Những cánh chim báo tin vui
Năm 2022 chậm rãi đi đến những tờ lịch cuối cùng, báo giới đồng loạt vui mừng đưa tin, bộ phim tài liệu mang phong cách điện ảnh trực tiếp với thời lượng gần 100 phút của nữ đạo diễn Hà Lệ Diễm đã lọt vào Top 15 tác phẩm tranh giải Oscar lần thứ 95, trong hạng mục Phim tài liệu dài. Là tác phẩm điện ảnh Việt Nam đầu tiên góp mặt vào danh sách rút gọn tại sân chơi tầm vóc toàn cầu này, Những đứa trẻ trong sương đủ điều kiện tham dự giải thưởng của Viện Hàn lâm khoa học và điện ảnh Mỹ (AMPAS) sau khi được Liên hoan phim (LHP) tài liệu quốc tế Tel Aviv - một trong những con dấu bảo chứng cho giải Oscar (Docaviv 2022) xướng tên ở hạng mục Phim quốc tế xuất sắc (Best International Film Award). Ở những lần "mang chuông đi đấm xứ người" trước đó, Những đứa trẻ trong sương cũng mang lại cho cô gái người Tày hàng loạt giải thưởng danh giá (như giải Đạo diễn xuất sắc tại LHP tài liệu quốc tế Amsterdam-IDFA 2022, giải thưởng lớn cho Phim tài liệu dài tại LHP quốc tế giáo dục Pháp-FIFE 2022...).
Vài ngày sau, đoàn làm phim Đêm tối rực rỡ cũng vui mừng thông báo tin vui, khi tác phẩm khai thác vấn nạn bạo hành gia đình này đã được chính thức ghi danh tranh giải Quả cầu Vàng lần thứ 80 (Golden Globe 2023) ở hạng mục Phim nói tiếng nước ngoài xuất sắc nhất. Được dư luận trong nước đánh giá rất cao, không nằm ngoài dự đoán, phim đã "thống trị" giải thưởng Cánh diều năm nay ở 5 hạng mục: Phim truyện, biên kịch, diễn viên nữ chính, diễn viên nam phụ, quay phim xuất sắc nhất.
Tái xuất sau 10 năm vắng bóng, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên thu hút sự chú ý đặc biệt của công chúng, khi Tro tàn rực rỡ - tác phẩm vừa ra mắt của ông ngay lập tức lọt vào Top 15 phim tranh tài ở hạng mục Main Section của LHP quốc tế Tokyo và sau đó đăng quang ngôi vị cao nhất - giải Khinh khí cầu Vàng tại LHP Ba châu lục Nantes (Pháp). Người yêu điện ảnh không ngạc nhiên, bởi dự án làm phim dựa trên "hai áng văn chương về những tâm hồn cô đơn khao khát tình yêu" của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư đã từng đoạt giải thưởng xuất sắc nhất ở hạng mục Chợ Dự án châu Á (Asian Project Market) của LHP quốc tế Busan 2017.
 |
Cảnh trong phim Những đứa trẻ trong sương. |
Trở lại với khán giả Thủ đô sau gần ba năm đại dịch hoành hành, LHP quốc tế Hà Nội lần thứ VI (HANIFF 2022) đã gọi tên Khu rừng của Páo của đạo diễn Nguyễn Phạm Thành Đạt ở hạng mục Phim ngắn xuất sắc nhất trong đêm bế mạc. Ở bước chạy đà đầu tiên, đây cũng là "nhà vô địch" trong cuộc thi Việt Nam của tôi do nền tảng phim trực tuyến Netflix phát động. Cũng trong khuôn khổ sân chơi đang dần định vị thương hiệu quốc tế này, Chợ Dự án phim HANIFF đã trao giải Nhất cho câu chuyện về vùng đất xa xôi, thấm đẫm văn hóa dân tộc H’Mông của đạo diễn Đỗ Thanh Sơn. Thành công của gương mặt trẻ này đã giúp HANIFF định vị thương hiệu "vườn ươm những tài năng điện ảnh tương lai", khi những tiếng nói mới lạ, khác biệt và đậm dấu ấn cá nhân của người trẻ được lắng nghe, được ghi nhận.
Nốt nhạc vui cuối cùng của năm 2022 xin được dành cho bộ phim hoạt hình Giấc mơ gỏi cuốn. Hai năm dốc sức cho vỏn vẹn 9 phút thời lượng, với kinh phí sản xuất khiêm tốn 9 nghìn bảng Anh, tác phẩm sử dụng kỹ thuật hoạt hình tĩnh vật (stop emotion) của nữ đạo diễn trẻ Mai Vũ đã lọt vào vòng tranh giải La Cinef của LHP quốc tế Cannes 2022 và vinh dự nhận giải Light on Women Award 2022 - giải thưởng khuyến khích các nữ đạo diễn phim ngắn trẻ theo đuổi khát vọng sáng tạo của riêng mình. Khát khao đưa phim hoạt hình Việt vươn tầm quốc tế của nữ nghệ sĩ đã chạm tới thành công bước đầu, khi tinh hoa ẩm thực cùng khoảng cách thế hệ gia đình trong văn hóa Việt được chuyển tải bằng góc nhìn trẻ trung, mới mẻ nhưng không kém phần sâu sắc và thấm đẫm chất nhân văn.
