NGÔI ĐÌNH ĐỘC ĐÁO
Khi lưu dân từ ngoài trung, ngoài bắc vào miền nam lập nghiệp, xây dựng nên Sài Gòn - Gia Định (TP Hồ Chí Minh ngày nay) đã mang theo nét văn hóa đặc trưng của người Việt phía bắc. Những nét văn hóa riêng ấy đã giúp người ta nhận diện được thôn làng người Việt so với các khu dân cư của người Hoa, người Chăm, người Khơ-me. Một trong những điểm nhấn quan trọng nhất chính là đình làng.
Do việc di chuyển theo những con nước, vùng đất mới bồi lở nhiều, làng xóm không ổn định, nên không phải làng Việt nào cũng dựng được đình. Những đình cổ còn giữ lại được nguyên vẹn lại càng hiếm. Bởi vậy, cảm xúc thật khó tả khi người ta nhìn thấy ngay bên sông Sài Gòn, bên cạnh bến phà Thủ Thiêm lịch sử đã dừng hoạt động ấy, vẫn còn uy nghi một ngôi đình cổ rêu phong. Đình An Khánh có diện tích khoảng 787m2, kiến trúc đời Nguyễn điển hình rất tao nhã. Gạch ngói, cấu kiện, các đồ linh khí trong đình thảy đều nguyên vẹn và ngăn nắp. Chỉ khác xưa là giờ đây đình An Khánh năm trơ trọi giữa mênh mông gạch vụn đổ nát bởi nhân dân trong phường đã nhận tiền đền bù đi mua nhà nơi khác cả rồi. Ngay sau đình, cách hơn trăm mét, có mấy máy khoan địa chất đang hoạt động cật lực, chuẩn bị cho việc xây dựng những công trình lớn. Mặc dù đã chuyển đi nơi ở mới, nhưng nhân dân vẫn nhớ ngôi đình.
Ông Thọ hiện là thủ từ đời thứ 5. Ông đang trèo lên cột điện để sửa lại đường dây. Dân cư chuyển đi, nên mọi cơ sở vật chất trong vùng đều xuống cấp cả. Ông dẫn tôi vào trong đình. Tôi ngạc nhiên thấy ngôi đình vẫn giữ được vẻ cổ xưa, với những hàng cột vững chãi, đôi ngựa uy nghi, những linh khí oai phong.
Đình thờ thành hoàng là Hà Quãng Thống sư một vị tướng dũng mãnh. Trong đình còn giữ lại sắc phong. Năm 1852 triều Nguyễn có sắc phong cho thần Thành Hoàng là Quãng hậu chánh trực hữu thiện đôn trung để nhân dân phụng thờ, “do thần đã giúp nước, che chở nhân dân nhiều năm linh ứng”. Tiếc rằng vì dân cư đã chuyển đi khắp nơi, việc chăm sóc ngôi đình có phần không được chu đáo như xưa nên mái thủng, mưa dột, chúng tôi đi trong đình mà dẫm phải những vũng nước to.
Ông thủ từ dẫn tôi ra sau đình. Ngôi đình cổ vô cùng quý hiếm bên kia sông Sài Gòn này còn có khu vực lăng thần với phần mộ của Trần Thống Quân và phu nhân. Rất hiếm đình làng trong nam ngoài bắc còn có được cả lăng mộ của Thành Hoàng như ở đình An Khánh. Ngôi mộ của các vị thành hoàng phơi mình dưới ánh nắng chiều và bóng dáng cô lẻ của người thủ từ trung thành vẫn ngày đêm canh giữ.
TẤM LÒNG DÂN
Người dân đã giải tỏa đi nơi khác, mà tấm lòng vẫn hướng về đình An Khánh. Các cụ bảo tôi: “Hằng năm đình vẫn làm lễ cầu an, cầu mùa, nhớ ơn thành hoàng và các tiên hiền hậu hiền khai phá vùng đất này”. Lễ, cỗ được dọn bày ngoài sân, giữa khung cảnh tiêu điều của vùng đất giờ không còn người ở.
Ông Thọ bảo: “Ban giải tỏa mặt bằng Thủ Thiêm đã ra quyết định giải tỏa đình An Khánh, chỉ bồi thường 380 triệu đồng tiền kiến trúc. Do không đền bù đất đai nên chúng tôi không biết dời đình đi đâu. Nhân ngày hội đình, nhân dân tụ hội rất đông, bèn quyết định đưa lên thành phố tấm sắc phong. Thế là thành phố rút lại lệnh giải tỏa đình An Khánh”. Các cụ nói: “Nếu nhà nước đền bù, chúng tôi sẽ di dời đình đến khu vực nào đó trong quận 2 này. Nhưng ý nghĩa hơn cả là thành phố nên bảo tồn, giữ nguyên đình Thủ Thiêm ở vị trí lịch sử hiện nay, làm nơi du lịch, tham quan, sinh hoạt tâm linh, tưởng nhớ về tổ tiên đi khai canh lập đất Sài Gòn, sau khi khu đô thị mới đi vào hoạt động sẽ mở mang thêm càng quy mô hơn nữa”.
Các cụ trầm ngâm: “Cái đình mấy trăm năm, đẹp như viên ngọc, ai nỡ lòng nào đập nát ra, xóa bỏ hết tất cả! Dân chúng tôi vẫn kéo về thăm đình thường xuyên. Câu đầu tiên các cụ hỏi là: Liệu đình An Khánh của mình có bị giải tỏa không?”.
CỦA TIN CÒN MỘT CHÚT NÀY
Ông Thọ thông báo với bà con dân làng: “Thành phố đã thu hồi lệnh giải tỏa rồi. Còn bước kế tiếp như thế nào? bảo tồn hay di dời đến địa điểm khác ra sao, bà con phải chờ thêm thời gian nữa”. Ông Thọ cũng cho biết, ngành văn hóa đã về nghiên cứu hiện trạng của đình An Khánh, muốn đưa ra giải pháp sớm cho đình. Ông đưa ra văn bản ban hành ngày 14-5-2012 của Ban Quản lý xây dựng trung tâm triển lãm quy hoạch TP Hồ Chí Minh cho tôi xem. Công văn khẩn viết: “Sau khi Ban quý tế đình thần có báo cáo với UBND quận 2 và Ban giải phóng mặt bằng về việc Đình Thần đã được sắc phong vào năm 1852, Ban giải phóng mặt bằng quận 2 đã rút lại quyết định bồi thường (3/2011) và đến nay chưa có phương án thực hiện tiếp theo”.
Ông Thọ dãi bày với tôi: “Nguyện vọng của nhân dân là khu đô thị mới mọc lên thì đình An Khánh không những không bị phá mà còn được quan tâm mở rộng, tôn tạo, để tô thêm vẻ đẹp cho khu đô thị, kết nối giữa hiện đại với truyền thống vẻ vang”.
