Cần nhắc lại, ở thời điểm tháng 8/2019, trong bối cảnh cuộc chiến thương mại giữa Mỹ-Trung Quốc leo thang, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đăng tải một loạt tweet chỉ đạo các công ty trong nước “ngay lập tức tìm kiếm các giải pháp thay thế” và chuyển hoạt động sản xuất của họ trở lại Mỹ.
Sẵn sàng trước những biến động
Giờ đây, mức thuế 60% được ông Trump đề xuất với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và mức thuế phổ thông từ 10-20% với hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia khác có thể có tác động đáng kể đến nền kinh tế toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam. Việc áp thuế nhập khẩu góp phần gia tăng áp lực lên tình hình lạm phát tại Mỹ, đồng thời đè nặng lên nhu cầu tiêu dùng trong nước. Điều này chắc chắn sẽ gây ảnh hưởng không nhỏ tới triển vọng xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt, khi thị trường Mỹ chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu.
Bên cạnh đó, không loại trừ khả năng nước Mỹ sẽ tăng cường điều tra phòng vệ thương mại. Chỉ riêng năm 2023, Mỹ đã khởi xướng 59 vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với Việt Nam, chiếm gần 25% tổng số vụ phòng vệ thương mại do nước ngoài điều tra đối với hàng xuất khẩu nước ta.
Trường hợp khả quan nhất, khi Mỹ không áp dụng thuế phổ thông, Việt Nam có lợi thế cạnh tranh về vị trí chiến lược, các hiệp định thương mại tự do đã ký kết. Tăng trưởng xuất khẩu được dự báo sẽ duy trì ở mức 8% so cùng kỳ. Song, nếu mức thuế bổ sung được áp đặt ở mức từ 10-20%, nhu cầu tiêu dùng tại Mỹ giảm sẽ kéo tụt sản lượng và giá trị hàng xuất khẩu của Việt Nam.
Nếu các doanh nghiệp Việt Nam bị áp thuế nhập khẩu và thuế chống bán phá giá, những lợi ích tăng thêm từ việc tái phân bổ thương mại có thể bị triệt tiêu. Mỹ sẽ tăng cường điều tra nguồn gốc hàng hóa, nhằm bảo đảm không bỏ sót các mặt hàng tạm nhập - tái xuất, với xuất xứ thực thụ lại là… Trung Quốc. Các chiến dịch điều tra gắt gao có thể sẽ khiến các công ty Việt Nam bị ảnh hưởng, thậm chí gây hao hụt khoảng 1% GDP của Việt Nam.
Cùng đó, chúng ta sẽ phải chịu áp lực cạnh tranh giành thị phần tại thị trường Mỹ từ các nước xuất khẩu có lợi thế tương tự. Mức độ nghiêm trọng của tác động sẽ phụ thuộc vào từng loại mặt hàng xuất khẩu, mức thuế suất hiện hành và thời điểm bị áp thuế. Trong đó, sáu nhóm hàng xuất khẩu chính (như sản phẩm điện tử, dệt may và da giày, máy móc và thiết bị, gỗ và sản phẩm gỗ, thủy sản và sắt thép các loại) chiếm gần 80% giá trị nhập khẩu của Mỹ từ Việt Nam năm 2023.
Thách thức cũng mở ra cơ hội
Tuy nhiên, cần nhấn mạnh: Trong cuộc “chiến tranh thương mại” Mỹ - Trung Quốc lần trước, Việt Nam từng được hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc, nhờ khoảng cách địa lý gần, chi phí nhân công hợp lý, và không bị Mỹ áp thuế chống cạnh tranh. Khi kim ngạch nhập khẩu Mỹ - Trung Quốc giảm mạnh, cơ hội để các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam, cũng như nhiều nước khác, xuất hiện ở thị trường Mỹ đồng thời gia tăng. Bên cạnh đó, việc hai nước nâng cấp mối quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện trong năm 2023, được kỳ vọng tạo động lực thúc đẩy xuất khẩu cho Việt Nam trong thời gian tới.
Báo cáo năm 2024 cho thấy: Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ Trung Quốc vào nước ta tăng đáng kể, chiếm 13,3% tổng vốn FDI đăng ký mới. Dù không thể loại trừ khả năng FDI từ Trung Quốc có nguy cơ giảm (do các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng tăng từ Mỹ), thì sự thay đổi cục bộ này cũng có thể tạo cơ hội để nước ta thu hút thêm nhiều dòng vốn FDI từ các nước khác, như Hàn Quốc và Nhật Bản. Sẽ có những quốc gia xem xét dịch chuyển chuỗi cung ứng sang Việt Nam, để giảm rủi ro liên quan “thương chiến Mỹ - Trung”. Đây cũng là lợi thế giúp chúng ta đa dạng hóa nguồn vốn FDI, đặc biệt ở lĩnh vực công nghệ. Việc liên tiếp các công ty lớn như Hana Micron Vina (Hàn Quốc), Tập đoàn Amkor hay Công ty Luxshare-ICT Việt Nam... đầu tư xây dựng, mở rộng nhà máy sản xuất tại Việt Nam là minh chứng thực tế.
Theo nhận định của nguyên Thứ trưởng Ngoại giao, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Phạm Quang Vinh tại Diễn đàn Kịch bản kinh tế Việt Nam lần thứ 17, vẫn tồn tại nhiều rủi ro nhưng cũng còn đó khả năng để Việt Nam phòng ngừa và hạn chế việc áp thuế quan của Mỹ. Dẫu vậy, vấn đề kiểm soát chất lượng, độ tin cậy và độ bền của hàng hóa vẫn là một thách thức đáng kể đối với doanh nghiệp Việt Nam. Hơn nữa, Việt Nam cũng cần phải đào tạo thêm nhiều lao động có tay nghề nếu muốn nhanh chóng trở thành một trung tâm sản xuất hàng hóa cao cấp.
Để chuẩn bị sẵn sàng trước những biến động khó lường trong tương lai, Việt Nam cần phải củng cố vị thế là đối tác thương mại đáng tin cậy thông qua việc tăng cường minh bạch về nguồn gốc xuất xứ hàng xuất khẩu. Đồng thời, chúng ta cũng cần có kế hoạch giảm thâm hụt thương mại thông qua tăng nhập khẩu, đàm phán và ký kết các hiệp định thương mại lớn. Ngoài ra, việc tiếp tục thúc đẩy quan hệ ngoại giao là biện pháp cần thiết trong thời điểm rủi ro địa chính trị và nguy cơ phân cực gia tăng. Khi Việt Nam khẳng định mình là đối tác thương mại đáng tin cậy, những thay đổi trong bộ máy chính quyền Mỹ hoàn toàn có thể mang đến nhiều cơ hội rộng mở, thay vì những rủi ro.
Việt Nam đang ở vị thế tốt hơn để nắm bắt cơ hội từ làn sóng chuyển dịch đầu tư do tác động từ cuộc “chiến tranh thương mại” Mỹ - Trung Quốc. Hàng hóa sản xuất tại Việt Nam có sự tiến bộ đáng kể về chất lượng, tính cạnh tranh về giá và khả năng cung ứng.
