Án lệ và việc áp dụng án lệ

Hiện nay, các cơ quan chức năng đang xây dựng và lấy ý kiến nhân dân về dự thảo Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự, trong đó có nhiều ý kiến đề nghị nên quy định cụ thể vấn đề “án lệ” tại những văn bản quy phạm pháp luật nói trên, nhằm “chuẩn hóa” hình thức xử phạt đối với cùng một tội danh, tránh tình trạng mỗi nơi xử một mức án khác nhau dẫn đến thiếu thống nhất trong thực thi pháp luật. Vấn đề án lệ đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng và mang lại hiệu quả rõ rệt. Thực tế, vấn đề án lệ đã được Bộ Chính trị bàn khi xây dựng Nghị quyết 49 năm 2015 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó khẳng định chủ trương cho phép nghiên cứu áp dụng án lệ. Việc xây dựng và áp dụng thống nhất hệ thống án lệ giúp người dân nắm rõ đường lối xét xử, dự báo được kết quả, hạn chế tình trạng “chạy án”. Việc áp dụng án lệ giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật chủ động trong việc giải quyết những vụ án cụ thể trên cơ sở căn cứ những nội dung quy định trong án lệ, hạn chế kết án oan, sai.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc áp dụng án lệ cần được nghiên cứu cụ thể phù hợp các điều kiện và đời sống pháp luật Việt Nam. Vì thực tế, tình tiết, tính chất của mỗi vụ án không hoàn toàn giống nhau, cho nên không thể áp dụng biện pháp giải quyết cứng nhắc theo quy định trong án lệ. Bên cạnh đó, việc áp dụng án lệ có thể khiến các thẩm phán bị lệ thuộc, vô cảm và áp dụng máy móc các quy định trong án lệ vào những vụ án cụ thể. Do vậy, chỉ nên xây dựng hệ thống án lệ và áp dụng án lệ mang tính chất tham khảo đối với thẩm phán khi giải quyết các vụ việc cụ thể.

Việc nghiên cứu, xây dựng và áp dụng hệ thống án lệ vẫn đang được các cơ quan chức năng thảo luận, bàn bạc theo hướng hiệu quả, phù hợp hệ thống pháp luật Việt Nam, hội nhập đời sống pháp luật quốc tế. Nhiều ý kiến cho rằng, việc áp dụng án lệ là việc làm cần thiết, nhằm xây dựng hệ thống pháp luật ngày càng minh bạch và hiệu quả.