Trong bối cảnh đó, nhằm góp phần hiện thực hóa đường lối đối ngoại của Đại hội XIII, Hội nghị Đối ngoại toàn quốc lần đầu trong lịch sử, Hội nghị Ngoại giao lần thứ 31 và Hội nghị Ngoại vụ lần thứ 20 đã nhìn lại chặng đường đã qua và nêu những định hướng cụ thể cho chặng đường sắp tới.
Tình hình thế giới, khu vực biến đổi nhanh chóng, phức tạp
Khác với trạng thái “ứng phó khủng hoảng” là chủ đạo của năm 2020, năm 2021, phần lớn các nước trên thế giới chuyển sang “thích ứng an toàn” với đại dịch. Tuy nhiên, thế giới sẽ còn phải đối phó với diễn biến và hệ lụy rất phức tạp của đại dịch Covid-19 trong những năm tới, các biện pháp ứng phó và thích ứng luôn cần được điều chỉnh cấp độ, linh hoạt theo diễn biến của tình hình. Mặc dù kinh tế thế giới về tổng thể đang trên đà phục hồi, có thể đạt mức tăng trưởng 5,9% năm 2021 và 4,9% năm 2022 nhưng không đồng đều và tiềm ẩn nhiều rủi ro, trong đó có diễn biến dịch bệnh và các đứt gãy trong cung ứng, sản xuất. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn tiếp tục gia tăng, tác động sâu rộng đến quan hệ quốc tế và trực tiếp nhất vào khu vực châu Á-Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu, an ninh nguồn nước, an ninh mạng, di cư… ngày càng gay gắt, cấp bách hơn.
Tuy nhiên, trong thách thức luôn có cơ hội đan xen. Nền kinh tế thế giới đang chứng kiến sự chuyển đổi mạnh mẽ chưa từng thấy với động lực chính từ đổi mới sáng tạo, xu thế phát triển xanh, sạch, bền vững, dựa trên các nền tảng số và các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Các nước đều điều chỉnh chiến lược và phương thức phát triển nhằm thích ứng với tình hình mới. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn; các nước dù cạnh tranh gay gắt nhưng đều chia sẻ nhận thức chung trong việc thúc đẩy hợp tác, củng cố các cơ chế đa phương và luật pháp quốc tế nhằm ứng phó các thách thức, rủi ro, đồng thời tích cực chuẩn bị cho thời kỳ phát triển mới.
Đối ngoại và hội nhập quốc tế đạt nhiều kết quả quan trọng
Trong bối cảnh thế giới rất phức tạp, đất nước gặp nhiều khó khăn, trong năm 2021, chúng ta đã nỗ lực cao độ trên tất cả các lĩnh vực. Công tác đối ngoại và ngành ngoại giao đã có những đóng góp quan trọng trong tổng thể các thành tựu chung của đất nước.
Nhiều biện pháp, hoạt động đối ngoại được triển khai chủ động, sáng tạo, rộng khắp tại các khu vực, trên tất cả các mảng song phương, đa phương, chính trị, hội nhập quốc tế, biên giới lãnh thổ, kinh tế, văn hóa, bảo hộ công dân, công tác về người Việt Nam ở nước ngoài, thông tin đối ngoại...
Thành quả quan trọng hàng đầu là mặc dù môi trường chiến lược có nhiều biến động, khó dự báo, chúng ta đã duy trì được môi trường hòa bình, ổn định, tạo điều kiện thuận lợi để thực hiện các mục tiêu phát triển. Trong lúc đại dịch Covid-19 hoành hành khắp nơi, ngành ngoại giao đã chủ động phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, các lực lượng, đi đầu triển khai ngoại giao vắc-xin, ngoại giao y tế, tranh thủ sự ủng hộ kịp thời của quốc tế và người Việt Nam ở nước ngoài, phục vụ phòng, chống hiệu quả và thích ứng an toàn với dịch bệnh. Đến nay, chúng ta đã vượt yêu cầu đề ra về lượng vắc-xin phục vụ chống dịch trong nước.
