Tài nguyên cát lòng sông tỉnh Vĩnh Long chủ yếu tập trung ở các tuyến sông lớn như: sông Tiền, sông Hậu, sông Cổ Chiên và sông Pang Tra. Kết quả khảo sát của kỳ quy hoạch năm 2009 cho thấy tỉnh Vĩnh Long có 18 thân cát, tổng trữ lượng tài nguyên hơn 130 triệu m3; có khả năng khai thác với tổng công suất bình quân từ 4 triệu-6 triệu m3/năm.
Một đoạn sông ngắn trên dòng Cổ Chiên (một nhánh của sông Tiền) chảy qua địa phận tỉnh Vĩnh Long nhưng có rất nhiều mỏ cát được cấp phép. Ngoài những mỏ được khai thác hợp pháp thì vào ban đêm thỉnh thoảng lại có nhiều phương tiện bơm hút cát trộm hoạt động. Các đối tượng cũng lập “chốt” canh giữ lực lượng chức năng rất tinh vi. Để quản lý việc khai thác cát, UBND tỉnh Vĩnh Long đã thành lập nhiều đoàn, chốt lưu động tăng cường tại các điểm nóng, từng bước kéo giảm tình trạng khai thác cát trộm, giữ gìn ổn định an ninh trật tự ở địa phương.
Mới đây, Công an huyện Vũng Liêm đã làm việc và củng cố hồ sơ để xử lý hình sự đối với một trường hợp chưa đóng tiền phạt vi phạm hành chính về hành vi khai thác cát sông trái phép nhưng vẫn tái diễn. Trước đó, vào lúc 0 giờ ngày 5/9, qua công tác tuần tra đảm bảo an ninh trật tự địa bàn tuyến sông Cổ Chiên, Công an xã Quới Thiện kết hợp Đội cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế-ma túy Công an huyện Vũng Liêm phát hiện một ghe gỗ đang khai thác khoáng sản trái phép tại thủy phận ấp Rạch Sâu, xã Quới Thiện, huyện Vũng Liêm nên đã tiến hành bắt giữ.
Qua làm việc, hai người trên phương tiện vi phạm khai nhận là Nguyễn Văn Đi (43 tuổi, ngụ xã Thạnh Phú Đông, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre, là chủ phương tiện) và Trương Đình Vũ (51 tuổi, ngụ xã Tân Thiềng, huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre). Tại thời điểm lập biên bản, trên ghe gỗ đã hút được 9,1m3 cát... Trước đó, vào khoảng 22 giờ ngày 7/7, Công an huyện Vũng Liêm bắt quả tang Trương Đình Vũ đi trên ghe gỗ khai thác khoáng sản trái phép. Thời điểm kiểm tra, Vũ đã hút lên phương tiện 4m3 cát.
Theo Công an huyện Vũng Liêm, những năm qua, tình trạng khai thác cát trái phép diễn ra rầm rộ và tinh vi, mỗi năm phát hiện và xử lý hàng chục vụ. Tuy nhiên, từ khi có Nghị định số 36/2020/NĐ-CP xử lý hình sự đối với các trường hợp khai thác cát trái phép thì nạn hút cát trái phép trên địa bàn huyện giảm đáng kể. Từ đầu năm đến nay chỉ phát hiện vài trường hợp và đang củng cố hồ sơ xử lý hình sự một trường hợp tái phạm. Hối hận trước hành vi của mình, ông Trương Đình Vũ trần tình, do gia đình không ruộng đất sản xuất, trước đây làm nghề phụ hồ, nhưng giờ không còn đủ sức khỏe nên nghỉ. Gần đây, Vũ chuyển sang làm thuê hút trộm cát trên sông. Mỗi chuyến trộm cát trót lọt, được chủ trả công 100.000 đồng.
Dù biết khai thác cát trái phép là vi phạm pháp luật nhưng vì cuộc sống khó khăn nên Vũ làm liều. Thượng tá Hồ Văn Út Anh, Phó Trưởng Công an huyện Vũng Liêm cho biết, thời gian tới, lực lượng công an huyện tăng cường tuần tra, kiểm soát và xử lý quyết liệt nạn hút trộm cát sông nhằm răn đe và mạnh tay xử lý hình sự.
Trưởng phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Long Hồ Hồ Minh Dũng, thông tin: Trên hai tuyến sông Tiền và sông Cổ Chiên của huyện Long Hồ có 10 mỏ cát, trữ lượng gần 20 triệu m3 cát, chiếm tỷ lệ 14,24% trữ lượng cát toàn tỉnh, với chín tổ chức được cấp phép khai thác khoáng sản cát sông.
Tuy nhiên, trong thời gian qua việc khai thác cát lòng sông ở huyện vẫn chưa đạt hiệu quả cao do các đơn vị khai thác cát chưa chấp hành và thực hiện nghiêm túc quy trình khai thác mặc dù đã có luật khoáng sản cũng như văn bản dưới luật quy định khá cụ thể về quản lý tài nguyên cát sông. Vài năm gần đây, số lượng phương tiện bơm hút trái phép tăng cao và thực hiện ngày càng tinh vi, có hành vi ngăn chặn hoặc trốn chạy khi bị lực lượng chức năng phát hiện, được trang bị nhiều phương tiện tốc độ cao, ghe canh ở các tuyến nhánh sông ngày càng nhiều.
