Khẩu hiệu và hành động... có song hành?

"Lót tay" có đỡ phổ biến hơn?

Hôm đưa người nhà tái khám sau ba tháng mổ cắt túi mật theo lời hẹn của bác sĩ, tôi ngồi chờ bên ngoài sảnh tầng sáu, khoa Gan mật, Bệnh viện Việt Ðức. Mấy dãy ghế kín người nhà bệnh nhân, mặt ai nấy vẻ lo âu. "Thăm dò" cách "lót tay" bác sĩ khi vào viện, bác Nguyễn Thị Mậu mới ngoài 50 tuổi mà tóc bạc trắng đến từ Hòa Bình kể: "Tôi cũng đang chờ bác sĩ hẹn ngày giờ mổ mật cho chồng tôi, được mổ sớm ngày nào hay ngày đấy, có mấy người như tôi muốn "lót tay" cho bác sĩ để được mổ sớm, bác sĩ không nhận mà còn mắng đấy". Lân la hỏi một chị người Bắc Ninh có "thâm niên" chăm chồng ba lần mổ sỏi mật và sỏi thận ở đây, chị chia sẻ thẳng thắn: "Nhà quê chúng em lấy đâu ra tiền mà đưa cho bác sĩ, vào viện đã phải chạy vạy mới đủ tiền khám chữa, mấy lần trước còn nợ chưa trả hết. Bệnh nặng cứ làm thủ tục vào đây, bác sĩ điều trị mà". Theo lời của chị, chị cũng hỏi han những người chung quanh chuyện cái phong bì trước khi mổ nhưng ai cũng lắc đầu. Vẫn có nhiều bệnh nhân, có người đã mổ xong rồi nhưng họ kéo co đưa phong bì, rất khó cho bác sĩ. Chị "tiết lộ": "Nhiều người có ý định đưa phong bì nhưng khó gặp bác sĩ lắm, với lại, bây giờ có cảm ơn bác sĩ mà không khéo thấy bảo còn phạt cả bác sĩ lẫn người bệnh nữa".

Trên thực tế, hiện tượng phong bì "lót tay" diễn ra nhức nhối trong nhiều năm, làm biến dạng hình ảnh tốt đẹp của người thầy thuốc chân chính và càng lên tuyến trên, phong bì càng trở nên phổ biến chính là từ "áp lực" để mong tìm được sự hài lòng, tận tình của nhân viên y tế. Ðó là kết luận được đưa ra từ một nghiên cứu chính thức về phong bì trong y tế đã được Trung tâm Nghiên cứu và Ðào tạo phát triển cộng đồng (RTCCD) thực hiện năm 2010. Năm bệnh viện trung ương vừa ký cam kết "Nói không với phong bì" đều đã chuyển tải nội dung tới tất cả các khoa, phòng trong bệnh viện và cũng đã ký cam kết. Nếu có những vi phạm sẽ xử phạt nghiêm theo nội quy tại bệnh viện. Có lẽ vì thế mà, theo ghi nhận của chúng tôi, tình trạng "lót tay" phong bì bác sĩ ở những bệnh viện này dường như đã đỡ phổ biến hơn.

Dứt khoát "nói không"... từ phía người bệnh

Tại những bệnh viện được chọn làm điểm, các quy định như "Nghiêm cấm cán bộ y tế nhận tiền, quà biếu của bệnh nhân", "Bệnh nhân và người nhà không được cho tiền nhân viên y tế"... được dán ngay trước cửa nhưng phong bì vẫn được giấm giúi hoặc công khai vào túi y, bác sĩ. "Bệnh nhân đưa phong bì, chúng tôi không phục vụ" là khẩu hiệu mới được dán ở Bệnh viện K, một trong những bệnh viện quá tải nhất nước ta và cũng bị "kêu ca" nhiều về tinh thần, thái độ phục vụ. Theo ông Trần Văn Thuấn, Phó Giám đốc Bệnh viện K, việc mỗi bác sĩ phải khám cho 100 bệnh nhân/ngày có thể giải thích quá tải bệnh viện chính là một trong những nguyên nhân khiến tinh thần thái độ phục vụ của nhiều nhân viên y tế chưa được tốt. Việc kiểm soát "nói không với phong bì" không hề đơn giản, bởi tâm lý người vào bệnh viện là phải phong bì cho bác sĩ, y tá vì sợ nếu không có thì người bệnh không được chăm sóc chu đáo.

