Vẻ trong trẻo của hội họa Kim Bạch

Tìm một hướng đi riêng với lụa

Năm 1960, sau khi tốt nghiệp hệ trung cấp tại Trường cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam (nay là Trường đại học Mỹ thuật Việt Nam), bà được trường cử sang Đại học Mỹ thuật Kiev (Liên Xô trước đây) học chuyên khoa sơn dầu, niên khóa 1961-1967. Về nước, bà được phân công làm giảng viên hình họa tại Trường cao đẳng Mỹ thuật công nghiệp (nay là Trường đại học Mỹ thuật công nghiệp, Hà Nội). Đây là nơi làm việc của bà cho đến khi về hưu, năm 1993.

Nói về cơ duyên với lụa, họa sĩ Kim Bạch chia sẻ: “Sau khi học xong tại Kiev, tôi về nước với khát khao được vẽ, nhất là sơn dầu. Nhưng ngặt một nỗi trong hoàn cảnh chiến tranh, rất khó khăn về họa phẩm. Sự khó khăn ấy kéo dài. Đến khoảng đầu những năm 80 của thế kỷ trước, tôi nghĩ đến lụa, một chất liệu không quá khó tìm và giúp tôi được vẽ. Lụa mềm, nhẹ, vẽ với chất liệu mầu nước nên thuận tiện khi phải mang đi theo đây đó. Tôi gắn bó với lụa từ ấy”.

Vì là một lựa chọn chủ động nên bà không thể ứng xử với lụa một cách hời hợt. Trong quá trình nghiên cứu hướng đi với tranh lụa, bà tranh thủ học hỏi, lắng nghe ý kiến của những người đi trước. Từ đó, bà dần dần bồi đắp một kỹ thuật vẽ lụa riêng. Trước khi vẽ, bà xử lý chất liệu lụa qua nhiều bước: Ngâm lụa với nước sôi cho thớ lụa mềm ra, sau đó lấy tay bóp nhẹ và rửa qua nước lạnh cho đến khi tấm lụa trở về như hình dạng ban đầu. Việc làm thế nào để mầu bám vào các thớ lụa sau khi được xử lý như vậy đòi hỏi sự kiên nhẫn và tinh tế. Tiếp đó, việc bồi tranh cũng rất kỳ công. Cố họa sĩ Mai Văn Hiến từng chỉ dẫn cho bà cách sử dụng tinh bột nếp để nấu hồ, cách chọn giấy bồi phù hợp để hoàn thiện bức tranh. Kỹ thật vẽ và bồi tranh đặc biệt quan trọng trong tranh lụa, vì nó làm bật lên hiệu quả: Lụa trong, tranh đưa ra ánh sáng óng ả, nổi khối, làm rõ ý niệm truyền tải.

Song hành với việc bồi đắp kiến thức về kỹ thuật vẽ lụa, hoạ sĩ Kim Bạch không ngơi nghỉ việc tìm kiếm ngôn ngữ tạo hình để ở đó, bà vừa thể hiện được năng lực tạo hình hiện đại vừa bày tỏ được những tình cảm và tinh thần chiết trung đậm nét phương Đông.

“Một nhân cách đẹp”

Sống đúng, sống trung thực, hết lòng vì sự nghiệp mình theo đuổi; đây là những gì mà người thân, bạn bè, học trò, công chúng yêu hội họa nhận định về họa sĩ.

Một phần sáng tác quan trọng của bà là tác phẩm chân dung người thân, bạn bè quốc tế, học trò, nhất là những danh họa Việt Nam có ảnh hưởng lớn tới sự nghiệp của cá nhân bà. Điểm thú vị và cũng khác biệt trong các sáng tác này là ngoài kỹ thuật vờn khối ảnh hưởng từ hình họa và kỹ thuật vẽ sơn dầu, như bà đã chia sẻ, các tác phẩm còn mang tải giá trị văn hóa, tư tưởng rất lớn. Đó là các sáng tác chân dung các họa sĩ Nguyễn Gia Trí, Bùi Xuân Phái, Trần Lưu Hậu, Bùi Quang Ngọc, nhà điêu khắc Phan Gia Hương… Trực tiếp thưởng lãm từng bức tranh, mới thấy càng thấm thía sự quan sát tỉ mỉ cùng tình cảm mà bà dành cho nhân vật.

Với dòng tranh phong cảnh cũng vậy. Nhiều vùng miền đất nước mà bà đã đi qua được họa sĩ cẩn thận “ghi chép” bằng tất cả sự dịu dàng, đằm thắm, tinh tế của lụa, của tâm hồn một phụ nữ yêu cuộc sống này, thương mến những con người bình dị nhất trong cõi đời này theo cách thật trong trẻo. Cái đẹp hữu hình trong cái đẹp của mỹ học phản ánh đúng tâm tư của bà về nghệ thuật.

Một bức tranh, đối với bà, thật sự là “đứa con” tinh thần. Vì vậy, bà chỉ có thể trao lại chúng cho những tổ chức thật sự cần, thật sự mong muốn có sự hiện diện của hội họa Kim Bạch trong sưu tập của họ. Trong sự nghiệp của mình, nếu có thể gọi là “bán tranh” thì đó là việc tranh của bà được các bảo tàng trong nước sưu tập, như Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Phụ nữ Nam Bộ, Bảo tàng Nghệ thuật Quang San... Riêng Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đã mua lại 23 bức tranh lụa của bà tại triển lãm cá nhân năm 2008. Dịp đó, bà cũng tặng lại bảo tàng này bộ 15 bức ký họa chân dung các lão thành cách mạng, với chất liệu mầu nước… Tiến sĩ Mã Thanh Cao, nguyên Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, đã chia sẻ cảm nhận: “Với tôi, họa sĩ Kim Bạch là một nhân cách đẹp!”.

Ở tuổi 86, họa sĩ Kim Bạch vẫn thực hành nghệ thuật hằng ngày. Bà còn đang chăm chút cho một không gian trưng bày tác phẩm của mình tại tư gia ở Thành phố Hồ Chí Minh, dự định sẽ sớm rộng cửa chào đón người thân, bạn hữu, công chúng yêu nghệ thuật tới thăm trong năm mới 2025.