- Phụ trách chuyên mục đối ngoại của tờ The New York Times, là tác giả nổi tiếng với các khái niệm về "thế giới phẳng", ông suy nghĩ như thế nào về quá trình toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ hiện nay, đặc biệt là những tác động đến sự tồn tại của các nền văn hóa, trong đó có văn hóa Việt Nam?
- Toàn cầu hóa với những tác động mạnh mẽ đến các lĩnh vực của đời sống không chỉ là câu chuyện được quan tâm ở Việt Nam. Tuy nhiên trong quãng thời gian ngắn tới đất nước của các bạn, tôi đã được nghe nhiều người, đặc biệt là các bạn trẻ chia sẻ rằng họ rất quan tâm đến vấn đề này, nhất là trong bối cảnh thế giới đang ngày càng "phẳng". Nhiều người cũng trăn trở về các tác động của quá trình toàn cầu hóa đến văn hóa và việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống... Đó cũng là những vấn đề mà tôi đã đề cập trong "Thế giới phẳng".
Tác động của toàn cầu hóa đối với đời sống văn hóa luôn có hai mặt. Một mặt, đó là sự tiếp sức vô hạn. Nhưng mặt khác nó có thể tạo nên những chèn ép vô cùng. Có thể nói rằng toàn cầu hóa luôn tạo ra những môi trường thật sự tuyệt vời cho quá trình bảo tồn và mở mang những giá trị tốt đẹp của văn hóa.
Nhờ có toàn cầu hóa, một sinh viên Việt Nam du học tại Mỹ vẫn có thể mỗi ngày đọc sách, trò chuyện với gia đình, bạn bè tại Việt Nam bằng smartphone tiện dụng. Chưa khi nào khoảng cách địa lý lại trở nên "gần" đến thế. Cũng nhờ có toàn cầu hóa, hàng ngàn cuốn sách, những tư liệu cổ tưởng như không thể tìm thấy lại có khả năng "hồi sinh" qua thế giới mạng. Đó thật sự là một cuộc bảo tồn văn hóa ở quy mô chưa từng có trong lịch sử. Trước khi tới Việt Nam, tôi chưa từng đọc Vietnam News, nhưng khi tiếp cận với ấn phẩm này, tôi đã có khá nhiều thông tin thiết thực về đất nước của các bạn, về đất nước, con người, truyền thống văn hóa...
Tuy nhiên, cũng không thể lơ là trước những tác động tiêu cực từ toàn cầu hóa, nguy hiểm đến mức có thể sẽ hủy diệt các giá trị văn hóa truyền thống. Lần thứ hai tới Việt Nam, tôi nhận thấy có nhiều đổi khác trên các đường phố của Hà Nội, TP Hồ Chí Minh. Khá rõ là sự xuất hiện của các quán ăn nhanh Pizza, KFC, Mc Donalds... Điều đó cũng báo hiệu trong quá trình bảo tồn các văn hóa truyền thống, Việt Nam đang phải đối diện với không ít giá trị văn hóa ngoại lai xâm nhập. Đáng nói là các luồng văn hóa từ bên ngoài có thể tồn tại song hành, nhưng cũng có thể lấn át, thậm chí xâm lấn các giá trị truyền thống.
- Thực tế đó cũng đang là mối lo trong cuộc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống ở Việt Nam?
- Tôi cho rằng đó là những nguy cơ không thể xem thường. Tuy nhiên, hãy đừng quá lo lắng! Bởi Việt Nam có một nền văn hóa vững mạnh, một truyền thống đủ tạo nên sức kháng cự trước sự xâm nhập của nhiều luồng văn hóa ngoại lai. Tôi tìm hiểu điều đó thông qua những cuốn sách lịch sử của người Việt. Trải qua ngàn năm Bắc thuộc và rất nhiều giai đoạn lịch sử khó khăn khác, các giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam không những không bị đồng hóa mà trái lại vẫn được giữ gìn nguyên vẹn. Đặt giả thiết nếu Việt Nam "sở hữu" một nền văn hóa "yếu" thì chắc chắn đã bị các nền văn hóa khác tàn phá rồi.
