TỰA VÀO NGUỒN CỘI ĐỂ ĐI XA

Sức hút từ những truyền thuyết bản địa

Lấy cảm hứng từ truyền thuyết “chó đội nón mê” - điềm gở thường xuất hiện trong những căn nhà nặng nề âm khí có liên đới tới tội sát sinh, Quỷ cẩu của đạo diễn trẻ Lưu Thành Luân đã trở thành tựa phim Việt đầu tiên dẫn đầu phòng vé năm tuần liên tiếp và rời rạp với 108 tỷ đồng doanh thu. Chuyện phim đơn giản nhưng nhấn mạnh vào yếu tố tâm linh khi đưa ra những góc nhìn nhân quả - nghiệp báo đầy ám ảnh về một gia đình hành nghề giết mổ và buôn bán thịt chó lâu năm khiến khán giả rùng mình kinh sợ.

Phủ bóng đen dọa nạt với câu chuyện truyền miệng qua bao thế hệ “ma da kéo giò”, cuộc đời một người phụ nữ góa bụa làm nghề vớt xác người chết chốn sông nước rợn ngợp, ma quái miền Tây Nam Bộ đã mang lại cho Ma da của đạo diễn trẻ Nguyễn Hữu Hoàng nhiều kỷ lục đáng nhớ. Không chỉ vượt qua Quỷ cẩu để trở thành quán quân mới trên đường đua phim kinh dị nội địa, Ma da cũng là phim chinh phục “cột mốc trăm tỷ” nhanh nhất (chỉ sau có chục ngày ra rạp) và bán được 1 triệu vé nhanh nhất (chỉ sau 1 tuần).

Cám mang lại một góc nhìn mới lạ, khi thổi vào câu chuyện cổ tích vô cùng quen thuộc với mọi thế hệ người Việt một làn gió kinh dị - tâm linh đầy ma mị về các hủ tục xưa cũ như đoạt hồn đổi xác, hiến sinh trinh nữ… Chọn Cám là nhân vật xuyên suốt, phim không chỉ cho thấy cái nhìn biện chứng, nhân văn về tính cách con người mà còn cất lên tiếng nói cảnh tỉnh về sự lây lan và tạo sinh cái ác vốn đã bảng lảng trong truyện xưa tích cũ.

Những thông tin được dần dà hé lộ trước thời điểm ra rạp cho biết Linh miêu - Quỷ nhập tràng dựa trên hiện tượng kỳ bí được dân gian truyền miệng về người chết ngồi bật dậy khi có một con mèo đen nhảy qua. Đèn âm hồn tựa vào câu chuyện buồn Người con gái Nam Xương trong Truyền kỳ mạn lục của tác giả Nguyễn Dữ.

Không thể không nhắc tới bộ đôi tác phẩm đã từng tạo nên hiện tượng và định vị “cặp bài trùng” phim kinh dị Việt - nhà sản xuất Hoàng Quân và đạo diễn Trần Hữu Tấn, trên cả màn ảnh lớn lẫn nhỏ vào năm 2023.

Dựa trên tác phẩm Tết ở làng địa ngục của nhà văn Thảo Trang, loạt phim truyền hình 12 tập cùng tên đã làm nên dấu ấn rất đỗi ngọt ngào cho đội ngũ làm phim kinh dị Việt, khi dẫn đầu tỷ lệ khán giả theo dõi (ratings) trên cả hai nền tảng trực tuyến đình đám K+ và Netflix 6 tuần liên tiếp. Không chỉ có thế, tên phim còn được xướng lên trong hạng mục Phim truyền hình của năm (giải thưởng We Choice Awards 2023) và Hiện tượng phim ảnh (giải thưởng Ngôi sao của năm).

Thừa thắng xông lên, phần tiền truyện ở phiên bản điện ảnh mang tựa đề Kẻ ăn hồn cũng đã mang về cho ê-kíp xấp xỉ 70 tỷ đồng tiền vé. Cả hai đều khai thác những chất liệu dân gian độc đáo như tục thả cá chép sau khi cúng Táo Quân, con rối nước giam giữ linh hồn người chết, công thức luyện rượu hồi sinh, tranh dân gian Đám cưới chuột trong tạo hình đầy ám ảnh…

Cũng có thể kể đến những quan niệm, truyền thuyết từng bắt rễ lâu bền trong cộng đồng dân cư đậm đặc dấu ấn bản địa thuần Việt đã đĩnh đạc bước vào nghệ thuật điện ảnh và làm nên sức hấp dẫn cho phim kinh dị. Như quả báo nhận lại sau lần phá thai trong quá khứ đã khiến cặp đôi không thể có con ở Vong nhi hay yếu tố hù dọa từ con ma giếng nước - quỷ nhập tràng từ Nhà không bán… Xấp xỉ 30 tỷ đồng tiền bán vé mà mỗi phim đạt tới cũng có thể được coi là thành công.

