Những bước tiên phong vững chãi trên mạng internet

Làm báo điện tử khi internet là "tờ giấy trắng"

Nếu như ngày nay, internet là cả một thế giới thông tin ngồn ngộn đến choáng ngợp, phong phú hơn cả thế giới thật, thì 25 năm trước, không gian ảo này chỉ là một xa lộ thông tin mới lạ đối với nhiều cơ quan báo chí. Tháng 6/1998, với sự ra đời của Nhân Dân điện tử, Báo Nhân Dân là một trong những tòa soạn tiên phong đặt những bước đi đầu tiên trên internet, mở ra một loại hình báo chí mới, hiện đại.

Nhân Dân điện tử đã trải qua thời kỳ làm báo điện tử sơ khai nhất, khi internet mới vào Việt Nam. Không gian mạng như một trang giấy trắng mà người làm báo điện tử thời kỳ đầu chính là người đặt những nét vẽ đầu tiên. Ngay cả gã tìm kiếm dữ liệu khổng lồ Google, hay mạng xã hội nổi tiếng Facebook cũng ra đời sau khoảng thời gian này.

"Làng báo" điện tử thời đó mới chỉ có tờ tạp chí điện tử Quê hương của Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài, trực thuộc Bộ Ngoại giao, mỗi tháng xuất bản một số. Trên thế giới ảo chưa hề chứa dữ liệu, tất cả những gì Nhân Dân điện tử sản xuất, xuất bản mỗi ngày chính là những dữ liệu đầu tiên.

Tiên phong làm báo trên không gian mạng chính là một thử thách lớn. Không có mô hình báo điện tử nào đi trước để học hỏi, những phóng viên Nhân Dân điện tử thời đó đã tự dò tìm để tạo một con đường cho riêng mình.

Với đối tượng bạn đọc là những kiều bào ở xa Tổ quốc, báo điện tử của Nhân Dân đã xác định thông tin trên tờ báo phải là những thông tin chính thống, nguồn dữ liệu được lưu giữ trên đó phải "sạch" để giúp định hướng cho bạn đọc trên môi trường mạng được dự báo là sẽ rất nhiều thông tin xấu độc, phản động. Đến nay, tiêu chí này vẫn chưa hề thay đổi.

Thời kỳ đầu thiếu thốn về cơ sở vật chất, những chiếc máy tính hiếm hoi được ưu tiên đầu tư cho đội ngũ kỹ thuật, các phóng viên, biên tập viên chỉ có vài máy tính dùng chung.

Công việc trong ngày của phóng viên, biên tập viên là lục tìm các trang báo giấy, chọn những bài hay, đặc sắc nhất để biên tập và chuyển cho nhân viên kỹ thuật đánh máy. Trước giờ xuất bản báo được cố định là 18 giờ, họ mới thay nhau ngồi vào máy để lướt xem lại bản demo trang báo mà mình phụ trách, trước khi lãnh đạo Ban phát lệnh xuất bản.

Nhân Dân điện tử thời kỳ đầu đã xây dựng được kho dữ liệu về tác giả-tác phẩm để phục vụ bạn đọc. Hàng trăm tác phẩm, tác giả thơ, truyện ngắn đặc sắc của Việt Nam được Nhân Dân điện tử chọn giới thiệu trên internet. Đến nay, báo chí dữ liệu vẫn là một định hướng quan trọng của tờ báo, nhưng ở yêu cầu cao hơn.

Có thể nói, thời kỳ này, Nhân Dân điện tử đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Tờ báo là kênh thông tin duy nhất, phong phú nhất, cập nhật nhất để những người ở xa Tổ quốc được đọc những thông tin nóng hổi về đất nước, quê hương mình mỗi ngày.

Nhưng rồi internet phát triển, các loại hình truyền tải thông tin trên internet cũng phát triển mạnh theo. Rất nhiều tờ báo điện tử trong nước lần lượt ra đời, mạng xã hội cũng hình thành và phát triển rầm rộ. Lợi thế ban đầu của Nhân Dân điện tử dần mất đi, đòi hỏi tờ báo phải liên tục đổi mới, nếu không sẽ bị tụt hậu.

Phóng viên ảnh Trần Thành Đạt tác nghiệp tại tâm chấn động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ tháng 3/2023.

Trưởng thành từ những bước đi kịp thời, táo bạo

Trong suốt 25 năm qua, Nhân Dân điện tử đã liên tục đổi mới cả nội dung và hình thức, thay đổi giao diện, triển khai các chuyên trang, đưa các loại hình truyền thông đa phương tiện vào phục vụ bạn đọc.

Tiêu chí tiếp cận bạn đọc cũng dần mở rộng để phù hợp xu thế mới. Tờ báo vẫn giữ tốc độ phát triển khá nhanh nhờ chủ động bắt kịp các công nghệ làm báo hiện đại, nhưng vẫn kế thừa và phát huy những thế mạnh của một tờ báo chính trị có mặt lâu năm trên internet.

