Đồng chí Phan Đình Trạc, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo xây dựng Đề án chủ trì buổi tọa đàm.
Đây là tọa đàm đầu tiên trong kế hoạch tổ chức các cuộc tọa đàm chuyên sâu trong khuôn khổ Đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, nhằm tiếp tục trao đổi, thảo luận làm rõ những vấn đề mới, có tính đột phá hoặc còn ý kiến khác nhau trong Đề án, giúp Ban Chỉ đạo có thêm cơ sở khoa học và thực tiễn, thống nhất phương án khi đưa các nội dung này và dự thảo Nghị quyết để báo cáo xin ý kiến Bộ Chính trị và trình Ban Chấp hành Trung ương.
Phát biểu ý kiến định hướng thảo luận, đồng chí Phan Đình Trạc nêu rõ, để tọa đàm đạt được mục đích, yêu cầu, cần tập trung trao đổi sâu về một số nội dung quan trọng. Cụ thể:
Về trưng cầu dân ý về Hiến pháp: Khoản 4 Điều 120 Hiến pháp năm 2013 quy định “Việc trưng cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định”.
Trên thực tế, từ năm 2013 đến nay, chúng ta chưa tổ chức thực hiện quyền này do chưa có chủ trương sửa đổi Hiến pháp. Nay chúng ta đang tham mưu với Trung ương Chiếc lược thì vấn đề này được đặt ra nhằm đề cao chủ quyền nhân dân, khẳng định bản chất dân chủ của Nhà nước.
Bên cạnh đó, một số cơ quan, tổ chức tham gia xây dựng Đề án đã đề nghị nghiên cứu, thực hiện quyền phúc quyết Hiến pháp của nhân dân như tinh thần Hiến pháp năm 1946: Nhân dân có quyền phúc quyết Hiến pháp (Điều 21). Đây là quyền chính trị thiêng liêng và quan trọng của nhân dân trong Nhà nước dân chủ, thể hiện rõ nét bản chất dân chủ của Nhà nước. Như vậy, các ý kiến đặt ra 2 phương án về chủ quyền của nhân dân đối với việc xây dựng Hiến pháp: (1) Thực hiện quyền trưng cầu ý dân về Hiếp pháp như quy định của Hiến pháp năm 2013; (2) Bổ sung quyền phúc quyết Hiến pháp của nhân dân vào Hiến pháp. Cần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn, sự cần thiết, đề xuất phương án, thời gian thực hiện, điều kiện bảo đảm, tính khả thi, những tác động của phương án lựa chọn đối với thể chế chính trị, Nhà nước, xã hội và nhân dân...
Về cơ chế bảo vệ Hiến pháp: Thượng tôn Hiến pháp và pháp luật là một đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền. Khoản 2 Điều 119 Hiến pháp năm 2013 quy định “Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, các cơ quan khác của Nhà nước và toàn thể nhân dân có trách nhiệm bảo vệ Hiến pháp. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp do luật định”.
Cho đến nay, quy định này đã được thể chế hóa, cụ thể hóa trong các luật về tổ chức, bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế Nhà nước, các tổ chức chính trị-xã hội, luật dân sự, hình sự, hành chính... và cũng đã được thực hiện khá nghiêm túc. Tuy nhiên, qua tổng kết thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều bất cập trong quy định về cơ chế hữu hiệu để bảo vệ sự tôn nghiêm của Hiến pháp.
Đồng chí cho biết, tham khảo kinh nghiệm quốc tế và theo đề xuất của một số cơ quan, tổ chức, chuyên gia, nhà khoa học, có 4 phương án xây dựng thiết chế bảo vệ Hiến pháp: (1) Thành lập Hội đồng Hiến pháp; (2) Thành lập Tòa án Hiến pháp; (3) Giao Tòa án nhân dân tối cao thực hiện chức năng bảo vệ Hiến pháp; (4) Thành lập Ủy ban bảo vệ Hiến pháp của Quốc hội. Đề nghị các đại biểu cho biết ý kiến về các phương án nêu trên, quan điểm lựa chọn phương án nào, đồng thời làm rõ căn cứ lý luận, thực tiễn, giai đoạn thực hiện...
Về bảo đảm, bảo vệ quyền con người: Đây vừa là một đặc trưng, vừa là một giá trị của Nhà nước pháp quyền, trong đó, con người luôn gắn với quyền công dân và được tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ. Điều 3 Hiến pháp năm 2013 quy định “Nhà nước công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân”. Đây là vấn đề chính trị-pháp lý quan trọng mang tính toàn cầu, có ý nghĩa quan trọng đối với Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế sâu rộng, toàn diện. Do đó, xây dựng Đề án là dịp để cân nhắc, nghiên cứu và đề xuất thực thi cam kết.
Tham khảo kinh nghiệm quốc tế, có 3 hình thức tổ chức cơ quan nhân quyền: (1) Ủy ban Nhân quyền quốc gia trực thuộc Quốc hội hoặc Chính phủ; (2) Cơ quan Thanh tra của Quốc hội; (3) Cơ quan chuyên trách về một số vấn đề nhân quyền cụ thể do Chính phủ thành lập hoặc ủy quyền cho một cơ sở nghiên cứu về quyền con người. Đồng chí Phan Đình Trạc đề nghị các đại biểu phân tích sâu về nội dung này để Ban Chỉ đạo đưa vào Đề án cho phù hợp.
