- Thưa ông, là một chuyên gia trong lĩnh vực tâm lý học, đồng hành và dành nhiều tâm huyết cho giới trẻ, chắc hẳn ông cũng có tài khoản TikTok hoặc những nền tảng mạng xã hội phổ biến khác, và nắm rõ các trend (xu hướng) của giới trẻ?
- Vâng, tôi làm việc như một nhà nghiên cứu tâm lý trẻ em và trẻ vị thành niên, nên đã tham gia TikTok ngay từ những ngày đầu. Cá nhân tôi cảm thấy các video trên nền tảng này thú vị và lôi cuốn người xem ở mọi lứa tuổi, như các video ngắn về biểu diễn, nhảy múa vũ đạo cùng lời hát; những video bình luận hoặc biểu diễn song song với các video khác (thường gọi là duets); lấy ý tưởng từ các video trước để tạo ra những gì đó khác biệt (hay được gọi là stitching). Gần đây nhất chúng ta có thể thấy nhiều clip các bạn nữ sinh nhảy múa theo điệu nhạc See Tình (ca sĩ Hoàng Thùy Linh), sau thì có một sĩ quan "bắt trend" và rồi là cả một trung đội quân nhân cũng tham gia… Ngoài ra, các video hướng dẫn, chia sẻ các tip hữu ích cũng nhận được sự quan tâm hưởng ứng từ nhiều người xem. Và chắc chắn còn nhiều điều thú vị khác tôi bỏ lỡ, nhưng đều rất hấp dẫn.
TikTok có những thuật toán phù hợp với GenZ - nhóm bạn trẻ thích tốc độ và ngắn gọn; thích những mẹo mực mang tính thực dụng áp vào cuộc sống. Mặc dù, nền tảng này sau khi nâng cấp đã cho phép người sáng tạo có thể đẩy lên các video dài hơn nhưng tôi thấy khá nhiều người sáng tạo nội dung chỉ giữ video của họ với thời lượng dưới 30s, qua đó thu được rất nhiều tương tác.
- Những năm gần đây, cứ đến dịp Tết, hình ảnh áo dài, clip ngắn hướng dẫn làm các món ăn truyền thống được các bạn trẻ rất ưa thích. Ông có cảm nhận thế nào về các sản phẩm video ngắn được các bạn trẻ bắt trend những ngày cận Tết? Cũng như xu hướng đón Tết của giới trẻ hiện nay?
- Tất cả những sự kiện thời sự trong cuộc sống, thời điểm diễn ra lễ hội luôn là những niềm cảm hứng dồi dào, để các nhà sáng tạo nội dung trên mạng xã hội tận dụng khai thác. Cá nhân tôi cũng đã được xem và trải nghiệm những video ngắn về việc chuẩn bị cỗ Tết, các món ăn truyền thống ngày Tết, cách cắm hoa Tết, thiết kế lì xì, làm hộp quà tặng hay lên kế hoạch chơi Tết của các bạn trẻ được đưa lên nền tảng này, đặc biệt nhiều hơn khi ngày Tết đang đến rất gần…
Là một nhà giáo dục, tôi thấy những video trên TikTok đang thay đổi cách chúng ta học tập về thế giới chung quanh. Qua đó, những người trẻ có thể học và trải nghiệm dễ dàng những nét đẹp văn hóa truyền thống ngày Tết một cách thú vị và gần gũi hơn, vì các video đều mang tính giải trí cao nhưng lại rất ngắn gọn, cung cấp một đơn vị kiến thức cụ thể. Nó cũng rất phù hợp với xu hướng học tập qua kênh nghe nhìn của giới trẻ bây giờ, cũng phù hợp với xu thế học micro-learning và nano learning đang được nhắc tới, thay thế cho những bài giảng truyền thống.
Xu hướng đón Tết của giới trẻ ngày nay rõ ràng có những đặc trưng riêng. Các bạn "thưởng Tết" bằng cách tập trung hơn vào sự nghỉ ngơi, tận hưởng chứ không quá chú tâm vào một loạt nghi lễ mang tính hình thức của Tết.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là các hoạt động truyền thống ngày Tết đều bị giới trẻ bỏ qua, mà họ chỉ thực hiện nó theo một cách khác hoặc nâng tầm hiện đại, thổi thêm luồng gió công nghệ vào đó. Thí dụ, thay thế cho những món quà Tết truyền thống như bánh chưng, cây giò thì giới trẻ sẵn sàng biếu những món đồ công nghệ. Thay cho những phong bao lì xì truyền thống là những phong bao lì xì tự thiết kế với những thông điệp vui vui "bá đạo". Tất cả được giới trẻ phản ánh lại qua các video ngắn đăng trên các mạng xã hội như TikTok.