“Ma da” gặt hái thành công ở cả trong và ngoài nước. Nguồn: ĐPCC

Sẽ sớm hình thành thương hiệu “phim kinh dị thuần Việt”

Nhớ lại năm 2014, phim kinh dị từng chiếm tới phân nửa số lượng tác phẩm điện ảnh sản xuất trong cả năm, từng chiếm lĩnh hệ thống rạp chiếu và liên tiếp xác lập những kỷ lục phòng vé. Dũng cảm ra rạp vào những thời điểm chẳng mấy thích hợp, thậm chí là cả dịp Tết Nguyên đán, Quả tim máu từng thu về 55 tỷ đồng, với hơn 700 nghìn lượt người xem chỉ sau 10 ngày ra rạp. Đoạt hồn của đạo diễn Hàm Trần cũng gây ấn tượng mạnh, khi đạt doanh thu 12 tỷ đồng chỉ sau bốn ngày đồng loạt công chiếu, với con số 1.140 suất mỗi ngày…

Nhưng cũng vì đang dò dẫm những bước tìm đường đầu tiên nên một màu riêng độc đáo của phim kinh dị Việt là điều khán giả chưa thể cảm nhận. Dựa trên cái nền kịch bản thường nhạt và nông, thiếu đi chiều sâu cùng sức ám ảnh khán giả, phim Việt vẫn chỉ quẩn quanh với những oan hồn, thầy cúng, những vụ mất tích chưa tìm ra lời giải, những cái chết bí ẩn đáng sợ hoặc sau này là những câu chuyện ngoại lai như zombie (như Cù lao xác sống, Virus cuồng loạn, Trò chơi tử thần…), sinh tồn (như Móng vuốt, Rừng thế mạng…) hay búp bê kumathong (như Thiên thần hộ mệnh, Quỷ linh nhi...).

May mắn là hướng khai thác và triển khai đề tài tựa vào cái nền linh dị dân gian vững chắc mà các nhà làm phim lựa chọn thời gian gần đây đã nhận được sự ủng hộ nhiệt thành của đông đảo khán giả nội địa. Và thành công của những cái tên mở đường như Victor Vũ, Võ Thanh Hòa, Lưu Thành Luân, Trần Hữu Tấn, Hoàng Quân… đã khai mở một mỏ tài nguyên với trữ lượng vô tận cho những ê-kíp phim kinh dị sau này.

Ôm ấp dự định triển khai dự án kinh dị gồm 5 phim với slogan xuyên suốt “món quà sợ hãi được chuyển phát bí ẩn từ phương Đông”, đạo diễn Lương Đình Dũng sẽ chính thức bấm máy tác phẩm đầu tiên mang tên Đồi hành xác vào tháng 11 tới, với mạch phim lấy cảm hứng từ truyền thuyết thần giữ của - cá trê trong huyệt mộ được đồn đại giăng giăng nơi làng quê Bắc Bộ từ thuở xa xưa. Ông chia sẻ, “xứ sở nào cũng có những câu chuyện của riêng mình, chọn khai thác những gì đặc sắc nhất sẽ dễ thành công”.

Như TS Lư Thị Thanh Lê (Đại học Quốc gia Hà Nội) từng chia sẻ, người Việt luôn có hình dung độc đáo về những hiện tượng siêu nhiên kỳ ảo và ma quái, những linh hồn cùng cuộc sống tồn tại ở một thế giới khác. Việc khai thác chất liệu dồi dào đó để đưa vào các sản phẩm văn hóa giải trí là rất khả thi vì nó gần gũi với tâm lý và thế giới quan của khán giả trong nước. Những câu chuyện được bà, được mẹ kể đi kể lại, trong những đêm giông gió tối trời đã in hằn trong tiềm thức của biết bao thế hệ trẻ thơ để mang lại cảm giác quen thuộc khi bắt gặp trên phim ảnh, với không khí rùng rợn cùng nỗi sợ hãi vẫn vẹn nguyên.

Báo giới từng dự đoán hàng loạt tín hiệu khả quan cho thể loại phim kinh dị “made in Vietnam”, bởi tiềm lực của chúng ta dường như không mấy kém cạnh khi đặt cạnh những cường quốc “dọa ma” trong khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Thái Lan. Và nhìn rộng ra, thể loại phim kinh dị khai thác các yếu tố tâm linh, kỳ bí luôn được xem là thế mạnh của điện ảnh châu Á nói chung, trước cái bóng đồ sộ của các siêu phẩm bom tấn phương Tây - thường được đầu tư số vốn lớn hơn gấp nhiều lần.

Ngoài nguồn đề tài không bao giờ vơi cạn, chất liệu linh dị dân gian được cài cắm trong đường dây cốt truyện-bối cảnh-tính cách nhân vật đậm đặc hồn cốt Việt đã tạo nên cái chất “thuần Việt” mới lạ, không bị lai căng-pha tạp hay na ná phim ngoại như trước đây. Nó cũng tạo nên những mảng màu bản địa riêng để thu hút khán giả quốc tế và vươn mình ra ngoài biên giới. Có thể kể tới những giải thưởng quốc tế mà Người lắng nghe: Lời thì thầm của đạo diễn Khoa Nguyễn gặt hái, khi đến với những ngày hội điện ảnh khá tên tuổi như AFAIFF 2021, LHPQT New York 2021... Hay dấu mốc “phim Việt bán nhiều vé nhất tại Hàn Quốc”, “Top 20 phim có doanh thu cao nhất tại Úc trong tuần đầu công chiếu”… mà Ma da đạt được, khi phát hành cùng lúc tại hai thị trường này.

Đều lấy kho tàng truyền thuyết dân gian làm điểm tựa, đều thấm đẫm sắc màu văn hóa bản địa độc đáo, thành công bước đầu của xu hướng này cho thấy, nếu biết khéo léo khai thác mạch nguồn truyền thống, phim kinh dị thuần Việt có thể đi rất xa.

“Tết ở làng địa ngục” định vị “cặp bài trùng” phim kinh dị Việt - nhà sản xuất Hoàng Quân và đạo diễn Trần Hữu Tấn. Nguồn ĐPCC