“Sao phải trả tiền, khi có thể hưởng thụ miễn phí?”
Đó là câu hỏi ngược mà người viết hay nhận được, khi phỏng vấn ngẫu nhiên một số bạn trẻ về thói quen tiếp cận sản phẩm giải trí của họ.
Nhớ cách đây vài tháng, chưa đầy mấy tiếng đồng hồ sau khi Spotify chính thức ra mắt tại thị trường Việt Nam, topic hướng dẫn cách hack tài khoản Premium để sử dụng miễn phí đã xuất hiện đồng loạt trên nhiều diễn đàn công nghệ lớn. Chỉ cần làm đúng theo chỉ dẫn, người dùng có cơ hội tiếp cận kho nhạc bản quyền khổng lồ của dịch vụ đình đám này hoàn toàn miễn phí, thay vì phải trả khoản tiền 59 nghìn đồng/tháng.
Trường hợp tương tự cũng từng xảy ra với Zing MP3, khi tung ra bản cập nhật mới vào tháng 4 năm ngoái nhằm chuyển đổi tất cả các tài khoản Zing ID sang tài khoản Zalo. Một lỗ hổng bảo mật nào đó đã bị các hacker nhanh chóng phát hiện. Và họ lập tức dễ dàng “hô biến” những tài khoản Zing MP3 bình thường thành tài khoản VIP, với tuổi thọ lên tới... 10 năm. Tạm tính theo mức phí do VNG quy định ở thời điểm đó (500 nghìn đồng/2 năm), mỗi người dùng có thể ngang nhiên “hưởng lợi” tới 2,5 triệu đồng, nhờ cơ hội nghe nhạc VIP cả chục năm mà chẳng mất xu nào! Điều đáng nói là cộng đồng mạng rất hồ hởi chia sẻ việc làm trái pháp luật này chỉ vì không muốn bỏ ra khoản phí hằng tháng rất nhỏ. Dù họ biết rất rõ, đơn vị cung cấp phải chi trả rất nhiều khoản tiền cho bản quyền, nhân sự và đầu tư hạ tầng kỹ thuật...
Ngày Apple Music đổ bộ vào thị trường Việt Nam, giới trẻ Việt đã rất hào hứng đón nhận khoảng thời gian ba tháng dùng thử miễn phí. Nhưng dù mang lại trải nghiệm âm thanh đạt chuẩn quốc tế, tác phẩm có bản quyền đầy đủ, số rất đông người dùng đã quyết định hủy đăng ký dịch vụ, khi Apple Music thông báo thu phí (65 nghìn/tháng) để quay lại với những ứng dụng nội địa quen thuộc trước đây. Lý do là bởi chất lượng âm thanh mà Apple Music cung cấp cũng chỉ đạt 256kbps ACC, trong khi với bản thu phí của Zing MP3 hoặc nhaccuatui, người dùng được trải nghiệm chất lượng 320kbps MP3 hoặc lossless. Chưa kể với ứng dụng nội địa kể trên, cư dân mê nhạc có thể chọn nghe miễn phí vĩnh viễn, hoặc trả khoản phí thấp hơn hẳn so với Apple (30 nghìn/tháng với Zing MP3 và 44 nghìn/ tháng với nhaccuatui). Và lịch sử cũng lặp lại, với trường hợp Spotify, khi lượng thuê bao cá nhân đăng ký sử dụng dịch vụ ngày mới ra mắt đã sụt giảm khá mạnh, sau khi kết thúc gói một tháng khuyến mại miễn phí ban đầu.
Thói quen tiêu dùng “miễn phí” của người Việt đã tác động trực tiếp, theo chiều hướng tiêu cực đến sự phát triển của mô hình kinh doanh nhạc số tại Việt Nam. Kinh doanh bết bát, FPT Telecom đã phải đóng cửa kho nhạc trực tuyến nhacso.net vào năm 2016. Zing MP3 và nhaccuatui cũng gặp khá nhiều khó khăn trong khâu thu phí nên hầu hết doanh thu có được chỉ trông chờ vào quảng cáo và tải nhạc chuông - nhạc chờ điện thoại.
“Nghe có ý thức” - bao giờ thành hiện thực?
Sáu năm về trước, 18 website âm nhạc trực tuyến lớn nhất Việt Nam đã từng quyết định bắt tay khởi động chiến dịch “Nghe có ý thức”, bằng cách đồng loạt thu phí tải nhạc trên mạng. Vào thời điểm đó, có tới hơn 150 địa chỉ cho phép người dùng vô tư tải nhạc “chùa”. Thiệt hại cho nghệ sĩ làm nghề nói riêng, ngành công nghiệp ghi âm non trẻ nói chung không thể đong đếm nổi vì quá lớn. Tổng cộng 45 nghìn ca khúc tiếng Việt có bản quyền sẽ được bán, với mức giá một nghìn đồng/bài. Dù nói như hai nhạc sĩ khởi xướng Huy Tuấn và Quốc Trung, “một nghìn đồng chỉ góp phần định vị việc nghe có ý thức, chứ chưa nói tới giá trị của người sản xuất”. Truyền thông ngày ấy từng rất lạc quan, với viễn cảnh thói quen hưởng thụ... miễn phí của người Việt sẽ nhanh chóng thay đổi. Tiếc là sau rất nhiều nỗ lực, cho đến nay “Nghe có ý thức” vẫn chỉ dừng ở mức kêu gọi cho vui mà thôi.
