An toàn khu bên sông
Làng Võng La đẹp và thơ mộng với những con đường chạy dọc bờ kênh rợp mát bóng cây. Nằm cạnh Khu công nghiệp Bắc Thăng Long sôi động, nhộn nhịp, nhưng đặt chân vào làng không khí nơi đây thật yên bình. Là người gốc làng Võng La, ông Vũ Tiến Thìn - Bí thư Đảng ủy xã Võng La bồi hồi: "Làng tôi ở rìa sông Hồng, các cụ kể lại cả làng đi theo kháng chiến, tất cả phục vụ cho kháng chiến, từ nhà cửa, vườn tược, không ai tiếc điều gì cả. Có những gia đình đã hy sinh đến người cuối cùng cho sự bình yên cuộc sống hôm nay".
Ông Thìn kể lại câu chuyện của làng mình: Đầu năm 1941, một vùng "an toàn" của Hà Nội được xây dựng ở hai bên sông Hồng. Trung ương Đảng đã cử đồng chí Trần Thị Sáu, là cán bộ dân vận về làng Võng La xây dựng cơ sở cách mạng bí mật, do nơi đây rất thuận tiện liên lạc giữa Hà Nội với chiến khu. Để che mắt địch, chị Sáu đã đóng vai một người phụ nữ nghèo, kiếm sống bằng nghề khâu thuê vá mướn để dễ dàng tiếp xúc với quần chúng. Do quen biết bà Hoàng Thị Cốc - người thường mang đậu phụ qua sông vào nội thành Hà Nội để bán, chị Sáu đã ở nhờ nhà bà. Chị Sáu đã vận động xây dựng cơ sở cách mạng bí mật tại gia đình bà Hoàng Thị Cốc. Được sự ủng hộ, gia đình bà Cốc trở thành nơi cất giấu sách báo và tài liệu tuyên truyền cách mạng.
Từ cơ sở bí mật đầu tiên của Đảng ở nhà bà Cốc, những "hạt giống cách mạng" của Võng La đã xuất hiện, sau này phát triển thành 12 cơ sở cách mạng. Các gia đình cơ sở đã đón các đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng thời kỳ hoạt động bí mật, như Trường Chinh, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Quốc Việt, Nguyễn Lương Bằng, Hà Huy Giáp và các đồng chí trong đội công tác xây dựng An toàn khu của Trung ương tại Đông Anh đến ở và làm việc từ tháng 7-1941 đến tháng 8-1945.
Võng La trở thành làng kháng chiến như thế. Nơi đây vào tháng 2-1943, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp bàn việc mở rộng Mặt trận Dân tộc Thống nhất và xúc tiến khởi nghĩa vũ trang, thông qua Đề cương văn hóa cứu quốc. Cây gạo đầu làng và ngọn tháp trong chùa Bạch Sam là điểm liên lạc và nơi đặt hòm thư của Trung ương. Ngôi tháp được sử dụng như một hộp thư bí mật trao đổi liên lạc tài liệu mà chưa một lần bị địch phát hiện. Cây gạo ở chùa Bạch Sam cùng cây gạo Xù ở làng Phú Thượng (quận Tây Hồ) là điểm hẹn, liên lạc và trao đổi thư từ, đồng thời là mốc tiêu đánh dấu cho cán bộ cách mạng từ xa tìm về An toàn khu.
Ông Hoàng Hữu Cam - con trai bà Nguyễn Thị Đại, một trong những gia đình nuôi giấu cán bộ cách mạng năm ấy, kể lại: Bất chấp sự khủng bố và rình mò thường xuyên của địch, Võng La vẫn là một An toàn khu. Người làng đã bảo vệ an toàn cán bộ cách mạng trước mọi an nguy. Một câu chuyện khó quên với các cụ cao niên trong làng, đó là vào tháng 4-1943, địch đã đánh hơi được những cán bộ cách mạng cấp cao về hoạt động tại Võng La nên chúng bất ngờ kéo vào lục soát nhà bà Hoàng Thị Cốc. Do đã chuẩn bị sẵn các phương án phòng gian, chống càn, cán bộ ta đã rút lui an toàn, địch không phát hiện được gì. Đầu năm 1944, chúng lại bất ngờ kéo đến nhà lùng sục bắt người con trai của bà Cốc, tra tấn dã man hòng moi tin cơ sở bí mật của ta. Nhưng những người trong gia đình bà kiên quyết không khai và tất cả các cơ sở bí mật đều được an toàn.
Là một thành viên trong ban chỉ đạo biên soạn cuốn Lịch sử cách mạng xã Võng La, ông Vũ Tiến Thìn kể lại: "Trong suốt thời gian dài hoạt động tại làng Võng La, các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã được nhân dân và các gia đình cơ sở bảo vệ an toàn, nghĩa tình quân dân hết sức sâu đậm, gắn bó keo sơn. Sau Cách mạng Tháng Tám tới những năm kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ hết sức gian khổ, các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng vẫn dành thời gian về thăm nhân dân và các gia đình cơ sở cách mạng của làng Võng La".
Làng nghề nổi tiếng
Đứng từ chân cầu Thăng Long nhìn xuống, làng Võng La giờ đây san sát những mái nhà cao tầng. Theo lời kể của các cụ cao niên trong làng, hơn 200 năm trước, Võng La có tên gọi là làng Chài, do dân làng ngày trước sống bằng nghề chài lưới, gắn bó với sông nước. Nhận thấy thế đất đẹp, phì nhiêu người làng chài đã quyết định lên bờ định cư tạo dựng xóm làng. Xã Võng La nay là một trong sáu xã của huyện Đông Anh được Chính phủ quy hoạch nằm trong Khu đô thị Bắc Thăng Long - Vân Trì. Sống ở nơi được đánh giá có tốc độ đô thị hóa nhanh, người dân làng Võng La đã ý thức rằng: "Ruộng bề bề không bằng có nghề trong tay", nên đã bắt đầu khôi phục, đầu tư phát triển nghề làm đậu phụ truyền thống cung cấp cho thị trường Hà Nội với số lượng lớn. Đậu Võng La nổi tiếng không thua kém đậu Mơ Mai Động, hay đậu làng Bá, huyện Đan Phượng. Nghề làm đậu ngày nay trở thành nguồn sống chính của người dân làng Võng La, với gần 200 hộ dân theo nghề.
Ông Nguyễn Xuân Hùng - Phó Bí thư thường trực xã Võng La cho biết: "Trên địa bàn xã Võng La hiện có Khu công nghiệp Bắc Thăng Long đã giúp địa phương tạo công ăn việc làm cho một số lượng khá lớn người lao động. Đời sống người dân nhờ thế được ổn định. Xã Võng La (gồm ba làng Võng La, Đại Độ và Sáp Mai) đang chuyển dần cơ cấu phát triển kinh tế theo hướng kinh doanh thương mại - dịch vụ và nông nghiệp bền vững hy vọng đời sống người dân được nâng lên. Hiện mức thu nhập bình quân của người dân đạt từ 22 đến 24 triệu đồng/người/năm".
Dẫn chúng tôi thăm khu "Nhà truyền thống cách mạng An toàn khu Võng La", ông Nguyễn Xuân Hùng nói: "Hầu hết những người nuôi giấu cán bộ thời tiền khởi nghĩa ở đây, nay không còn nữa. Song lòng yêu nước, kiên trung, "dạ sắt, gan vàng" một lòng đi theo Đảng, những đóng góp của cha ông, của các thế hệ đi trước được nhân dân xã Võng La trân trọng, giữ gìn cho thế hệ trẻ hôm nay học tập, noi gương".
