Chị là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hội viên Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Nghệ An, Chi hội phó Chi hội Nhà văn Việt Nam tại Nghệ An, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Phụ nữ với văn học nghệ thuật. Chị cũng là nhà giáo dạy chuyên văn có nhiều đóng góp cho ngành giáo dục xứ Nghệ.
Vân Anh làm thơ từ hồi còn ở Phuống, năm 1969 và đến nay đã công bố 17 tác phẩm gồm thơ, văn, tiểu luận, phê bình…, trong đó có 9 tập thơ. Nhà thơ Vân Anh đã được trao tặng nhiều giải thưởng văn chương như Giải thưởng sáng tác về biển đảo Hội Nhà văn Việt Nam (năm 2020), Giải thưởng & tặng thưởng của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam (2006, 2011), Giải thưởng cuộc thi sáng tác và quảng bá tác phẩm văn học nghệ thuật theo chủ đề “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” (năm 2008, 2010, 2013, 2019, 2022), Giải thưởng Hồ Xuân Hương (các năm 2002, 2010, 2015)...
Có người cho rằng, thơ Vân Anh trước hết định vị “căn cước Nghệ”. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhận xét: “Vân Anh đã đi xuyên qua chặng đường dài với những riêng tư trong sâu thẳm tâm hồn nhưng hòa cùng số phận của đồng loại, của dân tộc và cụ thể hơn số phận một vùng đất đặc biệt về mọi nghĩa: Xứ Nghệ” (1). Xứ Nghệ hiện lên trong thơ Vân Anh như một vùng quê nhiều gian khó nhưng cũng là mảnh đất thiêng, chứa đựng nhiều trầm tích lịch sử, văn hóa, là nơi chị sinh ra, lớn lên và nguyện gắn bó trọn đời: Xứ Nghệ/Cho tôi câu thơ quăng quật kiếp người/Những đứa trẻ đẻ rơi/Co ro trên luống cày/vừa xới hình hài cong dấu hỏi/ òa nỗi đau chào đời”; “Bao hiền tài được vỏ thời gian cất giữ trầm hương/Giữa bầu trời giông bão vô thường/Người Xứ Nghệ - chim Phượng Hoàng bốn phương sải cánh/Nếu có kiếp sau/Ta lại về Xứ Nghệ đầu thai” (Xứ Nghệ). Gắn liền với cảm xúc về xứ Nghệ là cảm xúc về văn hóa, về văn chương, về các danh nhân, thi sĩ xứ Nghệ (Hiền nhân hiển thánh, Lỗi nhịp nhân gian, Vọng lời thi nhân, Tưởng nhớ thi nhân…). Không phải ngẫu nhiên mà điệu ví giặm thường được chị nhắc đến, bởi “Hồn ví giặm chở ta về quá vãng/Câu đò đưa lắng ngọt vị hồn quê”; “Lở bồi con thuyền ví giặm đầy vơi/Chở mai sau cập về nơi cội nguồn”...
Chiếm một tỷ lệ đáng kể trong thơ Vân Anh là mảng thơ tình, thơ suy ngẫm về “phận đàn bà” được nhiều bạn đọc xem là đặc sản của thơ chị. Nhiều câu thơ đắng chát về nỗi buồn, cô đơn, về tình yêu và “phận đàn bà”: “Nhịp cô đơn mưng mủ trái tim gầy/Ta đang đợi tri âm mai sau hò hẹn (Lạc loài); Khi cả trời sao đã thành góa bụa/Ta chít khăn tang khát vọng thời xa (Ngộ giác). Thơ tình của chị đã đi trọn mọi cung bậc cảm xúc hiện sinh của một người phụ nữ, từ “cuồng say, hoang dã, giữa đời” đến “khát khao”, “dâng hiến”, đã tột cùng hạnh phúc và rồi cũng tận cùng thất vọng, đớn đau. Vân Anh tự vẽ chân dung mình: “Trái tim cô đơn từ muôn kiếp trước/Tâm hồn khao khát đến muôn kiếp sau/Đa tình bẩm sinh trong máu/Khâu buồn làm áo che thân” (Chân dung tự họa). Chị hay nói về những “lạc lối”, những “rối quẫn” giữa đời, những “lỗi nhịp” trong tình yêu mà sai lầm thường là xuất phát từ “trái tim đàn bà”: Mẹ dạy con chín mươi chín điều hay/Điều thứ một trăm không dạy nổi/Trái tim đàn bà/hễ đi là... lạc lối (Nhớ mẹ).
Thơ Vân Anh cũng có một mảng thơ mang màu sắc thế sự, thể hiện những trăn trở đầy trách nhiệm công dân trước cuộc đời (Lời ru mùa đại dịch, Nhân dân gọi các anh về, Lời hẹn ước của người lính biên phòng, Dấu chân tuần tra…). Trong thơ, chị cố gắng đi tìm, gom nhặt những gì còn lại của tình người, của giá trị nhân văn giữa bao biến động của xã hội. Và với chị, cuộc đời đã nhiều nỗi đau thì nhà thơ phải là người trước hết biết cảm thông, chia sẻ, góp phần xoa dịu những nỗi đau ấy. Nghe tin em học sinh bị mất vì bạo lực học đường, chị viết:“Vắt giọt thương từ trái tim làm mẹ/Vắt giọt sẻ chia từ trái tim thi sĩ/Vắt giọt ăn năn của lương tri/Dâng Em/Vần thơ ứa giọt đau buồn!”.
