốn mùa đều có đông khách đến thăm, viếng, thưởng ngoạn cảnh đẹp với biết bao kỳ hoa dị thảo, cam, bưởi, vải thiều trĩu cành và hơn thế là tâm thái thanh nhàn dung dưỡng thiện lành. Kết quả này là nhờ tỉnh Bắc Giang đánh giá sát tiềm năng, lợi thế và đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho phát triển du lịch gắn với phát triển kinh tế-xã hội vùng Tây Yên Tử. Tỉnh đã huy động các nguồn vốn đầu tư hàng nghìn tỷ đồng để xây dựng, tu bổ đường sá, đền, chùa, các di tích lịch sử, văn hóa mà trọng tâm là kết nối với Khu du lịch tâm linh-sinh thái Tây Yên Tử (Sơn Động).
“Theo dấu chân Phật hoàng” giờ đây đã trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo. Du khách, phật tử đến cổ tự Vĩnh Nghiêm vãn cảnh, tìm hiểu bộ mộc bản độc nhất vô nhị được bảo quản hàng trăm năm qua đã trở thành Di sản tư liệu thế giới, rồi qua đền Suối Mỡ (Lục Nam), lên chùa Hạ, chùa Thượng, chùa Đồng, chiêm bái tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông trên đỉnh Yên Tử… Sản phẩm du lịch được gợi ý là con đường bộ hành hoằng dương Phật pháp của Phật hoàng Trần Nhân Tông đi qua các điểm chùa, tháp dọc sườn Tây Yên Tử. Đã có doanh nghiệp lữ hành tổ chức cho du khách thử nghiệm sản phẩm này và nhận được phản hồi tích cực.
Tuy sản phẩm du lịch đã có, nhưng để tạo sức hấp dẫn hơn nữa, Bắc Giang cần tiếp tục đầu tư giao thông kết nối, phục dựng những chùa, tháp đã hư hỏng, tạo thành một quần thể các công trình tôn giáo. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng của tỉnh nên phối hợp chặt chẽ với các nhà khoa học để nghiên cứu đầy đủ hơn về Phật hoàng, các vị Phật tổ cũng như những giá trị của thiền Trúc Lâm Yên Tử; chuyển những nghiên cứu đó thành những câu chuyện có sức hấp dẫn, lay động, đồng thời thúc đẩy truyền thông, quảng bá tạo sự lan tỏa mạnh mẽ hơn. Cùng đó là thực hiện đồng bộ các giải pháp đã được xác lập trong các nghị quyết, kế hoạch của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Giang về phát triển du lịch của tỉnh nói chung và vùng Tây Yên Tử nói riêng.
“Theo dấu chân Phật hoàng”, du khách, phật tử tưởng nhớ, tri ân vị Vua Anh hùng Trần Nhân Tông, nhà tư tưởng và văn hóa lớn, đồng thời là nhà tu hành giác ngộ đã để lại hệ thống tư tưởng đặc sắc về Phật giáo mang đậm bản sắc Việt Nam. Đó cũng là sự trải nghiệm độc đáo lên đỉnh non thiêng của lòng thiền tâm, thưởng ngoạn vẻ đẹp của giang sơn gấm vóc nghìn đời.
