"Nhất đại tông sư"
Trong vòng chung khảo của giải Ô-xca (Oscar) dành cho phim tiếng nước ngoài xuất sắc nhất năm 2014, Vương Gia Vệ lần đầu tiên xuất hiện với Nhất đại tông sư, bộ phim về cuộc đời võ sư huyền thoại Diệp Vấn.
Đó không phải là một đặc ân quá lớn cho vị đạo diễn 55 tuổi đến từ Hồng Công (Hongkong), Trung Quốc: Người vốn đã sở hữu quá nhiều giải thưởng danh giá. Họ Vương đã đoạt giải đạo diễn xuất sắc tại Liên hoan phim Can-nơ (Cannes) từ tận năm 1997, với tác phẩm Xuân quang xạ tiết (cũng được đề cử giải Cành cọ vàng năm đó). Tính cả các đề cử, ông đã có không dưới 80 lần được vinh danh bởi các tổ chức điện ảnh và báo chí uy tín. Nhưng, Ô-xca dù sao vẫn là một điều gì đó rất đặc biệt, để con người đặc biệt ấy lại được nhắc đến một lần nữa.
Để hiểu hơn về Vương Gia Vệ, cần phân định rõ rằng, điện ảnh Hồng Công đã có những bước đi táo bạo hơn, và mang một phong cách riêng, có một tầm ảnh hưởng rất rộng lớn ở cả châu Á lẫn thế giới. Đó là nơi đã sản sinh ra ngôi sao điện ảnh châu Á nổi tiếng: Thành Long. Đây cũng là nơi xuất phát của Ngô Vũ Sâm - một trong những đạo diễn "khai sơn phá thạch", phả những màu sắc châu Á vào các siêu phẩm điện ảnh Mỹ.
Song, nếu phim của Ngô Vũ Sâm vẫn chủ yếu là phim Mỹ, với một phong cách hành động rất Hô-ly-út, tiêu biểu là Nhiệm vụ bất khả thi (Mission Impossible) phần 2; nếu Lý An - một đạo diễn châu Á rất thành công khác đến từ Đài Loan - cũng đã tương đối "Mỹ hóa", khi lấy bằng đạo diễn điện ảnh tại nước này, thì Vương Gia Vệ chinh phục thế giới bằng thứ "khí chất châu Á" toàn diện.
Rất nhiều khán giả Việt Nam đã cực kỳ thất vọng lúc rời rạp sau khi xem Đông tà tây độc, hay mới đây là chính Nhất đại tông sư, bởi họ mong chờ những màn trình diễn võ thuật thuần túy. Vương Gia Vệ phớt lờ những mong muốn ấy. Nhân vật của ông mang nhiều nội tâm, diễn biến tâm lý phức tạp, đối thoại nhiều và không thiên về hành động. Thông điệp của Vương Gia Vệ cũng không mang tính "mì ăn liền", để có thể được cảm nhận qua những bước tư duy đơn giản. Phim của ông đậm chất Á Đông, vốn có một nền nghệ thuật đề cao tính ẩn dụ, "ý tại ngôn ngoại", với những nét chấm phá đầy dụng ý trong ngôn ngữ điện ảnh. Thậm chí, như những mảnh ký ức còn ghi lại, hai tác phẩm "tâm đắc" của ông giai đoạn những năm 2000 là Tâm trạng khi yêu (In the mood for love) và 2046còn không thu hút nổi khán giả tới rạp, bất chấp sự xuất hiện của những ngôi sao như Lương Triều Vỹ và Trương Mạn Ngọc, khi tỏ ra quá "hàn lâm", thậm chí đối với chính những người đồng hương Trung Quốc.
"Lầu cao gió lạnh"
Tuy nhiên, ít người biết rằng vị "đại sứ điện ảnh" của Hồng Công ấy lại đến với phim ảnh vì... không hòa nhập được với xã hội Hồng Công. Vương Gia Vệ sinh năm 1958 tại Thượng Hải, và đến năm 1963 ông mới chuyển tới Hồng Công cùng gia đình. Ở Thượng Hải, cậu bé Vương sống cùng một đại gia đình với 40 anh chị em họ. Nhưng tới Hồng Công, cậu hoàn toàn cô độc. Cậu còn không biết nói tiếng Quảng Đông, thứ ngôn ngữ được sử dụng tại vùng này.
Và đó là lúc cậu bắt đầu viết thư, rất nhiều lá thư cho anh chị em ở đại lục - để rồi sau này thói quen đó tham gia vào quá trình khởi nghiệp với tư cách một biên kịch. Thời gian rảnh khác, Vương Gia Vệ đến rạp chiếu phim cùng mẹ. Người mẹ cũng không có bạn bè và họ hàng ở mảnh đất này, nên rạp chiếu phim trở thành thế giới riêng của cả hai mẹ con. Mỗi ngày, họ ngồi nhiều giờ trong rạp, và điện ảnh bắt đầu trở thành "máu thịt" của Vương Gia Vệ từ đó.
Cậu bé Thượng Hải cô độc trong các rạp chiếu phim ở Hồng Công ấy không coi điện ảnh là một công việc đơn thuần. Để thấy được niềm đam mê của ông, phải kể lại quá trình sản xuất Trùng khánh sâm lâm, một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của họ Vương, cũng như của nền điện ảnh châu Á.Ông đã quyết định sử dụng thời gian trong lúc biên tập Đông tà tây độc trước khi trình chiếu, để làm một bộ phim nữa. "Cứ vác cái chân máy theo và chúng ta sẽ làm việc kiểu phóng viên truyền hình!" - ông bảo người quay phim thân thiết như vậy. Buổi sáng, ông dạy viết kịch bản, đến tối thì đi quay, cứ thế trong hai tháng, hoàn toàn "bản năng".
Nhân vật của Vương Gia Vệ sinh ra là để yêu và suy tưởng. Thập kỷ 80, nhà sản xuất đến hỏi họ Vương, khi đó là biên kịch: "Cậu có muốn làm phim xã hội đen không?". Hồng Công thời đó ai cũng làm phim xã hội đen. Vương gật đầu. Thế mà rồi Vượng giác tạp môn, phim đầu tay của ông lại vẫn trở thành phim tình cảm lấy bối cảnh xã hội đen. Về sau này, vẫn thế! Cảnh sát và tội phạm chìm đắm trong những cuộc độc thoại nội tâm, chứ chẳng mấy khi rút súng.
Nhiều nhà làm phim lớn của Mỹ thần tượng Vương Gia Vệ, trong số đó có đạo diễn "khét tiếng" Ta-ran-tinô (Quentin Tarantino). Nhưng đôi lúc, sẽ rất khó khăn cho khán giả để tiếp cận với những gì mà Vương Gia Vệ truyền tải. Đó có lẽ là điều đáng quý nhất, và càng khiến ông giống một viên ngọc của điện ảnh châu Á.Ở một nền điện ảnh nổi tiếng vì phim võ thuật và xã hội đen, trong một thế giới của tốc độ, nơi mà những thông điệp cần được truyền tải nhanh gọn và ấn tượng, vẫn có một người cương quyết chơi một cuộc chơi nghệ thuật rất riêng, dù "lầu cao càng lên càng lạnh".
Vì bản chất của ông là một kẻ cô độc, hay vì cảnh cô độc thật sự là mảnh đất màu mỡ bồi đắp bao nhiêu miên man ý tình?
