Đối với ai cũng quan trọng, nhưng đối với một người viết văn, văn hóa bản địa như thể một kho báu được trao truyền và trao gửi để cất tiếng. Tuy nhiên, không phải cây bút nào cũng ý thức rõ rệt về điều này. Rất may mắn, Phùng Thị Hương Ly đã sớm nhận ra, biết chịu ơn, kiêu hãnh về căn cước dân tộc và nơi chốn của mình. Chả thế mà chị rất tự hào: “Cô gái Tày là em/Chào đời giữa mùa trám đen trĩu ngọn cây/(...) Cô gái Tày là em/Lớn lên rồi ra phố” (Nói cùng anh). Có phải tộc người Tày trên núi đã chọn Phùng Thị Hương Ly để ký thác hay chính nhà thơ đã thổ lộ tấm lòng ân nghĩa: “Mặt trời nhìn người Tày thương nhau/Mái ngói âm dương mưa nắng chụm đầu/ Lòng khắc ghi lời tiên tổ/ Xà tích qua bản còn vọng thổ âm/ Vòng bạc đơm hoa trên cổ cao ba ngấn”…(Bài ca của núi)?
Công khai và kiêu hãnh căn cước của mình trong các sáng tạo thơ ca cứ tưởng là một việc tự nhiên và tất yếu, nhưng thực ra không hẳn ai cũng như vậy. Phải là một người có ý thức rõ rệt về căn tính của mình, tự tin và kiêu hãnh về chính mình, về văn hóa dân tộc mình, khi đó mới có khả năng biểu đạt sâu sắc và độc đáo trong sáng tạo. Đó là dấu chỉ xác nhận một cây bút trưởng thành. Là người con của dân tộc Tày ý thức cao về tư thế và phẩm giá (“Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương”- Y Phương), Phùng Thị Hương Ly cất lên những vui buồn của chính mình trong mối liên hệ mật thiết với cộng đồng.
Đây là khung cảnh đồng bào: “Những người trên núi/ Bước đi trong thao thức mùa màng/ Tai măng bật lên đắng ngọt/ Núi bốn mùa gió lộng thênh thang” (Trên núi). Còn đây là những đứa trẻ đồng rừng: “Những đứa trẻ làng bé như cây nấm/ Hò nhau lên bãi trống trên đồi/Trượt cỏ may cả ngày không chán/ Ngã lăn lóc rồi vẫn cứ chơi”...(Nắng bên kia đồi). Phùng Thị Hương Ly dành nhiều những vần thơ đằm thắm yêu thương, chi chút và có cả những ngậm ngùi cho quê hương nghèo khó mà tình nghĩa: “Con về/ Cõng trên lưng lời thương/ Chín bậc cầu thang/ Chạm vào câu hát” (Trở về). Yêu thường tìm đến những vẻ đẹp để ngợi ca. Còn thương thường hay hướng về những nỗi buồn tủi. Vào lúc cuối chiều, trên con đường từ nương về bản:“Người đàn bà gánh măng xuống núi/ Gánh cả nỗi niềm liêu xiêu” (Nắng bên kia đồi). Câu thơ chở hình bóng một người phụ nữ lao động thật giản dị đủ khiến người đọc bùi ngùi...Thơ Phùng Thị Hương Ly thường hay ngả về những chạnh lòng như thế, nhất là trước những đứa trẻ: “Bà gọi/ Về tắm nước thơm/ Lá của núi làm sạch bàn chân nhem nhuốc/ Đuổi đi mùi lạ/ Xua đi cái độc trong người” (Câu chuyện mùa mưa). Những câu thơ nhiều nỗi niềm như vậy vẫn mang mang hồn vía, phong khí của bản làng. Nhờ vậy mà chúng có chút lạ lẫm đủ gây quyến luyến trong tâm trí người đọc.
