Nhớ Nguyên Hồ, "kiện tướng" ca dao - truyện thơ

Là cán bộ Ty Thông tin - Tuyên truyền tỉnh Phú Yên trong kháng chiến chống thực dân Pháp, Nguyên Hồ đã sáng tác rất nhiều ca dao, diễn ca phục vụ cách mạng, kháng chiến ở chiến trường Liên khu 5.

Sau hiệp nghị Giơ-ne-vơ năm 1954, ông tập kết ra miền bắc, công tác trong ngành văn hóa - thông tin. Nhiều năm làm Phó Giám đốc Nhà xuất bản Phổ thông, Phó Tổng biên tập tạp chí Văn hóa - nghệ thuật, ngoài công tác quản lý, ông tiếp tục sáng tác với sức viết dồi dào.

Nhà thơ Chế Lan Viên từng nhận xét: "Nguyên Hồ, cây bút lão luyện ca dao hồi kháng chiến nay vẫn dẻo dai và càng khởi sắc" (tạp chí Văn học tháng 7-1961).

Ông đã nhận được nhiều giải thưởng về ca dao, truyện thơ: Giải thưởng Phạm Văn Ðồng (chi hội Văn nghệ Liên khu 5, 1953), Giải thưởng NXB Phổ thông (1961), Giải thưởng báo Văn Học (1962)...

Ngoài sở trường về ca dao, Nguyên Hồ còn là "kiện tướng" diễn ca, truyện thơ. Tập truyện thơ Cô gái Phú Yên với hơn 2.000 câu thơ lục bát của ông là một bản trường ca có tiếng vang sâu rộng, được nhiều cán bộ miền nam tập kết ra bắc hồ hởi đón đọc. Nhà thơ Nguyễn Ðình viết trên báo Thống Nhất, tháng 6-1963: "Qua phong trào kết nghĩa đầy tình cảm chân thành và thắm thiết, đọc Cô gái Phú Yên của Nguyên Hồ, người cán bộ miền nam rất sung sướng gặp lại ở đây hình ảnh nơi chôn nhau cắt rốn, đã cảm động trước cảnh buồn vui của nhân vật như chính bà con, bạn bè, đồng chí của mình ở bên kia giới tuyến".

Bài ca dâng Ðảng của ông viết nhân dịp kỷ niệm 40 năm Ngày thành lập Ðảng (1970) dài 814 câu được đăng trọn trên các Báo Nhân Dân, Quân đội Nhân Dân ngày 1-1-1970 được đông đảo bạn đọc ngợi khen. Nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát đã trích nhiều câu trong Bài ca dâng Ðảng để phổ nhạc.

Tác phẩm của Nguyên Hồ rất đồ sộ. Hầu hết được in lần đầu với số lượng lớn và được tái bản nhiều lần. Ðường hạnh phúc in lần đầu 40 nghìn bản (NXB Phổ thông); Ngọc càng mài càng sáng in 30 nghìn bản (NXB Phụ nữ); Bài ca dâng Ðảng in 100 nghìn bản; Cô gái Phú Yên in 11 nghìn bản, trường ca Ðất nước vào xuân có hơn 1.000 câu, in 25 nghìn bản (NXB Phổ thông)... và hàng chục tập truyện khác.

Thơ, ca dao của Nguyên Hồ được lựa chọn in vào các tuyển tập thơ văn ở T.Ư và địa phương và vào sách giáo khoa phổ thông. Ðặc biệt, ca dao của ông được bạn đọc rất hoan nghênh với lời ngợi khen: "Thơ Tố Hữu, nhạc Văn Cao, Nguyễn Tuân tùy bút, ca dao Nguyên Hồ". Ông còn là nhà thơ trào phúng đã in hàng trăm bài thơ, câu đối, châm biếm, đả kích dí dỏm, sâu sắc, là cây bút hàng đầu trong "Làng cười" thành phố Nha Trang một thời.

Thơ, ca dao Nguyên Hồ đáp ứng rất kịp thời những yêu cầu của công cuộc kháng chiến, xây dựng đất nước, xây dựng con người đồng thời có giá trị lâu dài vì lời hay, ý đẹp, rất tự nhiên như lời ăn, tiếng nói của nhân dân, nhưng cũng rất chuyên nghiệp, trau chuốt, lưu loát, giàu hình ảnh, rất hấp dẫn, dễ đi vào lòng người. Ðọc ông, nhất là những truyện thơ nhiều nghìn câu, có cảm tưởng văn thơ ông như dòng chảy dào dạt của con sông bắt nguồn từ nhiều con suối dồi dào sức nước.

Những năm sau khi nước nhà thống nhất, về làm Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Văn nghệ tỉnh Phú Khánh (nay là tỉnh Khánh Hòa và Phú Yên), ông đã có đóng góp tích cực phát triển phong trào văn nghệ trong tỉnh.

Trong bài Câu ca dao một thời (tạp chí Văn nghệ 2-7-2011) nhà văn Nguyễn Gia Nùng có nhận xét: "Nguyên Hồ sống mẫu mực, tình cảm, nhân hậu, thủy chung, viết chân thực hết mình với tình yêu chân thành sâu sắc nhất với Ðảng, với Bác Hồ, với nhân dân, kết đọng trong từng con chữ, câu thơ giàu bản sắc dân gian truyền thống, nhưng luôn luôn tươi mới".