Thuật ngữ singularity đang được nói đến nhiều nhất hiện nay là về công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Ở đây, singularity được hiểu là điểm cực cùng khi AI vượt qua toàn bộ trí tuệ của loài người và trở thành siêu AI. Bắt đầu từ thời điểm này, sự tiến hóa theo cấp số nhân của siêu AI sẽ làm biến đổi một cách nhanh chóng, cơ bản và triệt để toàn bộ xã hội loài người.
Trong tiếng Việt, singularity có thể được dịch là “điểm cực cùng”. Tuy nhiên, giữ nguyên thuật ngữ singularity sẽ là phù hợp hơn cả.
Ý tưởng về singularity của trí tuệ nhân tạo được nhà toán học Vernor Vinge đưa ra vào những năm 1980 và được tranh luận cũng như phát triển bởi nhiều nhà khoa học danh tiếng. Singularity sẽ là sự khởi đầu của một cuộc cách mạng vĩ đại nhất trong lịch sử, làm thay đổi một cách căn bản và triệt để mọi mặt đời sống của xã hội loài người. Khi đạt được singularity, AI có thể tạo ra những thay đổi đáng kinh ngạc. Mọi hoạt động sản xuất-kinh doanh, tài chính-ngân hàng đều được tự động hóa. Người máy thông minh (robot) có khả năng tự học, tự thực hiện nhiệm vụ và quản lý chính chúng, thậm chí điều khiển tự động máy bay, xe, tàu không người lái... Hàng hóa, dịch vụ có thể được tạo ra vô tận, đáp ứng mọi nhu cầu của con người. Thậm chí siêu AI có thể tác động vào cấu trúc của gen để con người trở nên bất tử, không bao giờ già và không bao giờ chết.
Tuy nhiên, những tác động không mong muốn cũng hoàn toàn có thể xảy ra. Đó là nguy cơ thất nghiệp. Theo dự báo của các nhà khoa học, trong vài ba năm tới, 3,5 triệu lái xe tải đường dài ở Mỹ có thể mất việc làm, vì AI sẽ lái những chiếc xe này một cách an toàn và hiệu quả hơn nhiều. Sau các lái xe tải sẽ là tất cả những người làm việc trong các ngành công nghiệp sản xuất, chế biến, là các nhân viên nhà hàng, nhà báo, luật sư... Sự chênh lệch giàu nghèo trong xã hội và khủng hoảng tài chính toàn cầu cũng có thể xảy ra. Đó là chưa nói tới những thay đổi đột biến về văn hóa và giá trị mà ở thời điểm hiện nay, nhân loại vẫn chưa hình dung hết được. Sau cùng là rủi ro, khi AI đạt được tự nhận thức, thì loài người có còn là đối tượng phục vụ của AI nữa hay không hay sẽ bị AI cai trị hoặc tiêu diệt?
Với những rủi ro chưa thể lường trước được, mới đây tỷ phú Elon Musk và 100 nhà khoa học nổi tiếng khác đã kêu gọi tạm đình chỉ việc phát triển AI trên toàn thế giới, tuy nhiên có vẻ như đã không được chấp nhận. Lý do là vì lợi ích và quyền lực gắn với AI là vô cùng to lớn. Không có tập đoàn công nghệ nào sẵn sàng đình chỉ phát triển AI để các tập đoàn khác có thể vượt qua. Đó là chưa nói tới việc cạnh tranh giữa các quốc gia. Mỹ có dừng phát triển AI, thì Trung Quốc vẫn sẽ không làm như vậy và ngược lại. Ông Putin đã từng khẳng định: “Ai làm chủ AI thì người đó sẽ thống trị thế giới”. Sẽ không dân tộc nào muốn bị dân tộc khác thống trị, nên cuộc đua phát triển AI đầy rủi ro là khó có thể bị đảo ngược.
Rõ ràng, Việt Nam cũng không thể nằm ngoài cuộc đua này nếu muốn giữ vững nền độc lập và tự do của mình. Một chiến lược quốc gia về AI là điều bắt buộc phải có. Chiến lược này có thể bắt đầu từ nhận thức về thời đại AI đang tới, về kế hoạch phát triển và ứng dụng AI của Việt Nam. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, vấn đề khoa học-công nghệ mà đang là vấn đề quốc phòng-an ninh hết sức nóng bỏng của chúng ta.
Theo dự đoán của nhà khoa học máy tính và tương lai học nổi tiếng Kurzweil, thì singularity sẽ xảy ra vào khoảng năm 2045. Một số nhà khoa học lại dự đoán, phải mất một vài thế hệ nữa singularity mới xảy ra. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của ChatGPT do Công ty OpenAI chế tạo, Chatbox Bard của Google và nhiều ứng dụng AI khác, có vẻ như AI đang trở thành siêu trí tuệ vượt qua trí tuệ của con người một cách hết sức nhanh chóng. Thời gian singularity xảy ra chắc chắn sẽ không còn xa nữa.
Có vẻ như xã hội loài người hoàn toàn chưa chuẩn bị đầy đủ các điều kiện về tâm lý, văn hóa và pháp luật để đón nhận cuộc cách mạng mang tên singularity này. Điều quan trọng nhất hiện nay là xây dựng một khuôn khổ pháp luật quốc tế về AI để khi singularity xảy ra, thì AI vẫn chỉ là công cụ để phục vụ loài người, chứ không phải là ông chủ thống trị loài người. Việt Nam chúng ta cần góp phần tích cực vào việc xây dựng khuôn khổ pháp luật này.
