Cuộc đua 10 năm để cứu lấy Trái đất

Tim Christophersen, Điều phối viên Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) của Thập kỷ Liên hợp quốc nhận xét: “Việc khởi động sáng kiến Thập kỷ Liên hợp quốc đã mở ra một phong trào toàn cầu nhằm phục hồi Trái đất. Thách thức lớn nhất hiện nay là biến các cam kết của các chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân thành hành động trên thực tế”.

“Một thập kỷ có vẻ là một khoảng thời gian dài, nhưng chúng ta thực sự đang phải chạy nước rút để cứu lấy hành tinh này”, ông Christophersen nói thêm. “Chương trình Thế hệ trẻ Phục hồi thiên nhiên (Generation Restoration) đã cất cánh và cần có sự hỗ trợ mạnh mẽ và nhất quán để đạt được mục tiêu chung của chúng ta: một hành tinh nơi mà con người sống hòa thuận với thiên nhiên”.

Dưới đây là một số dấu ấn trong 6 tháng đầu tiên triển khai chiến dịch thay đổi mối quan hệ của loài người với thế giới tự nhiên.

Một tầm nhìn được vạch ra

Trái đất cần sự giúp đỡ. Tình trạng khẩn cấp về khí hậu, suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và ô nhiễm chết người đang đe dọa hủy diệt thiên nhiên và xóa bỏ hàng triệu loài. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, sự suy thoái này không phải là không thể tránh khỏi. Loài người có sức mạnh và kiến thức để đảo ngược tác hại và khôi phục đất đai và đại dương-nếu hành động ngay bây giờ. Đây là lý do tại sao Liên hợp quốc tuyên bố Thập kỷ khôi phục hệ sinh thái.

Theo đó, đến năm 2030, thế giới phải giảm gần một nửa lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính thì mới có thể ngăn chặn được hậu quả thảm khốc của biến đổi khí hậu. Cần có những tiến bộ to lớn để hiện thực hóa các Mục tiêu Phát triển bền vững (SDGs), từ xóa đói giảm nghèo, đối phó dịch bệnh đến bảo vệ đa dạng sinh học.

“Các hệ sinh thái khỏe mạnh là yếu tố quan trọng để đạt được các mục tiêu về khí hậu và phát triển của chúng ta”, ông Christophersen cho biết, đồng thời nhấn mạnh việc khôi phục cần đi đôi với nỗ lực khử carbon nền kinh tế.

Một phong trào được phát động

Kể từ khi ra mắt, Generation Restoration-Chương trình Thế hệ trẻ hỗ trợ nỗ lực phục hồi hệ sinh thái toàn cầu đã thu hút sự hưởng ứng và tham gia của hàng triệu người thông qua nhiều kênh khác nhau, bao gồm các buổi hòa nhạc, buổi biểu diễn, dự án và các chiến dịch truyền thông xã hội. Giới trẻ-những người sẽ mất nhiều thứ nhất từ một hành tinh bị suy thoái-đang đứng ra gánh vác trách nhiệm, khi mà hơn một nửa số khán giả sử dụng các công cụ trực tuyến của “Thập kỷ Liên hợp quốc” có độ tuổi dưới 35.

“Thập kỷ của Liên hợp quốc về khôi phục hệ sinh thái (2021-2030) rõ ràng đã chạm tới một vấn đề rất cấp thiết hiện nay. Nó kêu gọi không gì khác ngoài ngăn chặn, giảm thiểu và đảo ngược sự suy thoái đất đai và các đại dương. Cách mà thông điệp này tạo sự cộng hưởng đã cho thấy niềm tin vững chắc trên khắp các châu lục và tất cả các thành phần xã hội rằng nhân loại phải thay đổi cách thức của mình và xây dựng lại thiên nhiên”, ông Christophersen nhận xét.

Quan hệ đối tác được xây dựng

Cùng với việc ra mắt Generation Restoration, Thập kỷ Liên hợp quốc đang khai thác kiến thức và năng lực của nhiều tổ chức đối tác. Với sự lãnh đạo của UNEP và Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), Thập kỷ Liên hợp quốc đã ký kết với hơn 90 đối tác đến từ đại gia đình Liên hợp quốc, các chính phủ, doanh nghiệp, ngân hàng phát triển, các tổ chức phi chính phủ, các nhóm xã hội dân sự và các sáng kiến bền vững cấp cơ sở. Các đối tác này đang có kế hoạch mở rộng quy mô các dự án phục hồi trong những năm tới.

Nhiều cam kết được đưa ra

Ngay cả khi đang phải dồn sức cho cuộc chiến chống Covid-19, các chính phủ vẫn duy trì hoặc tăng cường cam kết phục hồi các hệ sinh thái bị suy thoái. Tính chung, các nước trên thế giới đã cam kết khôi phục gần 1 tỷ ha đất. Tại Hội nghị Khí hậu Liên hợp quốc năm 2021 (COP26) ở Glasgow, Scotland (Vương quốc Anh), hơn 140 quốc gia đã cam kết chấm dứt nạn phá rừng vào năm 2030. Ở châu Âu, các nhà chức trách cũng đang xúc tiến các mục tiêu phục hồi thiên nhiên có giá trị ràng buộc pháp lý trên toàn khối Liên minh châu Âu (EU). Ngoài ra, hàng chục quốc gia đã tham gia hưởng ứng lời kêu gọi cam kết toàn cầu bảo vệ ít nhất 30% diện tích đất liền và biển vào năm 2030.