Hành trình thơ của Vân Anh là luôn tự làm mới mình bằng trải nghiệm, từ đó mà có những tìm tòi đổi mới trong đề tài, hình ảnh, ngôn ngữ và phương thức biểu đạt. Thơ chị đằm sâu tính triết lý, chiêm nghiệm nhưng không khô khan mà thể hiện sinh động qua những hình ảnh, câu chữ đầy ấn tượng. Những vần thơ hay nhất của chị bật lên từ sự gắn kết giữa trái tim đa cảm, đam mê, dễ xúc động và một chiều sâu hướng nội, với những suy tư, chiêm nghiệm về lẽ đời, được mất, về cái đẹp, về giá trị cuộc sống giữa dòng trôi chảy tàn phá của thời gian. Với chị, thơ ca là sự kết nối giữa thân phận tác giả và trách nhiệm cộng đồng. Khi nói về nỗi đau thi nhân, chị viết: Nỗi đau mưu sinh, nỗi đau chiến tranh/ cứa vào trái tim thi nhân, nhả ngọc thi ca (Trầm tích lịch sử). Đó là quan niệm thơ và cũng là điều đọng lại ở nhiều bài thơ của Vân Anh.
______
(1) Nguyễn Quang Thiều, “Trên một con đường thơ”, Vân Anh tuyển tập thơ, Nxb Nghệ An, 2023.
Nhân Dân hằng tháng trân trọng giới thiệu 2 bài thơ tiêu biểu của nhà thơ Vân Anh
ĐÀN BÀ
Là nước
Đàn bà đẩy con thuyền công danh đàn ông
sang bên kia bờ khát vọng.
Là nước
Đàn bà nhấn con thuyền công danh đàn ông
chìm đáy đại dương tuyệt vọng.
Là nước
Đàn bà tự vỗ sóng
cho mình và cho nhau.
Là nước
Đàn bà mạch nguồn vô tận
Tình thương con tuôn chảy vĩnh hằng.
XỨ NGHỆ
Xứ Nghệ...
Gió Lào hất tung bãi cát sang bờ Bắc sông Lam
Sông Lam dải lụa xanh
đọng phù sa thái âm mát lành Địa Linh,
dòng đời trong đục thắt ngang lở bồi.
Con thuyền ví giặm đầy vơi
Chở mai sau cập về nơi cội nguồn.
Chín chín ngọn Hồng Lĩnh nén linh khí thái dương
miên viễn mùa xanh Nhân Kiệt.
Xứ Nghệ...
Đại thi hào Nguyễn Du
Bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương
Nơi hai dòng chảy Văn Chương dân dã, bác học hợp lưu.
Nơi chưng cất tinh túy cốt cách Cụ Đồ
thẳng ngay thuở khai thiên thông reo Ngàn Hống
Miên miết mạch ngầm hiếu học xưa xửa dòng Rum.
Xứ Nghệ...
Cho tôi câu thơ quăng quật kiếp người.
Những đứa trẻ đẻ rơi, co ro trên luống cày vừa xới
hình hài cong dấu hỏi, òa nỗi đau chào đời.
Những người đàn bà góa, cô đơn thiêu đốt thịt da
đổ lúa ra xay, đổ trấu ra xay, xay cạn đêm...
Cháy dọc mùa đông trằn trọc lửa củi sim sưởi ấm giấc mơ
người đàn ông lực điền, bát cơm không độn sắn, ngô.
Xứ Nghệ
Nơi di chỉ cất bảo tàng chiếc muôi múc canh bằng đá,
vá nhọc nhằn, tằn tiện của Tiền Nhân.
Xứ Nghệ
Đứa con nghèo của Người Mẹ Thiên Nhiên
Đất phên dậu che chắn đông, tây, rừng, biển,
trấn giữ ra Bắc vào Nam, dẻo dai như đòn gánh,
gánh hai đầu Đất Nước.
Giọng nặng chịch, nết ăn ở mặn mòi vị muối
Trái tim nồng, gừng năm tháng lại thêm cay.
Thuở dân Việt loay hoay trong ngôi nhà hình chữ S
Những Phan Sào Nam, những Nguyễn Tất Thành
đã cồn cào cơn khát lái con thuyền dân tộc vượt khơi xa...
Năm tháng đọng trầm tích một nền Văn Hóa
Bao Hiền Tài được vỏ thời gian cất giữ trầm hương.
Giữa bầu trời giông bão vô thường
Người Xứ Nghệ - chim Phượng Hoàng bốn phương sải cánh.
Nếu có kiếp sau
Ta lại về Xứ Nghệ đầu thai.
