KHI VĂN CHƯƠNG KHƠI GỢI HÀNH TRÌNH KHÁM PHÁ

Những bước đi dò dẫm tìm đường

Tới làng Đại Hoàng để tìm lại bóng hình của những Chí Phèo - Thị Nở, những Bá Kiến-lão Hạc sống động trong tour Làng Vũ Đại ngày ấy. Thăm Nhà lưu niệm nhà thơ Chế Lan Viên để tìm về những vần thơ ngập tràn cảm xúc trong Người đi tìm hình của Nước, Tiếng hát con tàu... Thư thái tản bộ trong không gian Bảo tàng Văn học Việt Nam để khám phá câu chuyện xoay quanh Chữ Tâm, chữ Tài...

Nhờ một số đơn vị và cá nhân mạnh dạn mở đường, loại hình du lịch đặc thù còn khá mới mẻ với người Việt này đã có những bước đi thử nghiệm đầu tiên và nhanh chóng nhận được những phản hồi tích cực, từ những du khách có chung niềm đam mê văn chương thơ phú.

Nhiều thập kỷ trước, nhà văn Nam Cao đã biến ngôi làng Đại Hoàng (Hòa Hậu, Lý Nhân, Hà Nam) nhỏ bé thành một địa danh nổi tiếng bậc nhất trong lịch sử văn học nước nhà. Làng Vũ Đại ngày ấy-bây giờ nhiều đường nhựa, nhiều nhà bê-tông. Nhưng vài mảnh sân vẫn phấp phới cuộn sợi, tấm vải đũi thô dệt bằng khung cửi mỏ quạ. Nhưng trong làng vẫn vẹn nguyên ngôi nhà Bá Kiến với tuổi đời cả thế kỷ, vẫn chênh vênh lò gạch bỏ hoang, vẫn bạt ngàn mướt xanh vườn chuối.

Mối tình Chí Phèo - Thị Nở được tái hiện sinh động trong tour du lịch văn học "Chữ Tâm chữ Tài" - Nguồn: Bảo tàng Văn học Việt Nam.

Nhận thấy tiềm năng khai thác từ ngôi làng đặc biệt này, Liên hiệp khoa học Phát triển du lịch bền vững (STDe) kết hợp cùng Công ty du lịch Khát vọng Việt đã nhanh nhạy tiếp cận mô hình du lịch văn học đầu tiên, khi chính thức khai trương tour Làng Vũ Đại ngày ấy từ cuối năm 2014.

Về với làng Vũ Đại là được gặp lại nhà văn hiện thực phê phán nổi tiếng, với những ký ức-hình ảnh sống động được lưu giữ trong Khu tưởng niệm. Là thấy thấp thoáng bóng dáng cảnh cũ, người xưa bàng bạc trong từng trang sách. Là có cơ hội mua mấy món đặc sản: cá kho Nhân Hậu, chuối ngự Đại Hoàng về làm quà. Đi và về trong ngày, với mức chi phí chỉ vài trăm nghìn đồng, tour Làng Vũ Đại ngày ấy đã trở thành sản phẩm du lịch được yêu thích suốt 9 năm qua và ngôi làng hiện vẫn là điểm đến không thể bỏ qua khi đến với Hà Nam của đông đảo du khách.

Cuối tháng 11 năm ngoái, Khu tưởng niệm thi sĩ Chế Lan Viên đã trở thành không gian lý tưởng để hai cô giáo dạy văn dẫn dắt gần 50 học sinh bước vào thế giới thơ ca của ông, với những vần thơ nuôi dưỡng tâm hồn biết bao thế hệ độc giả. Được dâng hương tưởng nhớ, được lắng nghe những câu chuyện về cuộc đời và sự nghiệp của nhà thơ, được trải nghiệm những xúc cảm văn chương đặc biệt ngay tại nơi tác giả sinh ra là giá trị lớn nhất mà các du khách nhỏ tuổi nhận lại từ tour du lịch đặc biệt này.

Những chia sẻ xúc động từ cô và trò may mắn góp mặt đã mang lại niềm vui lớn cho chị Nguyễn Thị Hải Oanh - Chủ nhân của Amazing English Tour. Chúng cũng giúp chị thêm tự tin để nghĩ tới những hành trình mới mẻ đang đợi chờ phía trước. “Mô hình tour du lịch văn học này sẽ không chỉ giới hạn trong tỉnh Quảng Trị mà sẽ trải dài tới nhiều địa phương khác suốt dọc dải đất miền trung, bởi mỗi vùng đất đều sở hữu những nhà văn, nhà thơ cùng những câu chuyện văn chương nổi tiếng, thú vị”, chị Oanh chia sẻ.

Học sinh tìm hiểu vè thân thế và sự nghiệp của nhà thơ Chế Lan Viên tại Nhà lưu niệm mang tên ông - Nguồn: tạp chí Cửa Việt.

Cuối năm 2022, tour du lịch văn học Chữ Tâm, chữ Tài được Bảo tàng Văn học Việt Nam phối hợp với Công ty du lịch bền vững Việt Nam (S.T.I.D) chính thức ra mắt. Chỉ gói gọn trong thời lượng 90 phút, du khách được “gánh Tâm gánh Tài” vào cửa Ngôi đền văn chương, được dạo bước qua những không gian văn học cổ-trung đại, được đắm chìm trong những áng văn-lời thơ vừa hào hùng, vừa sâu lắng, được gặp gỡ những tác giả nổi tiếng, được lắng nghe những câu chuyện lay động lòng người, được cảm nhận nét đặc sắc của văn học Việt qua các thời kỳ...

