Vượt qua quan niệm cũ
Hằng ngày, sau giờ học ở trường, các em học sinh vẫn tham gia một lớp học đặc biệt: lớp học nghề tò he ngay tại làng nghề tò he. Có những khi lớp đông đến mấy chục em, ngồi miệt mài nặn những hình thù mình yêu thích.
Nghệ nhân Đặng Thị Với Hải được nghe kể lại, từ khi còn chưa biết nói, biết đi bà cũng đã thích thú nhìn những con tò he và người trong nhà mải miết nặn tò he. Đến nay, nghề gia truyền này vẫn mang đến thu nhập chính cho gia đình bà.
Bà Hải chia sẻ: “Từ nhỏ tôi đã quen với đất, quen với bột nếp, và thích làm nghề lắm. Nhưng có quan niệm chỉ truyền nghề cho con trai hoặc con dâu, còn con gái như tôi, nếu lấy chồng ở làng thì mới được truyền nghề. Nên đến năm 18 tuổi tôi mới có thể làm nghề tò he. Các công đoạn làm tò he tôi đã thuộc như trong lòng bàn tay vậy. Nhưng đến nay khi dạy cho các cháu nhỏ, tôi cảm thấy lớp trẻ bây giờ nhanh lắm, tinh lắm, mình làm gì là các cháu có thể học được ngay. Không như cách nghĩ ngày xưa, tôi dạy cho các cháu mọi điều, kể cả cháu gái, cháu trai, từ sáu tuổi đến lớn, ai thích giữ nghề tôi cũng dạy, làm thế mới có thể phát triển được làng nghề”.
Các em nhỏ trong lớp học của nghệ nhân Với Hải cũng thích thú với khâu làm mầu. Khối bột được chia thành bảy phần để nhuộm mầu, thuật ngữ nghề nghiệp còn gọi là thấu mầu. Tò he có bảy mầu cơ bản là xanh, đỏ, vàng, hồng, tím, đen và trắng, được lấy từ thực vật tự nhiên, có trong đời sống hằng ngày.
Sáng tạo để giữ nghề
Năm 2003, nghệ nhân Đặng Văn Tố là người đầu tiên được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cử sang nước ngoài để biểu diễn nghệ thuật nặn tò he. Tiếp đó tháng 7-2005, kỷ niệm 10 năm quan hệ Việt Nam - Mỹ, để đánh dấu sự kiện này, nước ta đã cử một đoàn nghệ thuật gồm: ca múa nhạc dân gian, tranh Hàng Trống và đại diện làng nghề tò he. Chỉ với đôi bàn tay khéo léo, trong phút chốc người nghệ nhân đã biến những cục bột mầu thành những bông hoa, con rồng, con gà, các nhân vật hoạt hình… tất cả đều sinh động, đáng yêu và đầy mầu sắc. Các kiều bào rất xúc động khi bắt gặp tò he với sự gợi nhớ về ký ức tuổi thơ và hình ảnh quê hương đất nước.
Thời gian qua, gia đình nghệ nhân Với Hải đã được nhận nhiều danh hiệu, giải thưởng, tham gia nhiều liên hoan trong nước, quốc tế. Bà vui vẻ khoe hai con trai của bà là Đặng Văn Tiên và Đặng Văn Hậu cũng đã được phong tặng danh hiệu nghệ nhân. “Cả nhà tôi sống bằng nghề tò he, nghề tò he cho chúng tôi một cuộc sống đủ đầy, đầm ấm. Và tôi nghĩ, cả gia đình tôi phải cống hiến hơn nữa, làm nhiều hơn nữa để trả nợ cho nghề, quan trọng nữa là giữ gìn nghề của ông cha”, bà tâm sự.
Những ánh mắt trẻ thơ trong sáng, vui tươi khi nhìn ngắm những hình tò he là động lực để mọi người phát triển nghề nặn tò he hơn. Hiện nay, để theo kịp xu hướng thị trường, bà đã cùng các con sáng tạo ra các sản phẩm phục vụ cho du lịch, trong đó có các bình hoa đất, các mô hình làng Việt, các hình lưu niệm với khả năng lưu giữ gần 20 năm chứ không phải là vài tháng, hoặc vài ngày như các sản phẩm tò he trước kia. Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cũng đã nặn tò he theo hướng chân dung và đoạt được nhiều giải thưởng cao trong các kỳ liên hoan quốc tế về các loại hình dân gian.
