Tình nguyện vì cộng đồng
Phong trào Thanh niên tình nguyện (TNTN) tạo ảnh hưởng rộng trong xã hội từ chiến dịch Ánh sáng văn hóa hè của sinh viên TP Hồ Chí Minh từ năm 1994. Nhận thấy hiệu quả và xác định tình nguyện là nhu cầu được cống hiến của thanh niên, từ năm 2000, Trung ương Ðoàn đã chính thức phát động phong trào này ở quy mô toàn quốc. Từ đó, xuyên suốt trong cả năm với những cao điểm, như: Tháng Thanh niên, Chiến dịch tình nguyện hè, Chương trình tình nguyện mùa đông, Xuân tình nguyện,… hoạt động TNTN đã có nhiều đổi mới theo hướng cụ thể, rõ việc, sát với nhu cầu, thực tiễn của từng địa phương. Các đội hình, lực lượng TNTN chuyên sâu gắn với chuyên môn, nghiệp vụ của thanh niên, sinh viên được phát triển ngày càng nhiều đã tham gia tích cực vào việc giải quyết những vấn đề khó khăn, bức xúc của cộng đồng, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.
Một trong những thành công của phong trào TNTN là làm lan tỏa tinh thần xung kích, chủ động, "lá lành đùm lá rách", cống hiến tri thức và sức trẻ trên khắp mọi miền đất nước. Với tinh thần "Ðừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta mà chỉ hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc", hàng triệu thanh niên ưu tú đã xung phong đi bất cứ nơi đâu, làm bất cứ việc gì Tổ quốc cần. Từ phong trào này đã xuất hiện hàng trăm nghìn tấm gương có lối sống đẹp, sống có ích, biết hy sinh quyền lợi riêng tư vì lợi ích chung. Các hoạt động tình nguyện của tuổi trẻ ngày càng bám sát những vấn đề nóng của đất nước, như: Bảo vệ chủ quyền biển, đảo thiêng liêng; tham gia giúp người dân xóa đói, giảm nghèo; xây dựng, củng cố tổ chức cơ sở đoàn ở những vùng khó khăn; động viên, khơi dậy tinh thần lao động, hoạt động của thanh niên vùng sâu, vùng xa... Thanh niên Việt Nam luôn có mặt ở những nơi đầu sóng ngọn gió của Tổ quốc với tinh thần của những người tình nguyện.
Có thể nói, Phong trào TNTN ra đời vừa phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng của tuổi trẻ, vừa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của đất nước trong thời kỳ đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Ðó là sự kế thừa và phát triển các phong trào hành động cách mạng của các thế hệ thanh niên Việt Nam trong những thập kỷ trước đây, như lực lượng thanh niên xung phong tham gia hai cuộc kháng chiến, Phong trào Thanh niên xung phong khắc phục hậu quả chiến tranh và xây dựng đất nước, Phong trào Ba xung kích làm chủ tập thể, Phong trào Xây dựng công trình thanh niên…
Theo dòng thời gian, Phong trào TNTN ngày càng lôi cuốn được đông đảo đoàn viên, thanh niên tham gia; đồng thời, tạo được sự quan tâm, ủng hộ, hỗ trợ của nhân dân và cộng đồng xã hội.
Dàn trải và nhiều hạn chế
Hiệu quả của các phong trào tình nguyện là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đã đạt được, phong trào TNTN của tuổi trẻ Việt Nam đang gặp phải một số bất cập, hạn chế. Nhiều hoạt động tình nguyện của tuổi trẻ thiếu trọng tâm, không thiết thực, không phù hợp với phong tục tập quán, điều kiện hoàn cảnh của địa phương. Nhiều tổ chức Ðoàn địa phương đề ra những hoạt động với chủ đề lớn, dàn trải, nhưng kết quả hạn chế, không thiết thực. Nhiều hoạt động tình nguyện lại nặng về giao lưu văn hóa - văn nghệ, tặng quà, chưa phát huy được tính sáng tạo, khả năng chuyên môn của TNTN, thậm chí còn biểu hiện hình thức. Lực lượng thanh niên nước ngoài, thanh niên Việt kiều, doanh nhân trẻ, thanh niên trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh… tham gia phong trào TNTN vẫn còn ít. Cùng đó, các chính sách đối với TNTN và các hoạt động tình nguyện vẫn còn thiếu nhất quán, đồng bộ. Tính bền vững của kết quả hoạt động tình nguyện chưa cao, nhất là trong hoạt động tình nguyện bảo vệ môi trường, TNTN ra quân rầm rộ để cải tạo các tuyến đường, sông, kênh rạch bị ô nhiễm, nhưng sau đó một thời gian thì tình trạng ô nhiễm tiếp tục tái diễn do không được giữ gìn cũng như duy trì thường xuyên hoạt động bảo vệ, cải tạo.
