Bài 1: Tiềm năng lớn chưa được khai thác
Kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng, suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng carbon rừng (REDD+) là hướng đi mới để phát triển kinh tế lâm nghiệp của các địa phương có rừng trong giai đoạn hiện nay…
Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, đến nay, các bộ, ngành, địa phương có rừng đang đẩy mạnh các hoạt động liên quan nhằm xây dựng chính sách, quy định, hợp tác phát triển thị trường carbon rừng, góp phần quản lý, bảo vệ rừng hiệu quả, thúc đẩy kinh tế lâm nghiệp phát triển…
Tỉnh Tuyên Quang, hiện có gần 426.000ha rừng, trong đó: diện tích rừng tự nhiên 233.000ha; diện tích rừng trồng hơn 193.000ha. Tuyên Quang là tỉnh có diện tích rừng trồng được cấp chứng chỉ rừng FSC lớn nhất cả nước. Giá trị sản xuất lâm nghiệp tăng trưởng bình quân 7,5%/năm. Tuyên Quang cũng là tỉnh có tiềm năng rất lớn về thương mại carbon rừng từ REDD+.
Tỉnh ủy Tuyên Quang đã ban hành Nghị quyết 36NQ/TU phát triển lâm nghiệp bền vững giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050. Trong đó, nêu rõ phát triển lâm nghiệp bền vững dựa trên tiềm năng, lợi thế, kế thừa thành quả, kinh nghiệm của những năm vừa qua. Quản lý, bảo vệ chặt chẽ, phục hồi hiệu quả diện tích rừng tự nhiên; bảo tồn và phát huy giá trị về đa dạng sinh học của diện tích rừng tự nhiên, phục vụ nghiên cứu khoa học, phát triển du lịch, bảo vệ cảnh quan, môi trường sinh thái; đến năm 2025, đưa Tuyên Quang trở thành tỉnh điển hình về phát triển lâm nghiệp bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới và phát triển du lịch sinh thái.
Xây dựng và triển khai thực hiện kế hoạch hành động giảm phát thải khí nhà kính, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng carbon rừng trên địa bàn tỉnh để tham gia thị trường carbon trong nước và quốc tế.
Tỉnh cũng xác định, thực hiện được việc thương mại carbon trên địa bàn sẽ tạo thêm nguồn thu tiền bán tín chỉ carbon rừng giúp phát triển lâm nghiệp bền vững; góp phần chống biến đổi khí hậu, đưa mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
Năm 2022 tỉnh Tuyên Quang được Cục Lâm nghiệp đưa vào dự án hợp tác với Công ty Lâm nghiệp SK Hàn Quốc về giảm phát thải khí nhà kính nhằm quản lý rừng bền vững, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu 14 tỉnh trung du và miền núi phía bắc. Hiện nay Cục Lâm nghiệp đang xây dựng báo cáo khả thi dự án REDD+ của 14 tỉnh này.
Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Tuyên Quang Nguyễn Văn Việt cho biết, tỉnh đã có chủ trương xây dựng đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ giảm phát thải khí nhà kính thông qua nỗ lực hạn chế mất rừng, suy thoái rừng, quản lý bền vững tài nguyên rừng, bảo tồn và nâng cao trữ lượng carbon rừng. Đây là hướng đi mới trong phát triển kinh tế rừng của tỉnh. Đồng thời, đề xuất Thủ tướng đồng ý cho tỉnh được triển khai thực hiện thí điểm phát triển dự án tín chỉ carbon đối với rừng trồng trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang ngay trong năm 2023 và được tham gia triển khai thí điểm bán tín chỉ carbon tại thị trường carbon trong nước và quốc tế, sau khi tỉnh đăng ký và phát hành được tín chỉ.
Với độ che phủ hơn 60%, diện tích gần 500.000ha rừng, cũng như Tuyên Quang, tỉnh Quảng Nam có nhiều tiềm năng về carbon rừng. Năm 2019, tỉnh đã trình Thủ tướng Chính phủ cho phép xây dựng và thực hiện Đề án thí điểm với các mục tiêu và kết quả chuyển nhượng chứng chỉ carbon rừng cho công ty nước ngoài.
Theo đó, dự án tín chỉ carbon rừng từ REDD+ trong thời gian từ tháng 6/2022 đến 12/2026 được xây dựng theo tiêu chuẩn; năm 2022 bán 1,5 triệu tín chỉ của các năm 2018, 2019 và 2020; năm 2024 bán 2,5 triệu tín chỉ của các năm 2021, 2022, 2023; năm 2026 bán 2,1 triệu tín chỉ của các năm 2024, 2025. Tuy nhiên, Đề án triển khai chưa hiệu quả do thiếu các quy định về quy trình, thủ tục, trách nhiệm của các bên liên quan, cơ chế tài chính của một dự án kinh doanh tín chỉ carbon rừng ở từng giai đoạn.