Các tổ chức đa phương, như Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF); các tổ chức từ thiện, như Quỹ Trái đất Bezos; và các doanh nghiệp, như nhà cung cấp năng lượng E.ON và thương hiệu làm đẹp Dove, cũng đã đưa ra những cam kết quan trọng đối với các sáng kiến như phục hồi rừng ở Sumatra và “Bức tường xanh vĩ đại” (Great Green Wall) xuyên qua khu vực Sahel-hướng tới khôi phục 100 triệu ha đất giữa Senegal ở hướng tây và Djibouti ở hướng đông, tạo ra hàng cây rộng 15km và dài hơn 8.000km.

Tuy nhiên, theo ông Christophersen, hiện có tương đối ít thông tin về tiến độ thực hiện các cam kết cũng như chất lượng của quá trình thực hiện.

“Thật tuyệt vời khi chứng kiến sự nhiệt huyết đối với phục hồi hệ sinh thái. Trong những năm tới đây, các nỗ lực giám sát và kiểm soát chất lượng toàn cầu phải được cải thiện để bảo đảm rằng các cam kết được tuân thủ và việc khôi phục được thực hiện hiệu quả”, ông cho hay.

Các hệ sinh thái thu hút sự quan tâm

Cũng như rừng, đất nông nghiệp, sông và hồ, Thập kỷ Liên hợp quốc đang nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động vì một loạt các hệ sinh thái và cảnh quan mà lợi ích mà chúng mang lại cho con người và hành tinh còn ít được biết đến. Những hệ sinh thái này bao gồm các vùng đất than bùn, núi, đồng cỏ và đại dương.

Thập kỷ của Liên hợp quốc sẽ giúp bảo vệ các khu vực ven biển bằng cách hồi sinh các thảm cỏ biển và rừng ngập mặn bảo vệ cuộc sống và sinh kế của các cộng đồng ven biển. Thí dụ, ở Vương quốc Anh, Dự án Seagrass (Cỏ biển) đã đi tiên phong trong các kỹ thuật phục hồi thành công thảm cỏ biển và đang mở rộng quy mô dự án của mình ngoài khơi bờ biển xứ Wales.

Trên dãy núi Andes, một dự án cộng đồng đang được triển khai tại 6 quốc gia, hướng tới mở rộng quy mô bảo vệ và phục hồi 1 triệu ha rừng nhiệt đới cung cấp nước cho Amazon. Các cộng đồng bản địa là lực lượng đi đầu trong triển khai sáng kiến Acción Andina-một đối tác trong Thập kỷ Liên hợp quốc.

Một chương trình hợp tác đã được thiết lập giữa Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN) và Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF) nhằm khôi phục các vùng đồng cỏ bị suy thoái ở Tây Á. Bắt đầu với việc tái lập quản lý đồng cỏ theo cách truyền thống ở Ai Cập và Jordan, dự án đã góp phần đảo ngược xói mòn đất và tái tạo thảm thực vật bản địa.

Đất than bùn chỉ chiếm 3% diện tích trái đất, nhưng lưu trữ tới 30% lượng carbon trên cạn. Hệ sinh thái thường bị đánh giá thấp này đã nhận được cú huých tại hội nghị COP26 hồi tháng 11 vừa qua. Đáng chú ý, chính phủ Scotland đã cam kết đầu tư hơn 250 triệu bảng Anh để khôi phục 250 nghìn ha đất than bùn bị suy thoái vào năm 2030.

Hướng dẫn khoa học được thiết lập

Các chuyên gia cho biết, không cách nào có thể phục hồi nhanh chóng các hệ sinh thái của Trái đất. Việc khôi phục hành tinh đòi hỏi một nỗ lực rất lớn từ nhiều tác nhân trong những hoàn cảnh vô cùng khác nhau và ở quy mô khác nhau, từ những khu vườn gia đình và công viên địa phương đến lưu vực sông và các khu bảo tồn xuyên biên giới.

Bên cạnh đó, công tác phục hồi đòi hỏi phải có quy hoạch, nguồn lực và sự kiên nhẫn, và thành công không hề được bảo đảm. Để tối đa hóa tác động của Thập kỷ Liên hợp quốc, các đối tác chuyên gia của sáng kiến này đã đưa ra những nguyên tắc rõ ràng, kèm theo đó là một loạt các hướng dẫn, sổ tay và bộ công cụ.

Hy vọng được thắp sáng

Nhìn lại năm 2021, ông Christophersen tổng kết: “Thập kỷ Liên hợp quốc đã có sự khởi đầu mạnh mẽ, với hàng triệu người tham gia cùng một khuôn khổ vững chắc được thiết lập. Tuy nhiên, nỗ lực 10 năm này sẽ chỉ hiện thực hóa tiềm năng to lớn của việc phục hồi hệ sinh thái vì khí hậu, đa dạng sinh học và con người nếu như các cam kết được tài trợ đầy đủ và thực hiện một cách hiệu quả”.