Trước tình trạng nêu trên, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Long Hồ đã tăng cường công tác kiểm tra, tuần tra ban đêm để gây áp lực đối với các phương tiện bơm hút cát trái phép, thực hiện vây bắt và xử lý vi phạm theo đúng quy định pháp luật để răn đe. Do đó tình trạng khai thác cát sông giảm đáng kể. Cụ thể năm 2019, qua kiểm tra, lực lượng chức năng huyện Long Hồ phát hiện 55 trường hợp bơm hút trái phép. Tổ công tác đã trình Chủ tịch UBND huyện ban hành quyết định xử phạt 55 cá nhân với số tiền 436 triệu đồng. Năm 2020, phát hiện 12 cá nhân bơm hút cát trái phép. Năm 2021 và chín tháng đầu năm 2022 chỉ phát hiện vài trường hợp vi phạm.
Theo các cơ quan chức năng tỉnh Vĩnh Long, qua công tác chỉ đạo, nắm tình hình địa bàn, xác định các điểm giáp ranh vẫn còn phương tiện khai thác cát sông không phép. Các đối tượng lợi dụng các địa bàn giáp ranh này để hoạt động bao gồm: Trên tuyến sông Tiền (khu vực thủy phận các xã An Bình, Đồng Phú, Bình Hòa Phước, huyện Long Hồ giáp với huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang; xã Bình Hòa Phước giáp với xã Phú Phụng, huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre); trên tuyến sông Cổ Chiên (khu vực xã Bình Hòa Phước, huyện Long Hồ giáp huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre).
UBND tỉnh Vĩnh Long cung cấp thông tin: kết quả điều chỉnh quy hoạch thăm dò, khai thác và sử dụng cát lòng sông giai đoạn 2016-2020, tầm nhìn đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh tổng tài nguyên cấp dự báo ước 125,24 triệu m3, là cơ sở cho công tác quản lý nhà nước về khoáng sản cát sông và là cơ sở cho các doanh nghiệp tham khảo, tham gia đầu tư thăm dò, khai thác theo quy định… Tính đến nay trên địa bàn tỉnh có 29 giấy phép khai thác cát còn hiệu lực, với tổng trữ lượng là 22,37 triệu m3, tổng công suất cho phép khai thác là 3,38 triệu m3/năm/29 giấy phép.
Trong chín tháng đầu năm 2022, UBND tỉnh đã chỉ đạo Công an tỉnh kiểm tra, phát hiện 30 vụ vi phạm khai thác khoáng sản (cát sông) không có giấy phép khai thác theo quy định, trong đó: đang xác minh, làm rõ bảy vụ, 11 đối tượng; đã xử lý 23 vụ, cụ thể: xử lý 18 vụ, 38 đối tượng với số tiền 4,77 tỷ đồng; tịch thu 109,9 m3 cát sông đã khai thác, hai ghe gỗ, hai hệ thống bơm hút, ba phương tiện khai thác quy đổi bằng tiền, nộp ngân sách; buộc bơm trả lại lòng sông 26,65m3; chuyển Công an huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, Công an huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre giải quyết 3 vụ, 6 đối tượng và chuyển Cơ quan Cảnh sát điều tra tỉnh hai vụ có dấu hiệu tội phạm.
Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long Lữ Quang Ngời cho biết: Để thực hiện tốt công tác quản lý hoạt động khai thác khoáng sản, UBND tỉnh đã ký quy chế phối hợp trong công tác quản lý thanh tra, kiểm tra khoáng sản cát sông với các tỉnh giáp ranh gồm: Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cần Thơ, Đồng Tháp, Hậu Giang; đã ban hành Chỉ thị số 10/CT-UBND, ngày 13/6/2017 về việc tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, xử lý vi phạm trong hoạt động khai thác cát sông trên địa bàn tỉnh; trong đó quy định trách nhiệm cụ thể từng sở, ban, ngành tỉnh và địa phương.
Tỉnh đã thành lập Ban chỉ đạo và tổ giúp việc quản lý hoạt động khai thác cát sông tại Quyết định số 263/QĐ-UBND, ngày 28/1/2021, trong đó: Phó Chủ tịch UBND tỉnh làm Trưởng ban, Phó Giám đốc Công an tỉnh là Phó Trưởng ban Thường trực, Phòng Cảnh sát môi trường làm Tổ trưởng Tổ giúp việc thực hiện nắm bắt tin báo của quần chúng nhân dân phản ánh vi phạm khai thác cát, bơm hút trái phép vào ban đêm. Nhìn chung, từ khi thành lập Ban Chỉ đạo kiểm tra khai thác cát sông, tình trạng khai thác cát trái phép đã giảm đáng kể so với trước.