Chúng ta đã xử lý tốt quan hệ với các nước lớn, các nước láng giềng, các đối tác, thúc đẩy các mối quan hệ ngày càng đi vào chiều sâu, hiệu quả, tăng cường tin cậy chính trị, đan xen lợi ích. Điều này được thể hiện rõ nét qua việc chúng ta tái khởi động nhiều chuyến thăm và tiếp xúc cấp cao của lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Chúng ta đã kết hợp linh hoạt, hiệu quả các hình thức ngoại giao trực tuyến với các cuộc gặp trực tiếp để duy trì và thúc đẩy các mối quan hệ. Vượt qua nhiều rào cản, kim ngạch thương mại trong năm 2021 đã lập kỷ lục mới vượt mốc 600 tỷ USD.
Năm 2021 ghi thêm một dấu ấn đáng tự hào về ngoại giao đa phương khi Việt Nam hoàn thành xuất sắc trọng trách quốc tế là Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020-2021, để lại ấn tượng tốt đẹp với cộng đồng quốc tế, nhất là trong nỗ lực tham gia bảo vệ và gìn giữ hòa bình trên thế giới. Nhờ có cách tiếp cận đúng đắn, chúng ta đã cơ bản hoàn tất việc xây dựng đường biên giới trên bộ hòa bình, hữu nghị, kịp thời xử lý các vấn đề nảy sinh, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân vùng biên giới sinh sống, làm ăn, trao đổi với các nước láng giềng.
Cũng trong năm 2021, ngành ngoại giao đã chủ động điều phối, triển khai chiến dịch giải cứu công dân lớn nhất trong lịch sử, đưa hơn 200 nghìn người dân về nước trong dịch bệnh. Bên cạnh đó, đối ngoại đã góp phần quảng bá mạnh mẽ ra thế giới hình ảnh đất nước Việt Nam độc lập, tự chủ, đổi mới, năng động, sáng tạo, an toàn, an ninh, giàu bản sắc, là người bạn thủy chung, đối tác tin cậy của cộng đồng quốc tế.
Trong trạng thái bình thường mới, công tác đối ngoại của đất nước nói chung và ngành ngoại giao nói riêng đã hoàn thành tốt cả ba nhiệm vụ cơ bản là giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, thu hút nguồn lực phục vụ phát triển kinh tế-xã hội và nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam.
Có nhiều nhân tố quyết định đưa đến thành công: Đó là sự nhất quán trong thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, kiên trì về nguyên tắc, mục tiêu, đồng thời linh hoạt, sáng tạo về biện pháp, chủ động thích ứng với tình hình mới; sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng và quản lý thống nhất của Nhà nước, sự tham gia sâu sát, trực tiếp trong các hoạt động đối ngoại của các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước; sự phối hợp nhịp nhàng, ngày càng hiệu quả giữa đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước, đối ngoại nhân dân, giữa ngoại giao với quốc phòng, an ninh, các ngành, các cấp trong hệ thống chính trị và sự ủng hộ của nhân dân.
Đặc biệt, như đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ, sau 35 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, với cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế của đất nước chưa từng có. Quy mô và sức cạnh tranh của nền kinh tế được nâng lên, chính trị-xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được giữ vững, đối ngoại và hội nhập quốc tế ngày càng toàn diện, sâu rộng. Đó là cơ sở vững chắc để Việt Nam tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn nữa theo con đường đi lên chủ nghĩa xã hội và là điểm tựa để chúng ta tiếp tục vươn tới những thành công mới về đối ngoại trong giai đoạn tới.
Đối ngoại quyết tâm góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu của đất nước
Trong thời gian tới, công tác đối ngoại sẽ bám sát, thực hiện mục tiêu cao nhất là góp phần xứng đáng vào việc thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển từ nay đến năm 2045, đồng thời xử lý thách thức, tranh thủ cơ hội từ môi trường quốc tế nhiều biến động.
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã chỉ rõ nhiệm vụ “tiếp tục phát huy vai trò tiên phong của đối ngoại” trong việc “tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định”, “huy động các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước” và “nâng cao vị thế và uy tín của đất nước”. Hoạt động của Bộ Ngoại giao vì vậy sẽ ngày càng gắn kết, liên thông hơn nữa trong nỗ lực xây dựng nền ngoại giao hiện đại với ba trụ cột đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước, đối ngoại nhân dân, giữa các cơ quan trung ương và địa phương. Cụ thể, với những yêu cầu mới và căn cứ vào đặc điểm của tình hình, ngành ngoại giao sẽ triển khai các hướng công tác lớn trong năm 2022 như sau:
Một là, tiếp tục cùng các lực lượng đối ngoại đi tiên phong trong giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, bảo vệ đất nước và hóa giải các thách thức từ sớm, từ xa; đưa các mối quan hệ đối ngoại đi vào chiều sâu, hiệu quả phục vụ các mục tiêu an ninh và phát triển của đất nước; phát huy tối đa điểm tương đồng trên nguyên tắc giữ vững độc lập, tự chủ; kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, lợi ích quốc gia-dân tộc trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế, bình đẳng, hợp tác, cùng có lợi.
