Ký ức vẫn hiện hữu…
- Nằm trong danh sách 10 đơn vị tham gia thi tuyển hạn chế, với khoảng thời gian không dài để hoàn thành một đồ án mang ý nghĩa lớn, tôi đang tự hỏi, nhóm thực hiện đề án do ông làm chủ nhiệm đã phải chạy đua nước rút ra sao, để có thể tìm tòi, gạn chắt, tinh lọc và chuyển tải những ký ức đau thương nhưng rất đỗi hào hùng vào tác phẩm?
- Tôi vốn mê lịch sử Việt Nam từ bé. Những danh tướng lẫy lừng, những trận chiến nổi tiếng diễn ra suốt dặm dài giữ nước, chống giặc ngoại xâm của cả dân tộc luôn là thỏi nam châm tỏa ra lực hút khó cưỡng với riêng tôi. Vì thế, tôi đã tìm đọc nhiều tài liệu về Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng chiến dịch lịch sử “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”, và tích lũy được một vốn kiến thức khá dày dặn về trận chiến kéo dài 56 ngày đêm này, được soi chiếu dưới góc nhìn đa chiều.
Dù đã nhiều lần đến thăm di tích chiến trường Điện Biên Phủ, nhưng lần nào những chuyến thực địa cũng để lại xúc cảm rất mạnh trong tôi. Hố bộc phá hình tròn khoét lõm sống đồi A1 như vết sẹo không bao giờ lành trên thân mình đất Mẹ. Bầu trời Điện Biên xanh ngắt thanh bình mà tôi nhìn thấy hôm nay cũng có thể là hình ảnh cuối cùng mà mỗi người lính ngã xuống năm xưa lưu giữ, trước khi vĩnh viễn nhắm mắt. Khoảng khắc chiến thắng đã đi qua 64 năm, nhưng ký ức vẫn hiện hữu sống động nơi đây. Rồi tôi được xem loạt phim tài liệu chiến tranh ba tập do Truyền hình Quốc phòng sản xuất, với tựa đề: “A1 - Bùn, Máu và Hoa”. Trong phim, Đại tá Vũ Đình Hòe nghẹn ngào kể lại: “…lúc đó không thấy sợ gì cả, chỉ muốn chiến đấu, chiến thắng thật nhanh để về chôn cất cho anh em…”. Còn Trung đội trưởng Đỗ Ca Sơn thì xót xa “Chôn khác với vùi, vùi chỉ là đặt xuống mà không có gì cuốn lại. Hai bàn tay tôi đã vùi gần 100 anh em trên chiến trường này. Còn bao anh em khác đã hòa vào với đất, thịt trộn bùn non”… Ý tưởng về những vòng tròn đan xen của khu đền thờ trên đồi F - như một chuỗi không gian tạo ra các tầng bậc cảm xúc, kết hợp sáng tạo với những thành phần chức năng mới để tạo nên một “công viên tưởng niệm” đã thành hình.
- Lướt qua bản tóm tắt đề án, một công trình kế thừa bố cục không gian kiến trúc truyền thống nhưng được chuyển tải bằng ngôn ngữ kiến trúc hiện đại là cảm nhận đầu tiên của cá nhân tôi. Ông có đồng ý với nhận xét đó?
- Từ ý tưởng xuyên suốt được hình thành rất nhanh kể trên, được Ban giám hiệu Trường ĐH Kiến trúc Hà Nội hỗ trợ và ủng hộ cách tiếp cận mới mẻ, tôi cùng với các cộng sự ở Văn phòng tư vấn và chuyển giao công nghệ xây dựng thuộc Trường ĐH Kiến trúc đã hoàn thành đồ án bám sát theo ý tưởng ban đầu. Rất cảm ơn Ban tổ chức đã đưa ra một đề bài hay và gợi mở, trong đó yêu cầu “đền thờ có kiến trúc độc đáo, phù hợp với văn hóa tâm linh của người Việt, đạt được sự nghiêm trang nhưng ấm áp, linh thiêng mà gần gũi”. Thêm nữa, “ý tưởng kiến trúc sáng tạo và độc đáo, khuyến khích áp dụng những tiến bộ khoa học công nghệ phù hợp” cũng được nhấn mạnh, để công viên tưởng niệm này trở thành trung tâm của sự kết nối với hệ thống các khu tưởng niệm cùng di tích về chiến thắng lịch sử này như Tượng đài chiến thắng - Bảo tàng Chiến thắng - Nghĩa trang liệt sĩ đồi A1 - Đồi di tích A1…
Kế thừa không gian kiến trúc truyền thống, năm lớp không gian xen kẽ sẽ lần lượt tạo ra ba không gian chính (Giao lưu - Tưởng niệm - Tâm linh) và hai không gian đệm (Có chức năng trưng bày và tạo tuyến). Những cung tròn lớn nhỏ trên tổng mặt bằng có tác động tùy theo vị trí cảm nhận: lan tỏa hoặc hướng tâm tạo nét độc đáo và cuốn hút. Đền thờ chính thuộc không gian tâm linh kế thừa và phát triển bố cục chữ “Đinh” trong kiến trúc truyền thống, hai khối tả hữu vu kết nối tạo hình vòng cung ôm lấy sân đền. Di chuyển theo trục tâm linh của đền thờ, từ ngoài vào trong, ấn tượng và xúc cảm của du khách sẽ ngày một mạnh mẽ hơn, nhờ những cách thức và ngôn ngữ biểu đạt mới mẻ, hiện đại. Nhận xét của bạn là tương đối chính xác.