Trong bức tranh phim ảnh 2022 ẩn chứa nhiều mảng màu u ám, khi danh sách "thảm họa điện ảnh" cùng những dự án "chết lâm sàng" chỉ sau ít ngày ra rạp cứ liên tục được nối dài, nhờ những cái tên kể trên - như một cách chơi chữ thú vị - từ "đêm tối" cùng "tro tàn" đã lóe lên những ánh sáng "rực rỡ"!
"Ði đến tận cùng cái của ta, sẽ gặp nhân loại"
Đó là câu nói nổi tiếng luôn được đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh trích dẫn, khi đề cập tới sức lan tỏa mạnh mẽ của những bộ phim biết tìm về, khai thác và soi chiếu dưới góc nhìn độc đáo những giá trị nguồn cội, những lát cắt tâm hồn Việt cùng những vỉa tầng văn hóa chất chồng mà cha ông bao đời dày công xây đắp.
Không gì có thể vượt qua mọi biên giới, chạm đến trái tim khán giả thuộc mọi mầu da, dùng mọi ngôn ngữ như những tác phẩm nghệ thuật mang đậm sắc màu bản địa, kể những câu chuyện chỉ ở đất và người nơi ấy mới có, chuyển tải những giá trị chỉ vùng đất ấy mới ôm chứa và trao truyền. Nhưng trên hết, từ mạch phim thấm đẫm yếu tố dị biệt, khác lạ đó vẫn toát lên những vấn đề nhân sinh mang tính phổ quát, mổ xẻ những giá trị nhân bản mang tính toàn cầu. Công thức để một tác phẩm điện ảnh thành công, không chỉ chinh phục công chúng nội địa mà còn được đón nhận bên ngoài biên giới xem ra cực kỳ đơn giản. Và đó cũng chính là bệ phóng, là bí quyết giúp những điểm sáng điện ảnh 2022 kể trên đi xa, đến những đấu trường danh giá mà lần đầu phim Việt được góp mặt, như một ứng cử viên chính thức đua tài.
 |
Cảnh trong phim Tro tàn rực rỡ. Ảnh trong bài: Đoàn phim cung cấp |
Có thể kể tới tâm hồn cô đơn khao khát tình yêu của ba người đàn bà xóm Thơm Rơm nơi miệt vườn Cà Mau đã đủ sức thuyết phục đạo diễn Bùi Thạc Chuyên dành tới bảy năm dài tâm huyết tái hiện trong Tro tàn rực rỡ. Không gian miền Tây Nam Bộ đậm đặc, cái tình của người đàn bà đất Mũi dành cho người đàn ông họ yêu thương được chuyển tải trọn vẹn, đầy ám ảnh trong những khuôn hình âm u, chỉ rực lên bởi ánh lửa hắt ra từ căn nhà bị đốt. Trên mảnh đất cằn cỗi thiếu vắng tình yêu trọn vẹn ấy, họ không hề hờn trách, họ vẫn yêu, vẫn bao dung và bình thản đón nhận mọi kết cục, dù buồn thê thiết.
Hay nhờ chọn lựa một đám tang đậm đặc phong vị Nam Bộ làm phông nền để bóc tách từng lớp vỏ bọc giúp che giấu một rường cột gia đình đã đến thời mục ruỗng, Đêm tối rực rỡ đậm chất Việt đến từng lời thoại, từng khuôn hình. Những vết thương sâu hoắm không thể chữa lành hằn in trong tâm hồn của mọi thành viên từng là nạn nhân của thói bạo hành trong gia đình đã để lại những sang chấn tâm lý kinh hoàng, khiến tính cách cùng số phận của họ đều được đẩy lên tới mức cực đoan, thậm chí nằm ngoài sức tưởng tượng.
Không thể không nhắc tới một sự trùng hợp thú vị khi cả Khu rừng của Páo và Những đứa trẻ trong sương đều là tiếng nói đầy trách nhiệm và nhân văn của những người trẻ hôm nay, khi phải đối mặt với hủ tục cướp vợ bao đời tồn tại của người H’Mông. Khu rừng của Páo là quá trình đấu tranh nội tâm giằng xé của một chàng trai, khi phải lựa chọn giữa tình yêu cá nhân và trách nhiệm với gia đình nhỏ. Còn Những đứa trẻ trong sương đồng hành cùng một cô bé tên Di trên hành trình trở thành thiếu nữ và đối mặt với nguy cơ bị bắt vợ, để từ đó đặt ra câu hỏi, "giữa giá trị truyền thống cần gìn giữ và sự xâm lấn của giá trị hiện đại, số phận ngày sau của những cô gái dân tộc ấy sẽ ra sao".
Sự dấn thân của những đạo diễn theo đuổi con đường làm phim độc lập, sáng tạo nên những tác phẩm thuộc dòng phim tác giả ấy là không thể đong đếm. Dành nhiều năm đeo đuổi dự án, xoay xỏa với đồng vốn đặc biệt ít ỏi, biến căn cốt Việt trở thành xương sống vững chắc để bồi da đắp thịt cho những đứa con tinh thần là một lựa chọn thông minh. Một câu chuyện khác biệt, một cách kể mới lạ, một thông điệp lớn lao được gửi gắm là con đường ngắn nhất để chạm tới thành công. Bởi, "đi đến tận cùng cái của ta, sẽ gặp nhân loại", dĩ nhiên rồi!