Thời đại toàn cầu hóa, nghe nhạc - xem phim mọi lúc mọi nơi đã trở thành nhu cầu không thể thiếu của giới trẻ. Chỉ cần sở hữu một chiếc điện thoại thông minh có kết nối mạng cùng cặp tai nghe, cả thế giới giải trí đỉnh cao hàng đầu đã nằm gọn trong lòng bàn tay bạn. Đó là còn chưa kể tới những trợ thủ đắc lực khác như laptop, ipad, ipod, Smart TV có kết nối internet... luôn sẵn sàng phục vụ mọi nơi mọi lúc. Với tốc độ tăng trưởng lượng người truy cập internet hằng năm vào loại cao, cộng đồng mạng Việt Nam đang được các dịch vụ streaming trong và ngoài nước chiều chuộng hết mức có thể. Nhưng không khó để nhận ra, sự thoải mái nghe và tải nhạc miễn phí như trước kia đã dần dần bị thu hẹp lại.
Bên cạnh những tên tuổi quen thuộc trong nước, đã bắt đầu xuất hiện những “gã khổng lồ” của ngành công nghiệp giải trí thế giới. Tuy rất lo lắng về nguy cơ xâm hại bản quyền, tuy hiểu rất rõ thói quen hưởng thụ “chùa” của giới trẻ Việt nhưng họ vẫn rất tự tin, khi thâm nhập thị trường đầy tiềm năng với hơn 90 triệu dân này. Bởi họ có bề dày kinh nghiệm, có tiềm lực kinh tế, có thể đi đường dài mà không sợ hụt hơi.
Apple Music hiện đang áp dụng một mức giá ưu đãi 3USD/tháng cho người yêu nhạc Việt, trong khi mức giá tương ứng trên toàn cầu là 9 USD. Với Spotify, bà Sunita Kaur - Giám đốc điều hành Spotify khu vực châu Á cho biết: “Đưa ra hai lựa chọn - miễn phí và trả phí, chúng tôi muốn giúp chuyển dần người đang nghe nhạc lậu sang nền tảng có bản quyền nhưng miễn phí, trước khi có đủ nhận thức và điều kiện để chấp nhận dịch vụ trả phí. Cái đích của Spotify là điều hướng thói quen của thính giả và chống lại nạn xâm phạm bản quyền trong âm nhạc”.
Không dừng lại ở kinh doanh nhạc trực tuyến, nền tảng âm nhạc uy tín này còn bày tỏ tham vọng đưa nhạc nội vươn ra thế giới nhờ cập nhật liên tục nhạc Việt Nam có bản quyền vào kho dữ liệu. Phát hiện những tài năng mới và tổ chức liveshow quy tụ những nghệ sĩ nổi bật cũng nằm trong danh mục những việc cần làm của Spotify.
Các nghệ sĩ Việt cũng sẽ nhận được doanh thu tính theo lượt nghe trên ứng dụng Spotify, không phân biệt người dùng miễn phí hay trả phí. Đó là động lực giúp người làm nghề chuyên tâm sáng tạo và cho ra đời những tác phẩm chất lượng. Bản thân nghệ sĩ có ý thức quyết liệt để bảo vệ bản quyền, quyết liệt nói không với việc cung cấp miễn phí sản phẩm âm nhạc của chính mình. Đội ngũ fan club đông đảo sẽ chọn cách nghe nhạc bản quyền, để ủng hộ thần tượng. Công chúng sẽ truy cập vào dịch vụ uy tín để ủng hộ nghệ sĩ trong nước, cả về tinh thần lẫn vật chất. Từ đó tạo tác động qua lại tích cực đến mọi đối tượng chủ thể hình thành nên ngành công nghiệp giải trí. Và giúp tất cả dần đi đúng hướng, từ đó tiệm cận và bắt kịp với xu hướng giải trí toàn cầu.
Thời gian gần đây, thay vì chỉ có thể nghe nhạc online miễn phí (chất lượng thấp, chịu đựng việc bị chèn quảng cáo vô tội vạ), nhiều bạn trẻ đã bắt đầu chọn cách trả phí hằng tháng để nhận được thêm nhiều quyền lợi (được thưởng thức những nhạc phẩm mới nhất, với chất lượng âm thanh đạt chuẩn quốc tế, không kèm quảng cáo và có thể tải về nghe offline). Lộ trình thay đổi thói quen “xài chùa” đã ăn sâu vào tâm thức giới trẻ, tuy còn nhiều gian nan nhưng cũng đã manh nha những tín hiệu tích cực. Rồi đây, khi những quy định về bản quyền trong nước ngày càng được thắt chặt theo thông lệ quốc tế, khái niệm miễn phí sẽ dần bị triệt tiêu. Từ đó, một lớp công chúng mới “nghe có ý thức” sẽ thành hình. Mong thế. Và cũng hy vọng thế.
Cộng đồng mạng Việt Nam đang được các dịch vụ streaming trong và ngoài nước chiều chuộng hết mức có thể.