Thế nên, tôi nghĩ rằng thay vì lo lắng thì hơn bao giờ hết, hãy đầu tư nhiều hơn cho văn hóa. Để trên nền tảng vững mạnh vốn có, văn hóa Việt sẽ được tăng cường sức đề kháng, mang tính tự chủ tự cường và đủ sức chống lại các yếu tố tiêu cực từ bên ngoài. Quá trình toàn cầu hóa ngày nay dường như đã khiến cho "bức tường" cũ với chức năng chống chọi các giá trị tiêu cực đã không còn tồn tại. Điều cần thiết bây giờ là hãy xây lên một bức tường mới, vững chắc hơn. Đó chính là "bức tường" từ tình yêu Tổ quốc và lòng tự hào dân tộc...
Hơn 300 nghệ sĩ và khoảng 1.000 người tình nguyện đã tham gia thu âm, ghi hình MV Quốc ca thể hiện tình yêu đất nước. Ảnh: TD
- Như vậy thì đầu tư cho văn hóa là điều căn cốt nhất hiện nay, thưa ông?
- Toàn cầu hóa là xu hướng tất yếu.
Trong quá trình đó, người dân với sự hỗ trợ của nhiều phương tiện hiện đại trở nên có nhiều quyền lực hơn, họ có thêm nhiều cơ hội để đối thoại với các cấp lãnh đạo.
Vì vậy, vấn đề rất quan trọng là cần phải đầu tư cho người dân. Quan trọng cũng không kém là việc đầu tư cho đội ngũ văn nghệ sĩ, những hạt nhân quan trọng trong nền văn hóa của mỗi quốc gia, dân tộc.
- Ông có thể nói rõ hơn đầu tư cho người dân là như thế nào?
- Là phải làm cho họ ý thức sâu sắc về các giá trị lịch sử, nền văn học, âm nhạc... của đất nước mình. Từ niềm yêu thích đó, chính họ sẽ tìm cách để thưởng thức và sáng tạo nên các giá trị văn hóa trên nền tảng truyền thống. Theo tôi đó là cách đầu tư rất hiệu quả.
- Ông có thể chia sẻ về kinh nghiệm của nước Mỹ trong các chính sách đầu tư cho đội ngũ văn nghệ sĩ nhằm giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống?
- Ở Mỹ có các hội đồng nghệ thuật, hội đồng nhân văn quốc gia mà qua đó sẽ cung cấp nguồn tài chính cho các văn nghệ sĩ để họ làm công việc bảo tồn nền văn hóa dân tộc. Chính phủ không thể làm thay mà cách tốt nhất là hỗ trợ, tạo các điều kiện thuận lợi nhất có thể để họ phát huy tài năng và sức sáng tạo mà thôi.
Áp dụng với Việt Nam, đầu tư là vấn đề rất quan trọng. Thay vì lo ngại toàn cầu hóa sẽ mang đến nhiều tác động tiêu cực thì hãy tìm cách ngăn chặn sự xâm nhập của các luồng văn hóa khác bằng cách đầu tư thật nhiều cho văn hóa, trong đó nòng cốt là đội ngũ văn nghệ sĩ. Việt Nam có hàng ngàn văn nghệ sĩ với vô vàn khả năng tiềm ẩn. Hãy có những chính sách đầu tư đối với các nhà văn, nhà thơ, họa sĩ, nhạc sĩ, nhà thiết kế thời trang... để khuyến khích họ cống hiến, bảo tồn nền văn hóa truyền thống.
- Sự xuất hiện ngày càng nhiều thương hiệu như McDonalds trên các đường phố cũng là thực tế dẫn đến những lo lắng về sự biến đổi các giá trị văn hóa ở Việt Nam. Ông có nghĩ như vậy?
- Dường như đó là những lo ngại có phần thái quá. Sự xuất hiện của các thương hiệu như McDonalds là điều tất yếu và cứ với tốc độ tăng trưởng như bây giờ thì sẽ còn có nhiều thương hiệu khác nữa đến Việt Nam. Điều cần thiết là phải đầu tư để gìn giữ các giá trị văn hóa bản địa. Chẳng hạn, tại sao không mở ra những quán phở Việt thật ngon để thu hút khách, để tồn tại thịnh vượng bên cạnh những McDonalds như thế?
- Song thực tế cho thấy có những giá trị văn hóa truyền thống đang dần mai một?
- Chỉ có thể giải quyết câu chuyện đó bằng những đầu tư chiến lược và tầm nhìn xa. Tôi cho rằng, đầu tư cho bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa trong quá trình toàn cầu hóa là việc phải làm thường xuyên như khi tập luyện thể thao vậy. Hễ xao lãng thì cơ thể sẽ trở nên yếu ớt và ngược lại...
- Xin cảm ơn ông!
