Trong kháng chiến chống Pháp, Hoài Ân là nơi đóng cơ quan của Liên Khu ủy V và Ủy ban Kháng chiến hành chính Nam Trung Bộ, là hậu cứ vững chắc của phong trào kháng chiến của Đông Bắc Gia Lai-Kon Tum. Trong kháng chiến chống Mỹ, Hoài Ân được ví như “chảo lửa” của chiến trường trọng điểm Khu V, căn cứ địa vững chắc của tỉnh Bình Định; đặc biệt là nơi thành lập và trưởng thành của Sư đoàn 3 Sao Vàng anh hùng với nhiều chiến công oanh liệt.
Đêm 26, rạng sáng 27/12/1966, Trung đoàn 22/Sư đoàn 3 Sao Vàng cùng với quân, dân huyện Hoài Ân tổ chức tập kích cứ điểm Đồi Xuân Sơn. Quân ta đã tiêu diệt hoàn toàn hai tiểu đoàn và một trung đội công binh, phá hủy 4 trực thăng, 11 khẩu pháo 105mm và 155mm, hai khẩu cối 81mm, thu được hơn 50 khẩu súng, nhiều điện đài vô tuyến và các thiết bị quân sự khác. Tuy nhiên, trong trận đánh này, nhiều cán bộ, chiến sĩ của Trung đoàn 22 đã anh dũng hy sinh.
Nhiều năm qua, các cấp, các ngành của tỉnh Bình Định đã có nhiều cố gắng trong việc tìm kiếm, quy tập mộ liệt sĩ nói chung và các Anh hùng liệt sĩ Sư đoàn 3 Sao vàng nói riêng. Từ các nguồn thông tin thu thập được, cựu chiến binh Đặng Hà Thụy (thị xã Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định) đã kết nối được nhiều cựu chiến Binh Mỹ và nắm được thông tin về các ngôi mộ tập thể tại đồi Xuân Sơn.
Từ tháng 3/2022, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Bình Định đã khai quật và xác định được danh tính 60 liệt sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn. Tháng 4/2022 Tỉnh ủy, UBND tỉnh Bình Định đã tổ chức lễ truy điệu và an táng hài cốt các Anh hùng liệt sĩ đã hy sinh tại trận đánh Đồi Xuân Sơn.
 |
Các đồng chí lãnh đạo tặng quà cho gia đình chính sách, thân nhân Anh hùng liệt sĩ. |
Công trình Bia di tích và mộ tập thể liệt sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định do UBND huyện Hoài Ân làm chủ đầu tư với tổng vốn hơn 14,7 tỷ đồng. Đến nay, công trình đã hoàn thành gồm 2 hạng mục: Mộ tập thể liệt sĩ, tu bổ nghĩa trang liệt sĩ thị trấn Tăng Bạt Hổ và Khu tưởng niệm chiến sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn.
Hạng mục mộ tập thể các liệt sĩ và tu bổ nghĩa trang liệt sĩ thị trấn Tăng Bạt Hổ gồm: Xây dựng 1 mộ tập thể dài 7,5m, rộng 3,5m; 1 bia tưởng niệm dài 7,5m, rộng 3,5m với tổng diện tích trên 926m2; đồng thời tu sửa tường rào cổng ngõ và khuôn viên trước nghĩa trang.
Hạng mục Khu tưởng niệm Đồi Xuân Sơn tại xã Ân Hữu, huyện Hoài Ân được xây dựng trên khu đất 18.260m2; nhà bia với diện tích 58,9m2; hố khai quật; sân, bãi đỗ xe, cây xanh; hệ thống điện chiếu sáng; khu vệ sinh; tường rào cổng ngõ; hệ thống rãnh thu nước.
Theo ông Nguyễn Hữu Khúc, Chủ tịch UBND huyện Hoài Ân, việc đầu tư xây dựng hoàn thành công trình xây dựng Bia di tích và mộ tập thể các liệt sĩ hy sinh tại đồi Xuân Sơn thể hiện lòng biết ơn và ghi nhớ công lao to lớn của các Anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì nền độc lập nước nhà; đáp ứng mong mỏi và nguyện vọng của người thân, đồng đội các Anh hùng liệt sĩ đồng thời, để tỏ lòng thành kính, tri ân và giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần yêu nước cho các thế hệ mai sau.
 |
Ông Phạm Anh Tuấn - Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định phát biểu tại buổi lễ. |
Phát biểu tại buổi lễ, ông Phạm Anh Tuấn - Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định yêu cầu huyện Hoài Ân: “Tiếp tục tìm kiếm, quy tập hài cốt các anh hùng liệt sĩ của sư đoàn. Đề xuất và triển khai các hạng mục còn lại của khu tưởng niệm tại đồi Xuân Sơn. Xây dựng hoàn thiện quy chế quản lý và hoạt động. Đặc biệt là có sự gắn kết với các di tích lịch sử khác của địa phương, nhằm tạo thành những “địa chỉ đỏ” để cán bộ, nhân dân và các thế hệ mai sau đến thăm viếng, tìm hiểu lịch sử cách mạng và tưởng nhớ các Anh hùng liệt sĩ”.