Ngoài ra, Bảo tàng dự kiến thực hiện nhiều chương trình du lịch chuyên đề kết nối với quê hương các tác giả, các nhân vật, địa điểm nổi tiếng trong các tác phẩm bằng nhiều hình thức trải nghiệm hấp dẫn, độc đáo.

Du lịch văn học là phương tiện lan tỏa di sản văn hóa

Từ những nỗ lực khai mở, tìm đường buổi đầu, các đơn vị và cá nhân tâm huyết với loại hình du lịch mang tính bền vững này đều nhanh chóng hoạch định những kế hoạch xa hơn, những sản phẩm đa dạng hơn. Trong thời buổi mà tính độc đáo, khác biệt của sản phẩm là yếu tố sống còn quyết định sự thành bại của một doanh nghiệp du lịch, loại hình du lịch văn học mở ra một chân trời rộng mở, khi mỏ tài nguyên văn học với trữ lượng vô hạn đang đợi chờ được khai phá.

Nhờ những tour du lịch văn học được thiết kế mới mẻ và hấp dẫn, bằng thứ ngôn ngữ chuyển tải linh hoạt và đầy sáng tạo, những khu tưởng niệm-nhà lưu niệm, những bảo tàng sẽ được khoác tấm áo mới sống động, dễ cảm nên dễ nhớ, dễ yêu. Sau 8 năm mở cửa, cho dù sở hữu lượng hiện vật rất lớn lên tới 55 nghìn, trong đó có khoảng gần 3.500 hiện vật tiêu biểu được trưng bày nhưng Bảo tàng Văn học Việt Nam vẫn chẳng thể thu hút đông đảo người yêu văn chương tới tìm hiểu. Vậy mà chỉ nhờ tour đêm Chữ Tâm, chữ Tài được đầu tư công phu, sáng tạo, khách đến với hai đêm cuối tuần luôn khá đông, lượng khách ghé thăm Bảo tàng ban ngày cũng tăng mạnh.

Tour du lịch “Chữ Tâm chữ Tài” đã giúp Bảo tàng Văn học Việt Nam trở thành điểm đến thu hút đông đảo du khách. Ảnh | Bảo tàng Văn học Việt Nam.

Lần tới thăm Khu di tích Đại thi hào Nguyễn Du tại tỉnh Hà Tĩnh, sau khi được hướng dẫn viên giới thiệu tỉ mỉ về những hiện vật quý giá được lưu giữ trong khu trưng bày, được thưởng lãm một không gian xanh mát yên bình tuyệt đẹp trong khuôn viên rộng rãi, nhiều thành viên trong đoàn của tôi đã bày tỏ mong muốn, Ban quản lý sẽ xây dựng thêm một số sản phẩm nhằm thu hút khách du lịch, như lẩy Kiều, bói Kiều hay trình diễn một vài trích đoạn Kiều... bởi nếu chỉ nghe thuyết minh đơn thuần, giá trị tiếp nhận thông tin sẽ giảm sút. Thiết nghĩ, nếu một chương trình tour du lịch văn học chất lượng được xây dựng tại đây thì sức hấp dẫn của điểm đến sẽ tăng cao, giá trị mà du khách nhận lại sau chuyến đi sẽ rất lớn.

Cũng như thế, nếu ngôi mộ thi sĩ Hàn Mặc Tử trên ngọn đồi Thi Nhân (Quy Nhơn), khu Đồi Cháy ở ấp Cầu Đen, Quang Tiến, Tân Yên, Bắc Giang (nơi sinh sống, sáng tác của nhiều nhà văn hóa cùng văn nghệ sĩ danh tiếng) hay địa danh Xóm Chùa (gắn với một đời sáng tác của nữ sĩ Đoàn Lê) được một tour du lịch văn học biến thành đối tượng khai thác, hiệu ứng lan tỏa và lượng kiến thức “làm giàu” cho du khách sẽ vượt trội.

Trong ba năm liên tiếp (2019-2021), Việt Nam được Giải thưởng Du lịch thế giới - WTA bình chọn là “Điểm đến văn hóa hàng đầu châu Á”, giữ vững vị trí dẫn đầu nhiều nước trong khu vực ở hàng loạt hạng mục như di sản, văn hóa, du lịch bền vững. Có thể nói, đất nước ta là xứ sở của thi ca nói riêng, của văn học nói chung.

Từ ý tưởng khai thác nguồn tài nguyên văn học trong những thí dụ kể trên, có thể thấy, du lịch văn học là xu hướng phát triển mà du lịch bền vững đang hướng tới, trong tương lai gần. Thêm vào đó, sự lên ngôi của xu hướng du lịch trải nghiệm trên khắp thế giới giúp những người làm du lịch có thể tự tin, rằng làn sóng đi để trải nghiệm sẽ góp phần thúc đẩy loại hình du lịch văn học một cách hiệu quả và đắc lực nhất.

Văn học là một trong những thành tố quan trọng kiến tạo nên bản sắc du lịch văn hóa của một quốc gia. Như tiêu đề một nghiên cứu của hai tác giả L.Ghetau và L.V.Esanu, có lẽ chúng ta cũng nên bắt đầu tập trung phát triển dòng sản phẩm du lịch nhân văn này, để du lịch văn học là phương tiện hữu hiệu lan tỏa di sản văn hóa.