Thật lạ, một người viết rất trẻ như Phùng Thị Hương Ly lại có khá nhiều bài thơ quan tâm đến chiến tranh và người lính. Không phải là những khung cảnh chiến tranh trực diện. Cũng không phải ảnh hình người lính trên chiến trường. Đó là những vọng âm của chiến tranh - những di chứng hậu chiến còn dai dẳng mà nhà thơ bắt gặp hoặc cảm nhận. Đây là hình ảnh của một người đàn ông canh nương: “Những câu chuyện được rót ra/ Từ chiếc bi đông đã rỉ/ Tiếng nước sôi như ai huýt sáo/ Vọng dài/ Ta nói gì với nhau núi rừng đều nghe được/ Người canh nương canh bóng mình hành quân cùng đồng đội/ Rót trà đợi những râm ran...” (Người canh nương). Thì ra người đàn ông canh nương ấy là một cựu binh đi ra từ cuộc chiến, nay trở về trong thời bình, hòa lẫn vào cuộc sống thường ngày ở làng bản quê hương. Tuy nhiên, dưới sự cảm nhận tinh tường của nhà thơ, hồi âm của quá khứ chiến trận vẫn vọng về theo cách của nó.
Có khi ở dạng toàn bài, có khi là những câu/đoạn thơ ở dạng liên tưởng, hình ảnh những người lính thật trìu mến và trang trọng hiện lên trong các cảnh huống khác nhau: hoặc đã hy sinh và giờ đây hòa lẫn vào mây trời, đất đai xứ sở; hoặc bước sang thời bình, sống một cuộc đời bình dị, lặng thầm như cây cỏ (Thổ Sơn, Viết ở tiểu đoàn 804, Trên những hố bom, Dưới vòm hoa đại khải, Thao thức tháng Ba...). Ở đó, không hề có bóng dáng của bi lụy, ngược lại vẫn ấm áp sự sống thanh sạch và kiêu hãnh: “Người cựu binh không còn những đêm thức trắng/ Lưng đồi âm âm gió/ Búp sen ngập ngừng đáy nước/ Mùa thơm ngan ngát bên đồi” (Trên những hố bom). Những câu thơ tinh khôi và đẹp đẽ biết bao!
Gần đây, có một số ý kiến băn khoăn rằng, liệu sau thế hệ các nhà văn trực tiếp là người lính thì các cây bút sinh ra trong thời bình có còn tha thiết viết và viết được không về chiến tranh? Câu trả lời đã có. Tuy không nhiều, nhưng gần đây cũng từng có một số cây bút trẻ viết về chiến tranh theo cách của họ. Phùng Thị Hương Ly là một tiếp nối tin cậy về dòng chảy văn học chiến tranh đang được tiếp tục trong dáng vẻ thanh tân của hôm nay.
Tác giả này lựa chọn thể thơ tự do từ đầu đến cuối. Chủ động phối hợp đan xen giữa thực tại và tâm linh, thực vào ảo, cuộc sống thường ngày và văn hóa tộc người, người thơ có một lối viết được điều tiết bởi ý thức lao động chuyên nghiệp, tinh tế.
Thơ Phùng Thị Hương Ly đằm thắm trong hồn cốt dân tộc, biếc thơm trong hương sắc thổ ngơi mà vẫn nhuần thấm một tinh thần hiện đại.
Nhân Dân hằng tháng trân trọng giới thiệu 2 bài thơ tiêu biểu của nhà thơ Phùng Thị Hương Ly
MÍA TRỔ CỜ
Khi mía trổ hoa
Là lúc thân mình đã nhạt
Ngọt ngào không biến thành đường mật
Theo gió bay đi
Rỗng cả lòng mía
Người vun trồng rát mặt
Vun cả giấc mơ ngàn kiếp
Mặt trời lặn vào thân cây óng ả
Mía trổ qua mùa
Đời mía bỗng tựa ngàn lau sậy
Và hóa như mây bay
Người đau đáu gom lại mùa cũ
Những vết lá cào xước đến tận cùng
Lời hẹn người xưa đi vắng
Mía trổ trắng cờ
Giấc mơ hóa thành mây bay.
 |
Minh họa | NGUYỄN MINH |
Người canh nương
Những ngón tay nóng rẫy
con đường đi ra từ dấu chỉ ráp thô
người canh nương nhóm lên bóng tối
xù xì phiến đá
đào nở hoa trên áo bông chần gài khuy ẩn
lúc này là ấm nước sôi
là sương hay mây trôi
ngang qua cuộc gạn lọc mình
dấu chỉ tay hằn rõ hơn
về những bắp chân căng nắng
trùng trùng vượt sông núi
xanh thẳm khôn nguôi
những câu chuyện được rót ra
từ chiếc bi đông đã rỉ
tiếng nước sôi như ai huýt sáo
vọng dài
ta nói gì với nhau núi rừng đều nghe được
người canh nương canh bóng mình hành quân cùng đồng đội
rót trà đợi những râm ran…