Giữa năm 2021, Ban Biên tập Báo Nhân Dân đã xây dựng kế hoạch chuyển đổi số của báo với lộ trình phát triển thành cơ quan truyền thông đa phương tiện chủ lực, trong đó đổi mới và phát triển theo mô hình "cơ quan báo chí-công nghệ" (media-tech); cơ cấu hoạt động như một cơ quan sản xuất và phân phối nội dung đa nền tảng, đa phương tiện... Trong lộ trình này, báo Nhân Dân điện tử trở thành trung tâm của sự đổi mới.

Theo đó, Báo Nhân Dân đẩy nhanh thực hiện chiến lược đa nền tảng (multi-platform) và xu hướng ưu tiên hàng đầu truyền thông trên kênh kỹ thuật số (digital-first). Thông tin được ưu tiên đưa lên báo điện tử, xuất hiện bất cứ nơi nào có bạn đọc và tờ báo chủ động đưa tin đến với bạn đọc, thay vì cách tiếp cận truyền thống là bạn đọc tìm đến với thông tin.

Bước đi tiếp theo, Nhân Dân điện tử hợp tác với các đối tác ứng dụng Chartbeat để đo lường, phân tích dữ liệu hành vi, nhu cầu bạn đọc, nhằm giúp tòa soạn cung cấp thông tin đúng nhu cầu, tối ưu thời gian ban đọc lưu lại trên báo (time on site) và lượng truy cập (pageviews). Hiện tại, thời gian bạn đọc lưu lại trên Nhân Dân điện tử cải thiện rõ rệt, cao hơn rất nhiều tờ báo điện tử khác.

Cùng với đổi mới công nghệ, Nhân Dân điện tử được Báo Nhân Dân chú trọng đầu tư về nhân lực, tuyển dụng nhiều phóng viên trẻ, thành thạo cả về nghề lẫn công nghệ, đồng thời điều động và đào tạo nhân lực tại chỗ để đáp ứng yêu cầu công việc.

Bên cạnh những phóng viên, biên tập viên lâu năm với nhiều kinh nghiệm, là sự năng động, sáng tạo của những thế hệ phóng viên, biên tập viên mới. Họ cùng hỗ trợ, bọc lót công việc cho nhau, tạo nên một tập thể đoàn kết, sẵn sàng chấp nhận những thử thách mới, nhiệm vụ mới và hoàn thành nó một cách xuất sắc.

Lần đầu tiên tại Nhân Dân điện tử, các phóng viên, biên tập viên có thể sử dụng thành thạo các công cụ (tools) như Flourish, Infogram, tự làm Infographic có tính tương tác cao, trong thời gian chỉ vài chục phút thay vì chờ bộ phận kỹ thuật vẽ tay hàng giờ như trước đây. Nhiều sản phẩm Infographic được xuất bản tức thì cùng bản tin, nhận được phản hồi tốt từ bạn đọc.

Đặc biệt, Nhân Dân điện tử là tờ báo trong nước đầu tiên hợp tác với đối tác quốc tế đưa công cụ Shorthand vào sản xuất các bài e-Magazine, longform. Nhiều nội dung mang tính chính trị, kén bạn đọc nhưng khi được các phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên sáng tạo khi trình bày, đã thu hút nhiều bạn đọc. Nhờ công cụ này, báo Nhân Dân điện tử thực hiện hàng nghìn bài báo đa phương tiện đăng bằng cả tiếng Việt và tiếng nước ngoài: Anh, Trung Quốc, Pháp, Nga, Tây Ban Nha.

Kế thừa dữ liệu đồ sộ được xây dựng từ nhiều năm qua, Nhân Dân điện tử một lần nữa dẫn đầu báo chí trong nước phát triển mục Tri thức chuyên sâu. Đây là sáng tạo khác biệt hẳn so với các chuyên mục đã có trên các báo ở Việt Nam, mang đặc trưng của báo chí dữ liệu, một trong những xu hướng chính yếu của báo chí hiện đại, cung cấp tài liệu tổng quan, toàn diện, chuyên sâu.

Nhiều chủ đề Tri thức chuyên sâu được xây dựng nhanh mà vẫn phong phú, đầy đủ về nội dung, nhờ những dữ liệu cũ được lấy lại và hệ thống hóa một cách khoa học, tiện lợi cho việc tra cứu, tìm hiểu của bạn đọc.

Thực hiện chiến lược phát triển đa nền tảng, Nhân Dân điện tử đẩy mạnh phát triển fanpage Báo Nhân Dân trên Facebook với gần 300.000 followers; đặc biệt chỉ số tiếp cận người đọc (reached) và tương tác (like, share, comment) rất cao so với các fanpage của nhiều cơ quan báo chí. Ngoài ra, tờ báo còn đẩy mạnh quảng bá thông tin trên mạng xã hội khác như TikTok, Zalo, You Tube, Lotus, Podcast…

Những thử nghiệm mới, nhiệm vụ mới và thách thức mới vẫn đang chờ đợi những người làm báo điện tử Nhân Dân, nhưng bề dày vững chãi suốt 25 năm có mặt trên internet chính là thế mạnh giúp họ tự tin vượt qua và vươn tới những thành công mới.