Phải nói, hành động "lót tay" dường như theo tâm lý số đông, diễn ra tại nhiều bệnh viện hiện nay. Trong khi ranh giới mập mờ giữa việc đưa phong bì lót tay thầy thuốc trước hay sau khi chữa bệnh thật khó rạch ròi. Giám đốc bệnh viện dù có tài giỏi đến mấy cũng khó mà kiểm soát được việc đưa - nhận phong bì diễn ra hằng ngày trong bệnh viện là phong bì cảm ơn hay hối lộ. Hiện mỗi bệnh viện đều đang có cách làm khác nhau để đẩy lùi "văn hóa phong bì".

PGS, TS Nguyễn Tiến Quyết, Giám đốc Bệnh viện Việt Ðức cho rằng, người bệnh nên tự dẹp bỏ tâm lý đưa phong bì mới yên tâm được chăm sóc tốt. Không một nhân viên y tế nào chỉ vì phong bì mà ảnh hưởng đến chất lượng điều trị. Vì thế, tốt nhất là người bệnh đừng bao giờ đưa phong bì cho bác sĩ dù ở bất cứ tình huống nào. Năm ngoái, một bác sĩ bị thôi việc vì nhận 500.000 đồng trong một kíp mổ. Cách đây ba năm, một cô điều dưỡng cũng bị thôi việc vì "vòi" phong bì. Bệnh viện cũng có những quy chế xử phạt nghiêm đội ngũ y bác sĩ và người nhà bệnh nhân.

Nếu bác sĩ nào sách nhiễu người bệnh, nhận tiền của bệnh nhân chắc chắn sẽ bị kỷ luật thật nặng. Nói về cách thức giảm thiểu hiện tượng tiêu cực, PGS,TS Ðoàn Hữu Nghị, Giám đốc Bệnh viện E, các phòng khám bệnh có cửa kính xuyên suốt để nhiều người cùng kiểm soát xem nhân viên y tế có vòi vĩnh, nhận phong bì không.

Nhiều ý kiến cho rằng, cái "gốc" của nạn phong bì là xuất phát từ việc quá tải trong khám, chữa bệnh. Tình trạng khám, chữa bệnh vượt tuyến càng khiến tình trạng quá tải tại các bệnh viện tuyến đầu thêm trầm trọng. Cả đại diện năm bệnh viện trong đợt thực hiện "Quy tắc ứng xử y tế" lần này đều rất ủng hộ lý do muốn nâng cao y đức thì cần phải đi liền với chế độ đãi ngộ tương xứng. Số lượng bệnh nhân quá đông khiến cho các cán bộ y tế phải làm việc trong môi trường áp lực nặng nề. Ngay cả giải quyết gốc rễ của nạn phong bì này thật sự là bài toán khó, cần nhiều giải pháp đồng bộ.

Cho đến lúc này, ngành y tế vẫn chỉ dừng lại ở việc hô hào, phát động phong trào, ký cam kết "nói không với phong bì". Hiện vẫn chưa có chủ trương áp dụng những hình thức xử phạt với bác sĩ, nhân viên y tế nhận phong bì. Giải pháp nào để giải quyết tận gốc tệ nạn này? Có lẽ câu chuyện về "văn hóa phong bì" trong bệnh viện sẽ tiếp tục là câu chuyện dài, rất cần thời gian và sự chung tay, chung sức từ đội ngũ y tế đến người nhà bệnh nhân và cả cơ chế của Nhà nước.