Năm 2018, tỉnh Kon Tum đã triển khai Dự án REDD+ tại xã Hiếu, huyện Kon Plong, với mục tiêu chống mất rừng và suy thoái rừng trên diện tích khoảng 1.200ha, kết hợp trồng rừng hơn 100ha diện tích đất rừng bị suy thoái. Đây là một hợp phần của Dự án “Bảo vệ và quản lý tổng hợp các hệ sinh thái rừng thuộc các tỉnh Quảng Nam, Kon Tum và Gia Lai” (gọi tắt là dự án KfW10). Dự án được KfW10 hỗ trợ tài chính, đơn vị hỗ trợ kỹ thuật là Tổ chức Bảo tồn Động thực vật hoang dã quốc tế (FFI) có vai trò điều phối và thúc đẩy dự án, thay mặt cho cộng đồng thực hiện bán tín chỉ carbon.
Dự án được thiết kế theo tiêu chuẩn Plan Vivo. Hồ sơ dự án đã được Tổ chức Plan Vivo thẩm tra. Lượng carbon rừng được hấp thụ và lưu giữ tăng thêm từ các hoạt động can thiệp chống mất rừng được xác định là 5.217 tấn trong 30 năm, bình quân mỗi năm là 1.700 tấn CO2. Năm 2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Tổ chức Tăng cường tài chính lâm nghiệp (Emergent) là cơ quan ủy thác của Liên minh giảm phát thải thông qua tăng cường tài chính cho rừng (LEAF) đã ký Ý định thư (LOI) để chuyển nhượng 5,15 triệu tCO2e từ rừng của các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
Theo đó, hai bên sẽ tiếp tục đàm phán, xây dựng nội dung phù hợp. Tuy nhiên, đến nay các hoạt động đàm phán chưa được triển khai và thỏa thuận chưa được chuẩn bị. Cũng năm 2020, Thỏa thuận giảm phát thải vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) gồm các tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế giai đoạn 2018-2024 đã được ký giữa Việt Nam và Ngân hàng Thế giới (WB). Theo Thỏa thuận này, Việt Nam chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO2 giảm từ REDD+ cho WB đơn giá 5 USD/tấn CO2, với tổng giá trị là 51,5 triệu USD. Thỏa thuận ERPA được thực hiện đầy đủ chỉ khi Việt Nam ban hành quy định về cơ chế chuyển nhượng kết quả và cơ chế quản lý tài chính.
Ngày 28/12/2022, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 107/2022/NĐ-CP về thí điểm chuyển nhượng kết quả giảm phát thải và quản lý tài chính thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ. PGS,TS Nguyễn Bá Ngãi, Phó Chủ tịch Hội chủ rừng Việt Nam đánh giá, đây là một dự án mang lại hiệu quả kinh tế lớn cho các hộ dân đang quản lý, bảo vệ rừng.
Đến nay, phía WB đã chuyển cho Việt Nam 41 triệu USD, số tiền này sẽ được các địa phương bổ sung vào quỹ môi trường rừng chi trả cho những người trực tiếp làm rừng, góp phần nâng cao đời sống cho người dân, từ đó đẩy mạnh hơn ý thức bảo vệ và quản lý rừng bền vững. ERPA là thỏa thuận đánh dấu mốc đầu tiên về chuyển nhượng carbon rừng thành công ở Việt Nam.
Tiếp theo lộ trình chuyển nhượng tín chỉ carbon rừng, mới đây, Cục Lâm nghiệp và Tổ chức tăng cường tài chính lâm nghiệp (Emergent) đã đàm phán thực hiện thỏa thuận mua bán giảm phát thải từ rừng Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Theo đó, dự kiến trong giai đoạn 2022-2026, Việt Nam sẽ chuyển nhượng cho Emergent 5,15 triệu tấn CO2 với giá tối thiểu là 10 USD/tấn (tương đương 51,5 triệu USD, khoảng hơn 1.180 tỷ đồng). Thời gian tới khi thỏa thuận mua bán phát thải chính thức được các bên ký kết thì các chủ rừng ở khu vực nêu trên sẽ có thêm nguồn thu nhập đáng kể để cải thiện sinh kế cho người làm rừng và nguồn lực để tái đầu tư cho công tác bảo vệ, phát triển rừng.
Có thể thấy, tiềm năng thị trường và nhu cầu thương mại carbon rừng tại Việt Nam là khá lớn. Để thúc đẩy thị trường carbon rừng trên phạm vi trong nước và quốc tế, bắt buộc và tự nguyện, Việt Nam cần chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết nhằm tận dụng các cơ hội, góp phần đạt được mục tiêu Thỏa thuận Paris cũng như giúp Việt Nam tiếp cận với nguồn tài chính quốc tế góp phần nâng cao đời sống cho người dân thông qua nguồn thu từ dịch vụ môi trường rừng, đẩy mạnh công tác quản lý, bảo vệ rừng, nâng cao chất lượng rừng, thúc đẩy kinh tế lâm nghiệp phát triển ổn định, bền vững…
Chuyển nhượng tín chỉ carbon rừng hiện được thực hiện theo hai thị trường carbon bắt buộc và tự nguyện. Trong đó, thị trường carbon bắt buộc là thị trường được hình thành và điều tiết bởi các hệ thống giảm phát thải quốc tế, khu vực hoặc quốc gia để thực hiện giảm phát thải. Ngược lại, thị trường carbon tự nguyện vận hành dựa trên cam kết tự nguyện giữa các tổ chức, cá nhân và tuân theo các tiêu chuẩn, trong đó có các tiêu chuẩn carbon đặt ra được thị trường chấp nhận.
(Còn nữa)