Nhiều video clip hướng dẫn chọn mua và cắm hoa Tết theo cách thức độc đáo; hướng dẫn nấu một mâm cỗ Tết nhanh chóng chỉ bằng nồi cơm điện hay nồi chiên không dầu để tiết kiệm thời gian. Rồi các video ngắn mô tả cảnh đi chợ Tết và cùng trải nghiệm sự rộn ràng của phiên chợ cuối năm, với những sắc mầu của đào, mai và các loại hoa Tết. Tất cả đều phản ánh cách giới trẻ đang chuyển hướng trong chơi Tết, ăn Tết theo hướng những trải nghiệm có chất lượng, thời gian bên nhau có chất lượng trong những hoạt động của Tết truyền thống chứ không còn là những điều "phải thực hiện".
 |
TS Trần Thành Nam (Trường đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) |
- Công nghệ và Tết tưởng chừng như là hai khái niệm không liên quan đến nhau, nhưng mục đích của hai khái niệm này, tựu trung, đều là "kết nối" đưa mọi người lại gần nhau hơn. Ông nghĩ sao về quan điểm: công nghệ khiến giới trẻ xa rời truyền thống?
- Không thể phủ nhận công nghệ đã tạo ra nhiều trải nghiệm Tết sum vầy giữa những người phương xa. Nhưng chúng ta cũng cần ý thức rõ việc công nghệ cũng có thể đang cản trở những người thân sống cùng dưới một mái nhà, khiến những giá trị gia đình không được trao truyền hiệu quả và khoảng cách giá trị giữa các thế hệ sẽ có nguy cơ ngày càng lớn hơn.
Chính vì vậy, đến ngày Tết, chúng ta cần tạo ra các quy tắc về sử dụng công nghệ mà mọi người đều có thể đồng ý. Thí dụ như thống nhất tư tưởng là kỳ nghỉ của chúng ta sẽ thoải mái hơn nếu chúng ta ít sử dụng thiết bị hơn. Quy định sẽ chỉ sử dụng điện thoại để chụp ảnh, ghi hình mở quà và ghi lại những khoảnh khắc gặp gỡ người thân nhưng để tung lên mạng hay gửi cho các hội nhóm thì để sau đó. Điện thoại sẽ không sử dụng khi tất cả vào mâm cơm Tết. Chúng ta cũng cần có những hình thức phạt vui ngày Tết cho những vi phạm nguyên tắc về công nghệ, chẳng hạn như ai vi phạm sẽ phải rửa bát, nếu không có một người vi phạm là kế hoạch phá sản ngay.
Mỗi gia đình cũng cần lên kế hoạch để sử dụng công nghệ cho việc đoàn kết thay vì chia rẽ các thành viên. Tất cả cùng trải nghiệm một trò chơi, cùng xem một bộ phim, một chương trình Tết truyền thống như Táo quân. Cũng có thể tổ chức những cuộc thi tìm kiếm lại ảnh về những kỷ niệm của các thành viên trong gia đình trong một năm qua. Hãy hẹn giờ và chuẩn bị các thiết bị kết nối màn ảnh rộng để có thể video call với người thân yêu đang ở xa.
- Xu hướng đổi mới cách đón Tết, không chỉ ở các thế hệ trẻ, liệu có phải là điều đáng lo ngại?
- Nhiều nghiên cứu về những người sáng tạo nội dung trên mạng xã hội cho thấy họ có xu hướng bị phân liệt nhân cách. Nhân cách thể hiện trên mạng xã hội như TikTok là hoàn toàn khác với đặc điểm nhân cách của họ ngoài đời thực.
Vì vậy, những thứ mà họ thể hiện trên mạng, thật hay giả, đúng hay sai, thể hiện đúng sắc thái hay không trở nên rất mơ hồ. Chúng ta đang sống trong một nền kinh tế chú ý, và những sự chú ý của mọi người có thể mang lại lợi ích tài chính cho một số cá nhân. Thế nên, nhiều người sáng tạo ra các nội dung trên mạng xã hội bản chất chỉ là một vai diễn. Chưa chắc họ đã trải nghiệm và được sống với đúng những giá trị truyền thống đó.
Với xu thế ấy, một bộ phận không nhỏ trong chúng ta dường như chỉ đón Tết hoành tráng ở trên mạng, nhưng lại rất kém chất lượng khi ở bên nhau. Tết, thay vì chia sẻ và tận hưởng không khí với mọi người, chúng ta dán mắt vào màn hình điện thoại, thay vì tận hưởng những khoảnh khắc, chúng ta còn bận sắp đặt, yêu cầu các nhân vật cười thế này, tạo dáng thế kia để quay video đưa lên mạng xã hội.
- Vậy, chúng ta cần ứng xử như thế nào để các giá trị sống và trải nghiệm mang lại tác động tích cực cho người trẻ?
- Với GenZ, làm việc hay học tập đầu tiên là phải vui. Bên cạnh đó, công nghệ và internet là lẽ sống của họ. Họ có động lực cao muốn trở thành công dân tốt, muốn sáng tạo của mình tạo ra ảnh hưởng tới xã hội. Do đó, muốn GenZ nối dài các giá trị truyền thống thì hãy tạo cơ hội cho họ được thể hiện cách chơi Tết, thưởng Tết truyền thống theo góc nhìn của họ. Chính chúng ta cũng cần bỏ xuống những kỳ vọng phi thực tế về các hủ tục Tết truyền thống khiến mọi người mệt mỏi và kiệt sức, để hướng đến những giá trị đích thực của Tết. Tết là đoàn viên, là kết nối tình thân, là trải nghiệm hạnh phúc!
- Xin chân thành cảm ơn những chia sẻ của ông! Xin chúc ông một mùa xuân mới bình an và thật đậm đà hương vị!