Tìm tòi những ngôn ngữ kiến trúc mới
- Ông có thể giải thích rõ hơn về những tố chất “mới mẻ, hiện đại” đề cập ở trên?
- Ở không gian đầu tiên giữ chức năng kết nối cộng đồng, cũng là khu vực quảng trường nằm giáp đồi A1, du khách có thể sử dụng kính AR (Augmented Reality), áp dụng công nghệ thực tế ảo tăng cường để sống lại những khoảnh khắc chiến trường khói lửa năm xưa. Nói một cách giản dị, AR giúp bạn có mặt ở trận chiến ác liệt, trên chính khung cảnh thực địa nơi nó từng diễn ra - điều này đặc biệt phù hợp với những di tích như chiến trường trên đồi A1.
Một không gian trưng bày các tác phẩm điêu khắc và phù điêu dọc theo lối xuống sân trung tâm dẫn dắt cảm nhận du khách. Đồi đất tạo hình hướng vào hồ nước tĩnh lặng, trên đó là vòng cung hoa ban với 19 cây hoa khoe sắc đại diện 19 dân tộc trên địa bàn tỉnh Điên Biên. Sân tưởng niệm nằm giữa lòng hồ với bức tường khắc tên trang trọng các liệt sĩ đã hy sinh. Cây cầu thép bắc ngang qua những trụ đèn thanh mảnh, được cắt đục số hiệu các đơn vị tham gia chiến dịch, dưới ánh nắng của mặt trời ban trưa sẽ in hình xuống sân tưởng niệm. Cầu thang trong lòng quả đồi nhỏ dẫn du khách lên Đền chính, khuôn lại cuối đường hầm, sáng bừng và linh thiêng là hình ảnh mái Đền cong vút… Tất cả được cấu tứ, hình thành từ hành trình gian khổ đến với chiến thắng, từ những câu chuyện kể bước ra từ sử sách. Tôi nghĩ, từ du khách đến những người cựu chiến binh khi tới đây sẽ đều có được một hành trình tưởng nhớ những người đã khuất, lòng tự hào, biết ơn… sự chiêm nghiệm cái giá của hòa bình, theo một cách thức và biên độ rất mở.
- Nhắc đến đền thờ, người ta thường quen liên tưởng tới một công trình mang phong cách kiến trúc truyền thống, phần đa in đậm dấu ấn Phật giáo. Cách tiếp cận mới mẻ, sáng tạo của đề án này sẽ trở thành động lực thúc đẩy những tìm tòi sáng tạo cho các công trình tưởng niệm kế tiếp?
- Tôi và các đồng nghiệp rất vui mừng khi các vị giám khảo cuộc thi đã ủng hộ những ý tưởng mới mẻ, cả ba phương án đoạt giải đều đi theo hướng kế thừa và phát huy chứ không sao chép y nguyên những khuôn mẫu truyền thống. Việc tái hiện chỉ một nét cong mái đình, mái đền ngôi làng Bắc Bộ gợi nhớ gốc gác của phần lớn những con người làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ, là thủ pháp khái quát hóa một hình ảnh đặc trưng. Anh linh của các liệt sĩ hội tụ về đây, tôi nghĩ họ sẽ rất an lòng khi được gặp lại một hình ảnh rất đỗi thân thương, quen thuộc trong nét cong mềm mại của mái đền này.
Cái gì lặp đi lặp lại, dù đẹp đến đâu thì ngắm mãi cũng thấy nhàm. Khuyến khích nỗ lực tìm tòi sáng tạo những ngôn ngữ kiến trúc mới sẽ là cách hiệu quả nhất để có được những công trình tri ân - tưởng niệm thu hút sự quan tâm của công chúng, đặc biệt là giới trẻ hôm nay. Mong thế. Và cũng hy vọng thế!
Phối cảnh đề án công trình “Đền thờ tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ hy sinh tại chiến trường Điện Biên Phủ” của nhóm tác giả do KTS Phạm Trung Hiếu đứng đầu.
- Trân trọng cảm ơn ông!