Hai là, tiếp tục tham gia công tác phòng, chống dịch và phục hồi kinh tế, đẩy mạnh ngoại giao kinh tế phục vụ phát triển, xem đây là nhiệm vụ trọng tâm, lấy người dân, doanh nghiệp và địa phương làm trung tâm phục vụ; tạo bước chuyển mạnh mẽ hơn trong hợp tác kinh tế, khoa học, công nghệ, y tế, giáo dục, lao động, giao lưu nhân dân với các đối tác. Chủ động kết nối đất nước với các xu thế mới như kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh phát huy các lợi thế và các khuôn khổ chính sách đã có, nhất là các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Tiếp tục phối hợp với các bộ, ngành mở rộng thị trường, thu hút đầu tư, nhất là các dự án chất lượng, công nghệ cao, tài chính xanh, góp phần tái cơ cấu nền kinh tế, nâng cao chất lượng tăng trưởng.
Ba là, tiếp tục đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030 với cách tiếp cận chủ động hơn trong việc tham gia vào quá trình định hình trật tự kinh tế và chính trị quốc tế mới. Tích cực đóng góp vào các nỗ lực xây dựng cộng đồng phát huy vai trò trung tâm của ASEAN, hướng tới tầm nhìn sau 2025, tăng cường tham gia trong khuôn khổ Liên hợp quốc, APEC…, các cơ chế tiểu vùng, nhất là Tiểu vùng Mê Công, gắn với các ưu tiên của ta như ứng phó dịch bệnh, thích ứng biến đổi khí hậu, thúc đẩy kết nối con người, hạ tầng, chính sách, bảo đảm và tham gia hiệu quả vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, khu vực.
Bốn là, triển khai mạnh mẽ công tác người Việt Nam ở nước ngoài theo tinh thần của Nghị quyết 36 và Kết luận 12 của Bộ Chính trị, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc. Triển khai công tác bảo hộ công dân kịp thời, hiệu quả. Triển khai Chiến lược Ngoại giao Văn hóa đến năm 2030, thúc đẩy công nhận các di sản, danh hiệu văn hóa vật thể và phi vật thể, khai thác hiệu quả hơn hợp tác trong lĩnh vực khoa học-công nghệ và giáo dục nhằm phục vụ nhiệm vụ đổi mới sáng tạo quốc gia. Triển khai hiệu quả công tác thông tin đối ngoại, tận dụng tốt hơn các nền tảng số và công cụ truyền thông mới.
Năm là, tăng cường nghiên cứu, dự báo, tham mưu chiến lược về đối ngoại, cả trên các vấn đề tác động trực tiếp, lâu dài đến an ninh, phát triển của đất nước cũng như các vấn đề cấp bách, trước mắt như phòng, chống dịch, phục hồi kinh tế…
Sáu là, để thực hiện tốt các nhiệm vụ trên, chúng ta cần tiếp tục đẩy mạnh xây dựng ngành ngoại giao chuyên nghiệp, hiện đại, đội ngũ cán bộ ngoại giao bản lĩnh chính trị vững vàng, trí tuệ, năng lực, tư duy sáng tạo, nhạy bén, có tinh thần chủ động tiến công, có khả năng làm việc hiệu quả trong môi trường quốc tế. Nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các kênh đối ngoại, phát huy vai trò điều phối của Bộ Ngoại giao nhằm bảo đảm nguyên tắc thống nhất quản lý, gia tăng tính bổ trợ, tạo thành sức mạnh tổng hợp về đối ngoại để hóa giải thách thức, tranh thủ cơ hội trong tình hình mới, góp phần hiệu quả vào việc thực hiện các mục tiêu chiến lược của đất nước.
Với đường lối đối ngoại đúng đắn của Đảng, với quyết tâm cao và sự hiệp đồng chặt chẽ của cả hệ thống chính trị, với sự hưởng ứng của nhân dân, công tác đối ngoại sẽ góp phần triển khai thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, thực hiện được các mục tiêu và khát vọng phát triển của đất nước.