Cần một tinh thần mới
Tình nguyện vì lợi ích cộng đồng là phẩm chất cao quý, là khát vọng của tuổi trẻ, là một giá trị quan trọng trong xã hội cần phải được phát huy và tôn vinh. Ðể tiếp tục phát triển bền vững các hoạt động TNTN, thiết nghĩ chúng ta cần có chính sách để thu hút, tập hợp những người có khả năng tham gia hoạt động tình nguyện nhưng chưa có điều kiện hoặc ngược lại có điều kiện nhưng chưa có khả năng tham gia. Hoạt động TNTN cần phải đề cao yêu cầu thiết thực và hiệu quả, tránh phô trương hình thức. Mỗi mô hình, hoạt động cần tạo ra những công trình, phần việc, sản phẩm có ích cho cộng đồng, có ý nghĩa cho xã hội.
Ðể đạt được hiệu quả cao, các tổ chức Ðoàn, Hội cần lựa chọn nội dung, hình thức tình nguyện phù hợp với đặc thù của địa phương tiếp nhận tình nguyện. Dựa trên cơ sở điều tra, khảo sát về kinh tế, văn hóa, xã hội, phong tục, tập quán và nhu cầu "đặt hàng" của địa phương tiếp nhận tình nguyện để xây dựng kế hoạch hoạt động cho sát thực. Hoạt động tình nguyện cần tích cực hướng tới việc khó, việc mới, đòi hỏi tính chuyên môn cao. Chẳng hạn, giúp các địa phương vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số cách phòng bệnh, chữa bệnh; bài trừ phong tục tập quán lạc hậu, mê tín dị đoan; chuyển giao kỹ thuật mới trong sản xuất, kinh doanh, chăn nuôi trồng trọt, bảo quản và chế biến sản phẩm… phù hợp với điều kiện địa phương; tư vấn hướng dẫn pháp luật, vận động trẻ em đến trường, định hướng nghề nghiệp việc làm cho thanh niên.
Bên cạnh nâng cao chất lượng các hoạt động tình nguyện cao điểm trong năm, như: "Tháng Thanh niên", "Chiến dịch thanh niên tình nguyện hè", "Tình nguyện mùa đông", "Nghĩa tình biên giới, hải đảo", hay "Xuân biên giới, Tết hải đảo", "Xuân tình nguyện", cần duy trì và phát triển các đội hình TNTN chuyên ngành gắn với chuyên môn, nghiệp vụ của thanh niên. Tình nguyện là không đợi mùa, không đợi dịp, mà cần dựa trên nhu cầu đòi hỏi thực tế của đời sống để đi vào thực chất. Ðó có thể là tham gia sửa chữa, xây mới nhà nhân ái cho hộ nghèo, gia đình chính sách. Hay vận động, giúp đỡ học sinh nghèo, hoàn cảnh khó khăn đến trường; bổ túc văn hóa, bồi dưỡng kiến thức, xóa mù chữ trong thanh thiếu nhi. Hay huy động các nguồn lực xây dựng các quỹ học bổng, xây nhà bán trú dân nuôi, các điểm trường cho học sinh vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn. Hoặc tham gia giáo dục kỹ năng cho thiếu nhi trên địa bàn dân cư, chăm sóc trẻ em có hoàn cảnh khó khăn tại các mái ấm, nhà mở, trẻ em lang thang... cũng như giúp đỡ trẻ em bỏ học, có nguy cơ bỏ học được trở lại trường học tập.
Tình nguyện vì cộng đồng đã trở thành một phẩm chất đặc trưng đậm chất nhân văn nổi bật của tuổi trẻ, thể hiện tình yêu thương, lòng chia sẻ, bao dung và trách nhiệm giữa con người với con người. Sớm điều chỉnh và bổ sung, hoàn thiện phương thức hoạt động sẽ góp phần phát huy hơn nữa vai trò xung kích, sáng tạo của tuổi trẻ, để mầu áo xanh của TNTN thật sự là biểu tượng của niềm tin và tình cảm tốt đẹp của xã hội đối với thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay.
